فاطمه ثابت؛ گروه استانها: تردیدی نیست که تحریم‌های اقتصادی دولت‌های غربی و آمریکا علیه جمهوری اسلامی ایران، آسیب‌های زیادی به اقتصاد کشور وارد کرده که تولیدات و صادرات کشور را تحت الشعاع خود قرار داده است، از این رو لزوم جایگزینی دیپلماسی اقتصادی با سنتی و سیاسی، بهره گیری از فرصت‌های کشورهای همسایه، تقویت بخش خصوصی، توجه به اقتصاد مقاومتی ضروری به نظر می‌رسد.
بازار روسیه فرصت خوبی برای حضور ایران و عرضه محصولات و کالاهای کشور ایجاد می‌کند و باید با تدوین برنامه جامع و اصولی برای ورود و ماندگاری در این بازار برنامه ریزی کرد و متأسفانه تاکنون از این ظرفیت و فرصت استفاده مطلوبی نشده است.
برای آشنایی بیشتر از همگرایی اقتصادی ایران با کشورهای همسایه، با سید جلیل جلالی فر عضو هیئت رئیسه اتاق مشترک ایران – روسیه و فعال اقتصادی در این زمینه گفتگو کردیم.
*تمرکز بر توسعه همگرایی اقتصادی با همسایگان چه نقشی در اقتصاد ایران دارد؟
قبل از هر چیز باید عنوان کنم امروز دیپلماسی اقتصادی جایگزین دپیلماسی سنتی و سیاسی در جهان شده است، همه کشورها با توجه به موقعیت ژئوپلتیک و ژئواکونومیک خود سعی بر حضور در بازار کشورهای مورد هدف و قابل دسترس را داشته تا از این روش بتواند عملکرد تولید، صادرات و کسب، کار کشورهای خود را توسعه دهند و قطعاً کشورمان نیز برای احیای اقتصادی باید با به کارگیری استراتژی همگرایی اقتصادی با همسایگان جریان اقتصادی را جایگزین جریان سیاسی کرده و این باور را داشته باشیم که امروز تولید و صادرات ابزار اقتصاد و اقتصاد ابزار سیاست است.
همچنین کشور ما چندین دهه بعد از انقلاب درگیر تحریم‌های اقتصادی دولت‌های غربی و آمریکا قرار گرفته و تاکنون آسیب‌های زیادی را نیز به اقتصاد کشور تحمیل نمودند اما باید باور داشته باشیم فرصت‌های بزرگی نیز برای کشورمان از جمله رشد قابل توجه تولیدات محصولات دانش بنیانی را فراهم کرده است، لذا تنها راه بی اثر کردن سیاست‌های تحریمی دشمنان علیه ایران بزرگ، تولید و صادرات و حضور قوی در بازار کشورهای همسایه است، ما اثر تحریم ها را بر حضور بخش خصوصی کشورمان در کشورهای غیر همسایه احساس کردیم اما نتوانست شریان روابط تجاری بخش خصوصی با کشورهای همسایه را قطع کند، ولی باید با کمال تأسف اعلام کنم سیاست‌های اجرایی خود تحریمی دولت بیشتر از خود تحریم‌ها صادرات کشور را تحت تأثیر قرار داد.
کشورمان ایران نیز با داشتن دو مزیت بزرگ (موقعیت ژئوپلتیک و ژئواکونومیک) و داشتن ۱۵ کشور همسایه در اطراف خود و داشتن شرایط اقلیمی مناسب برای تولید محصولات مختلف و متنوع و ظرفیت‌های اقتصادی و خصوصاً منابع انسانی جوان و خلاق می‌تواند در اجرای استراتژی همگرای اقتصادی با کشورهای همسایه در منطقه پیشتاز بوده و قدرت ملی اقتصادی کشور را به نقطه مطلوب و مورد انتظار برساند.
*چرا با وجود موقعیت ژئوپلتیک و ژئواکونومیکی کشور، نتوانستیم به خوبی از فرصت‌های بازار کشورهای همسایه بهره برده و جایگاه مورد انتظار توسعه اقتصادی برسیم؟
به طور کلی باید در پاسخ سوال شما بگویم سه عامل اصلی موجب عدم تحقق اهداف مورد نظر و ایجاد ضعف رقابت پذیری اقتصاد کشورمان شده است، اقتصاد دولت محور و تقابل با بخش خصوصی، حجم بزرگ دولت و اثرات مخرب آن در امور اقتصادی وعدم توجه دولت به وظایف خود در عرصه اقدامات زیرساختی و تسهیل مقررات. در نتیجه این سه عامل اصلی موجب محدودسازی عملکرد بازار و رقابت و به حاشیه راندن بخش خصوصی و غیردولتی و همچنین ضعف رقابت پذیری اقتصاد ایران و موجب چالش‌ها و موانع بزرگی در مسیر تجارت خارجی و توسعه گسترده فساد اداری در کشور شده است.
البته باید بگویم در پایان سال ۹۲ سیاست‌های اقتصاد مقاومتی توسط مقام معظم رهبری به دولت آقای روحانی به منظور جلوگیری از این اتفاقات بسیار بد و ناگوار که موجب ورشکستگی اقتصادی و فقر و بیکار و امثالهم ابلاغ شده بود ولی افسوس طی این هشت سال به جز برگزاری همایش‌ها، می‌توان گفت اساساً به اجرای مفاهیم آن عمداً توجه جدی و گامی برداشته نشد که زمینه ساز ضعف اقتصادی کشور و عدم تحقق استراتژی همگرایی اقتصادی با کشورهای همسایه شده است.
*از نظر شما چرا توسعه همگرایی اقتصادی با کشور روسیه در بین ۱۵ کشور همسایه پراهمیت‌تر است؟
روسیه با داشتن حجم مبادلات تجاری بالغ بر ۵۰۰ میلیارد دلار و واردات بالغ بر ۲۴۰ میلیارد دلار با جهان، یکی از بزرگترین کشورهای همسایه ایران محسوب می‌شود و همچنین این کشور با جمهوری اسلامی ایران دارای بالاترین سطح روابط و همسویی سیاسی بوده که می‌تواند در روند همگرایی اقتصادی مؤثر باشد. فدراسیون روسیه در بین کشورهای همسایه ضمن داشتن موقعیت ژئوپلتیک و ژئواکونومیک، با داشتن ۱۴ کشور همسایه در اطراف خود و داشتن روابط تجاری مطلوب با آن کشورها، برای کشورمان دارای موقعیت خاص و ژئواستراتژیکی است و تاکنون به دلیل ضعف مدیریتی خصوصاً در سازمان توسعه تجارت کشور نتوانستیم از فرصت‌های این بازار استفاده کنیم.
همچنین ایجاد اتحادیه اقتصادی اوراسیا توسط روسیه و استراتژی توسعه ژئوپلتیکی و اقتصادی این اتحادیه نیز عامل دیگری بر اهمیت همگرایی اقتصادی ایران با روسیه محسوب می‌شود.
*شما اعتقاد دارید که کشورمان در برخورداری از مزایای موافقتنامه موقت اوراسیا موفق عمل نکرده و نظرتان در خصوص اجرای برقراری تجارت آزاد با روسیه و عضویت دائم اوراسیا چیست؟
بله دقیقاً درست است در خصوص عدم توانایی بخشی از بدنه دولت آقای روحانی ما در استفاده از فرصت بازار اوراسیا موفق نبودیم که خود نیاز به تشریح و تحلیل کامل دارد و بارها هم اعلام کردم رئیس سازمان توسعه و تجارت کشور که جاه طلبانه مسئولیت اجرای موافقتنامه اوراسیا را اشغال کرد را برای مناظره دعوت کرده و می‌کنم تا فصل به فصل این موافقتنامه ثابت کنم که ناتوانی این مدیر دولتی موجب زیان و عدم برخورداری از مزایای اوراسیا شده است.
یکی از دلایل اثباتی ضعف مدیریت این سازمان نحوه برگزاری اولین نمایشگاه اوراسیا در هفته جاری است، خوب بنده سوال شما را در سه بخش پاسخ می‌دهم، بخش اول، بله معتقدم می‌توانست در جریان مذاکرات تنظیم موافقتنامه موقت، توافق بهتری و امتیازات مطلوبی از طرف‌های مذاکره اتحادیه اوراسیا می‌گرفتیم، متأسفانه به علت عدم شناخت برخی کارشناسان سازمان توسعه تجارت از استراتژی توسعه اقتصادی دولت روسیه و فرصت‌های در پیش رو به حداقل‌ها قانع شدند.
بخش دوم، ضعف در اجرای مفاد موافقتنامه موقت اوراسیا توسط شخص رئیس سازمان توسعه تجارت و عدم تمرکز و ارزیابی دولت بر روند اجرایی این موافقتنامه و بخش سوم، عدم توجه دولت به تسهیل مقررات بر صادرات و وجود کارت بازرگانی، سیستم فسادآور ثبت سفارش بر واردات کالا، عدم وجود فرماندهی واحد توسعه صادرات کشور، تصمیمات نادرست و دخالت‌های مخرب ستاد تنظیم بازار، تحمیل سیاست ارز نیمایی بر صادرات کشور که نقش اساسی در کاهش توان رقابتی صادرکنندگان را در بازارهای هدف داشته و دارد.
عوامل مطرح شده همگی نه تنها بر توسعه همگرایی اقتصادی با روسیه بلکه نسبت به سایر کشورها هم اثرات مخرب و بازدارنده داشته و در صورت عدم توجه دولت آقای رئیسی به این موارد قطعاً در توسعه عملکرد صادرات کشور و همگرایی اقتصادی با همسایگان توفیقی به دست نخواهد آمد.
*شما در چندین مصاحبه و سخنرانی‌های خود عنوان کردید روسیه به دنبال برقراری تجارت آزاد با ایران است در این خصوص توضیح بیشتری ارائه می‌دهید؟
روسیه در راستای تحقق اهداف توسعه ژئوپلیتیکی و اقتصادی خود در سال ۲۰۱۷ سند راهبردی همگرایی اقتصادی با کشورهای حوزه دریای کاسپین و هند و کشورهای عربی خلیج فارس، کشورهای آفریقای شرقی از قلمرو جمهوری اسلامی ایران را مصوب و مطابق برنامه زمان بندی مندرج در این سند تا امروز عملیاتی و در دست اقدام دارد.
مطابق همین سند روسیه برقراری تجارت آزاد با ایران را نیز به منظور تعاملات بیشتر تجاری و اقتصادی با کشورمان، مورد تاکید قرار داده است و دولت باید یک سلسله اقدامات ایجابی همچون حمایت از صادرات کشور – انتخاب رایزن‌های بازرگانی از بخش‌های خصوصی و بکارگیری تجربیات فعالان اقتصادی – حمایت مالی از طرح‌های شتاب دهنده صادرات از جمله شبکه‌های مویرگی عمده فروشی کالاهای ایرانی و فروشگاه‌های انلاین و الکترونیک در بازارهای هدف از جمله روسیه- اتخاذ تدابیر منطقی سیاست جایگزین واردات – تمرکز بر روی تسریع در ساخت و ایجاد زیرساخت لجستیکی خصوصاً دریا محور و امثالهم و همچنین اقداماتی از جمله حذف قوانین مزاحم و تسهیل مقررات، حذف کارت بازرگانی، حذف سیستم ثبت سفارش بر واردات کالا - حذف سیستم ارز نیمای، و کوچک کردن وزارت صمت و سایر بدنه دولت، بستر همگرایی اقتصادی با کشورهای همسایه خصوصاً کشوری همچون روسیه را فراهم کند.
*شما اعتقاد دارید همگرایی و همکاری منطقه‌ای و استانی با استان‌های کشورهای همسایگان زمینه ساز و به نوعی عامل اصلی تحقق استراتژی همگرایی اقتصادی کشور با همسایگان است در این خصوص توضیحات بیشتری ارائه بفرمائید؟
خوب کاملاً مشخص است که کشورهایی در همسایه اطراف سرزمین و مرز خاکی و آبی کشورمان قرار دارند و براساس سوابق تاریخی روابط تجاری موجود استان‌های مرزی به دلیل مشترکات فرهنگی و زبانی و نظایر و حتی روابط خویشاوندی و روابط بجامانده از زمان ایران باستان از دیر باز دارای روابط تجاری و بازرگانی استان‌های کشورهای همسایه بوده و هستند و در سخت‌ترین دوران و شرایط تحریم‌های غرب و آمریکا علیه کشورمان این روابط حفظ شده است و در واقع همین روابط تاریخی توانست جریان مبادلات تجاری و پولی با کشورهای همسایه را تاکنون حفظ نکند.
لذا بنده معتقدم دولت باید با اتخاذ و اجرای سیاست تمرکز زدایی و تفویض اختیارات بیشتر به استان‌های مرزی کشور زمینه همکاریهای مشترک تجاری، فرهنگی، گردشگری و نظایر استان‌های ایران با استان‌های کشورهای همسایه را فراهم کند، دولت باید با همکاری سفارتخانه‌های ایران در کشورهای همسایه و بالعکس، ظرفیت‌های اقتصادی هر استان کشور را بررسی و با استان‌های دارای ظرفیت مشابه و همسو کشورهای همسایه پیوند اقتصادی و فرهنگی ایجاد کند و سپس با نظارت دقیق زمینه هم افزایی و هم پوشانی فعالیت‌های تجاری استانها سیاست واحد و کلان همگرایی اقتصادی با کشور هدف را عملیاتی کند.
*سوال پایانی من از شما در خصوص کریدور شمال و جنوب است، به نظر شما راه اندازی کریدور شمال و جنوب و همچنین منطقه آزاد انزلی در استان گیلان چه میزان در توسعه همگرایی اقتصادی با کشورهای همسایه مؤثر است؟
وقتی صحبت از موقعیت ژئوپلتیکی ایران می‌کنیم به این دلیل است که ایران با داشتن کریدورهای ترانزیتی از جمله کریدور مهم شمال و جنوب چنین موقعیتی را ساخته که باید با اقدامات شتاب دهنده دولت نسبت به تکمیل زیرساخت لجستیک مدرن و پاسخگوی نیاز صاحبان کالا و تجار کشورهای جهان، این کریدور را عملیاتی کند و به طور کامل مورد بهره برداری قرار گرفته تا همگرایی اقتصادی کشورهای منطقه از قلمرو ایران شکل بگیرد.
به گزارش بازار، در مسیر کریدور شمال جنوب مناطقی مهم از جمله منطقه آزاد انزلی و بنادرکاسپین و غازیان و منطقه آزاد چابهار از اهمیت ویژه ای برخوردار هستند و همچنین با نگاه ملی باید پاسخ دهم کریدور شمال و جنوب دو بال شرقی (بندر امیرآباد و خط ریلی دایر آن) و غربی منطقه آزاد انزلی و بندر انزلی و آستارا و خط ریلی این بال است و در جنوب نیز بنادر چابهار و بندرعباس از اصلی ترین مناطق این کریدور هستند که بدون سازماندهی و تعریف مأموریت و تکمیل زیرساخت‌های آنها، کریدور شمال و جنوب شکل نخواهد گرفت متأسفانه دولت در طی هشت سال اخیر از خود در این کارنامه درخشانی نساخته است.
نظر شما