مهناز حاج‌تقی؛ بازار: توسعه اقتصاد دانش بنیان یک آرمان برای آینده یزد است. در سال‌های اخیر «تبدیل یزد به قطب اقتصاد دانش بنیان کشور» در زمره پرتکرارترین شعارهای مقامات استان محسوب شده است؛ به گونه‌ای که تأکید بر این موضوع و تکرار مداوم آن صدای برخی ها را در آورد و این تردید را که چگونه یزد با پیشینه سنتی خود توان تبدیل به قطب دانش بنیان و دیجیتال کشور را دارد، در هاله‌ای از ابهام فرو برد.
یزد هنوز برای تبدیل به قطب اقتصاد دانش بنیان کشور جای کار دارد، اما این در حالی است که هیچ کدام از مسئولان و فعالان حوزه دانش بنیان استان و کشور انکار نمی‌کنند که یزد در مسیر توسعه اقتصاد دانش بنیان است و به زودی به یکی از استان‌های تراز اول کشور در این زمینه بدل می شود؛ چراکه اکنون مسئولان استان یکصدا فریاد توسعه دانش بنیان سر می‌دهند و به ظاهر همه تلاش خود را برای تأمین زیرساخت‌های کمی و کیفی این حوزه به کار می‌گیرند. البته در همین حال، افرادی هم در بدنه بخش دولتی و خصوصی و حتی بخش مردمی هستند که با دیدگاه‌ها و رفتارهای خود جزو موانع توسعه در این حیطه محسوب می‌شوند.
برخی کارشناسان معتقد هستند که محیط یزد از جنبه های مختلف مناسب زیست افراد فرهیخته ای که موردنیاز اقتصاد دانش بنیان کشور هستند، نیست از سوی دیگر متأسفانه در یزد نه تنها مشوق وجود ندارد، بلکه بسیاری از رفتارها، شیوه‌های مدیریت و برخورد با قوانین و ضوابط موجب نخبه پرانی می‌شود و برای توسعه فناوری در یزد باید درصد مطلوبی از نخبگان و افراد تحصیل‌کرده یزدی را در همین استان نگه داشت
در این فرصت با محمدمهدی لطفی، رئیس پارک علم و فناوری یزد درباره ضرورت حمایت از نخبگان برای ارتقای رشد تولید و اقتصاد به گفتگو نشستیم وی در این گفت‌وگو درباره ظرفیت ها و محدودیت های یزد برای قطب شدن سخن می‌گوید و همچنین موانع سد راه توسعه دانش بنیان استان را بر می شمرد.
* آیا یزد پتانسیل تبدیل به قطب دانش بنیان کشور را دارد؟
بله. این پیشنهاد را یک سال و نیم پیش در جمعی که با حضور واعظی، رئیس دفتر روحانی تشکیل شده بود ارائه کردم تا با کمک آنها یزد پایلوت اقتصاد دانش بنیاد کشور شود. استان یزد در حوزه سرامیک، نساجی، انیمیشن، معدن، پزشکی، سلامت و دارویی مزیت دارد و در حال اقدام برای ایجاد شتاب دهنده ها و مراکز نوآوری جدید در این زمینه‌ها است.
برخی کارشناسان معتقد هستند که محیط یزد از جنبه های مختلف مناسب زیست افراد فرهیخته ای که موردنیاز اقتصاد دانش بنیان کشور هستند، نیست
در صورتی‌که در کنار توجه به مباحث علمی به جنبه‌های تجاری کسب و کار نیز پرداخته شود، شرکت‌های دانش‌بنیان استان از نظر کمی و کیفی بیش از پیش ارتقا خواهند یافت. پارک با منابع محدود خود، توان محدودی دارد، اما اگر در کنار پارک، شتاب دهنده ها و مراکز نوآوری تقویت شوند، این مراکز نیز در توسعه دانش بنیان به کمک استان می‌آیند.
* مسئولان یزد مفهوم اقتصاد دانش بنیان را درک کرده‌اند؟
قطعأ مسئولان یزد مفهوم اقتصاد دانش‌بنیان را می‌دانند اما شناخت مفهوم با اعتقاد داشتن به آن متفاوت است. متأسفانه در یزد بین خطابه و عمل فاصله زیادی وجود دارد. شاید شما از ماهیت مثبت اقتصاد دانش بنیان بگویید اما اعتقاد را وقتی دارید که به تصمیمات خود پایبند بوده و هزینه آن را متقبل شوید. به عبارتی، به نظر می‌رسد تبدیل یزد به اقتصاد دانش بنیان بیشتر به عنوان یک شعار مطرح است و بین این شعار و عمل به آن فاصله است.
* این استان چقدر نیروی انسانی زبده برای تحقق اقتصاد دانش بنیان و دیجیتال دارد؟
نیروی انسانی زبده در استان یزد به طور 100 درصدی وجود دارند، ولی این یک پتانسیل است و تا تبدیل شدن به وضعیت بالفعل فاصله است. اگر زمینه های فناوری در یزد گسترش یابد و دستگاه‌های دیگر مثل شهرداری به مسیر حضور نخبگان کمک کنند، فرد نخبه به مرور زمان جوانه زده و اتفاقات خوبی حاصل می‌شود.
*پارک علم و فناوری یزد چه برنامه‌هایی را دارد؟
کمک به مجموعه هایی مثل وزارت علوم از برنامه‌های مهم پارک علم و فناوری یزد است. پارک علم و فناوری گرنت جوانه را به پایان نامه ها اختصاص داده تا پس از بررسی و داوری، پایان نامه های محصول محور که قابلیت تجاری‌سازی دارند، مورد حمایت قرار گیرند. پارک در مسیر انجام پایان نامه ها ورود می کند و از طریق مشابهین کسب و کار، کنار تیم انجام پایان نامه، استاد راهنما و دانشجو قرار می‌دهد.
در واقع اگر در اکثر رشته ها به ویژه رشته های فنی مهندسی، علوم پایه و هنر، تغییراتی در روش انجام پایان نامه ها انجام شود و مورد حمایت مالی قرار گیرد، تجاری‌سازی پایان‌نامه‌ها محقق می‌شود. در استان یزد سالانه چندین هزار پایان نامه دانشجویی در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری انجام می‌شود که بخشی از این پایان نامه ها ظرفیت تجاری سازی دارد و لازم است جهت خطی نشدن رشد اکوسیستم نوآوری، فعال شوند.
کارکنان بخش دولتی به اندازه‌ای نخبگان را در مراحل اداری سرگردان می‌کنند که روزنه امید و انگیزه ادامه کار از آنان سلب می‌شود
* در این مدت چقدر در جذب متخصصان داخلی و خارجی اهتمام داشتید؟
در مورد جذب متخصصان داخلی نیز اقداماتی انجام شده، اما نمی‌توان آنها را موفقیت آمیز برشمرد. بسیاری از شهرهای دنیا برای بازگشت نخبگان خود مزایا، امتیازات و مشوق‌های ویژه طراحی می‌کنند. در کشورهای توسعه‌یافته، نخبگان برای دریافت مجوز سال ها در صف انتظار نمی مانند، اما متأسفانه در استان ما نه تنها مشوق وجود ندارد، بلکه بسیاری از رفتارها، شیوه‌های مدیریت و برخورد با قوانین و ضوابط، وضعیتی را ایجاد می‌کند که به اصطلاح «نخبه‌پرانی» را رقم می‌زند. در چنین شرایطی وقتی نخبگان و توانمندان به حد کمال و بزرگی رسیدند از یزد گریزان شده و دیگر به این استان بازنمی‌گردند.
همین رویکرد ریشه مشکلات بزرگ استان است. تاکنون در برخی برنامه‌های پارک از مشاوره و حضور متخصصان خارجی بهره برده‌ایم، اما به دلیل شرایط موجود، در جذب متخصصان خارجی و در حوزه بین الملل موفقیت قابل توجهی نداشته‌ایم.
* عامل نخبه پرانی در یزد را چه می‌دانید؟
نگه داشتن نخبگان و تشویق آنان، فقط وظیفه دانشگاه‌ها و پارک علم و فناوری نیست. همه بخش‌ها به ویژه دستگاه‌های دولتی باید در این خصوص اهتمام داشته باشند. بعضأ شاهد هستیم کارکنان بخش دولتی به اندازه‌ای نخبگان را در مراحل اداری کسب مجوز و دیگر مراحل سرگردان می‌کنند که روزنه امید و انگیزه ادامه کار از آنان سلب می‌شود.
بیشتر از اینکه محل استقرار پارک در محیط دانشگاه باشد در دستگاه‌های خارج از آن قرار دارد که این، یک عیب است. همچنین لازم است تمام ظرفیت دستگاه‌های اجرایی استان بسیج شوند و همه یک هدف را نشانه بگیرند تا در صورت اتخاذ تصمیم، ضابطه و قانون، برنامه ای پیاده شود که به نخبگان کمک کند در یزد بمانند و حتی تحصیل کرده‌های یزدی که در خارج از استان هستند، به استان بازگردند.
اگر از دستگاه‌های اجرایی در این خصوص درخواست برنامه کنیم، می‌توان پی برد که در حوزه‌های مختلف چه اقداماتی جهت ساده کردن قوانین و کوتاه کردن فرآیندها قابل انجام است و چگونه تعاملات افراد تحصیل کرده و نخبه برای حل مشکلات، راحت‌تر می‌شود. من فکر می‌کنم این رویکرد در یک فاصله زمانی جواب خواهد داد؛ زیرا وقتی به درد دل این بچه ها گوش می‌کنیم، می‌بینیم که مشکل آنها ناشی از همین است.
این نکته را هم بگویم که به نظر بنده، یکی از مواردی که به جذب متخصصان کمک می‌کند ایجاد مرکز رشد هوایی است که باعث می‌شود یک جوان تحصیل کرده یزدی برای استفاده از دانش خود نیازی برای رفتن به تهران و خارج از کشور نداشته باشد، بلکه به راحتی در همین شهر با استفاده از دانش خود شرکتی را تاسیس و کسب درآمد کند.
ایجاد مرکز رشد هوایی در یزد یکی از راهکارهای جذب نخبگان به استان است
* پارک علم و فناوری ابتکار خاصی در خصوص جهش و رفع موانع تولید داشته است؟
۸۰ ماده تحت عنوان قانون جهش تولید دانش بنیان از سوی پارک‌های علم و فناوری استانها تدوین شده است. نگارش این مواد قانونی همراه با یک سال و نیم زمان بوده و اکنون در مجلس شورای اسلامی در حال بررسی است. جلسات متعددی با هدف رشد انفجاری اقتصاد دانش بنیان جهت رفع کمبودها و اشکالات برگزار شده و امید است این قانون به تصویب برسد؛ زیرا با تصویب آن، کمک بزرگی به جهش تولید در پارک‌های علم و فناوری استانها و شرکت های زیرمجموعه آن خواهد شد.
نکته قابل توجه، جهش تولید در حوزه دانش بنیان و رشد انفجاری در مقابل رشد خطی است؛ به‌گونه‌ای که بتوان درصد قابل توجهی از نخبگان یزد را در این استان نگه داشت. اگر ما به دنبال جهش و رشد انفجاری یزد در زمینه اقتصاد دانش‌بنیان هستیم، باید درصد مطلوبی از نخبگان و افراد تحصیل‌کرده را در جهت توسعه فناوری در همین استان نگه داریم؛ زیرا ممکن است بهترین محیط کار را برای افراد فراهم کنیم ولی زندگی فقط جنبه کاری نیست و عوامل دیگری نیز باید تغییر یابد که در این باره، نگرش‌ها مهمترین موضوع است.
* در یزد چقدر به تأسیس شرکت‌های فناورانه در کنار کارخانه‌ها و صنایع توجه می‌شود؟
حدود ۵۰ تا ۶۰ سال پیش بحث ایجاد شهرک‌ها در نواحی صنعتی در دنیا مطرح شد. دلیل آن هم پراکندگی شرکت های فناور بود که با رفع این مشکل بسیاری از هزینه ها کاهش می‌یافت و خدمات‌رسانی و فروش راحت تر و اثربخشی اقتصادی بهتر می‌شد. این تمرکز در رشد بیشتر شهر تاثیر به‌سزایی داشت، اما نخبگان در ایران و به ویژه در یزد با محیط صنعتی ارتباط خوبی برقرار نکردند و علت برقرار نشدن این ارتباط عمومأ مسائل محیط زیستی بود و اینکه بچه های نخبه، محیط شهری را به محیط صنعتی بیشتر ترجیح می دهند. از سوی دیگر، کارخانه‌ها با وجود راه انداختن واحدهای R&D هنوز در مسائل زیست محیطی دچار مشکل هستند و به همین دلیل به لحاظ علمی و فناوری از رشد عقب مانده‌اند.
فرهنگ مردم یزد هنوز دیجیتالی شدن را نپذیرفته و این رویکرد، به تداوم فعالیت نخبگان در استان و توسعه اقتصاد دانش‌بنیان یزد ضربه می‌زند
معماری پارک‌های علم و فناوری با شهرک‌های صنعتی خیلی تفاوت دارد. در شهرک صنعتی اکثر افراد به‌خاطر مسائل رقابتی هیچ ارتباطی با یکدیگر نداشته و روح و زندگی وجود ندارد؛ زیرا علاقه ای به آشکار شدن فعالیت و رویکردها وجود ندارد، اما محیط پارک علم و فناوری برعکس است چون تعامل بین شرکت ها باعث تولید فناوری جدید می شود. در اصل توسعه فناوری به شدت یک حوزه انسانی است و لازمه آن ارتباط بین افراد است.
* مهمترین دغدغه شما به عنوان یک رئیس پارک علم و فناوری چیست؟
محیط یزد از جنبه های مختلف مناسب زیست افراد فرهیخته ای که موردنیاز اقتصاد دانش بنیان کشور هستند، نیست. این موضوع یکی از بزرگترین دغدغه‌های من است و اشاره ام نیز به محیط کلی استان و نه تنها بخش دولتی و یا خصوصی است. مشکلات سد راه دیجیتالی و دانش‌بنیان شدن یزد ناشی از طرز فکرها، نگاه ها، تصمیمات و قوانین اتخاذ شده است. فرهنگ مردم یزد هنوز دیجیتالی شدن را نپذیرفته است و این رویکرد، به تداوم فعالیت نخبگان در استان و توسعه اقتصاد دانش‌بنیان یزد ضربه می‌زند.
ما در حوزه دانش‌بنیان جوان هستیم. دست کم سه الی پنج سال طول می‌کشد تا اثرات راه اندازی مرکز رشد و نوآوری در استان را به خوبی ببینیم. بدون شک، در این حوزه نسبت به تعاملات و همکاری های انجام شده عقب هستیم، ولی من خوش‌بین هستم.
* آینده را چگونه می‌بینید؟
آینده یزد را در پارک‌های علم و فناوری می‌بینم. ما برای ارتقای اقتصاد دانش بنیان، به شهری که نوآوری در آن وجود دارد و چارچوب‌شکن باشد، نیاز داریم که در حال حاضر شهر ما این چنین نیست. لازم است برای تغییر این وضعیت پوست اندازی کنیم. اکثر وقت‌ها در تعامل با دستگاه دچار چالش می‌شویم. در واقع، اگر آینده شهر را بر مبنای اقتصاد دیجیتال و دانش‌بنیان ببینیم، من فکر می‌کنم نگاه ها و تصمیم های استانی تغییر پیدا می‌کند.
نظر شما