تهمینه غمخوار؛ بازار: در اوایل هفته جاری اتفاق مهمی در دنیای اعراب رخ داد. روز یکشنبه بغداد، میزبان نشست سه جانبه رهبران عراق، اردن و مصر بود. این دیدار در راستای دو نشست قبلی به منظور اجرای توافقات حاصله میان آنها در چارچوب پروژه موسوم به «شام جدید» که بر پایه سه ستون از جمله نفت عراق، نیروی انسانی مصر و استفاده از اردن به عنوان حلقه ارتباطی آن دو بنا شده است، برگزار گردید.
بر اساس این دیدار و مذاکرات صورت گرفته، پروژه اقتصادی «شام جدید» یک گام به واقعیت نزدیک شد و قرار است تا خط لوله نفتی بصره را به بندر عقبه اردن متصل کند. از این رو بخش مهمی از نفت عراق بدون نیاز به گذشتن از تنگه هرمز، به بندر عقبه اردن و از آنجا به بازارهای بین‌المللی صادر خواهد شد.
علاوه بر آن، بر اساس پیش بینی های صورت گرفته، طرح «شام جدید» که عده ای از آن به عنوان پروژه «مشرق جدید» یاد می کنند، در آینده گسترش خواهد یافت و کشورهای سوریه، لبنان و فلسطین را نیز شامل خواهد شد. این مسئله معنایی جز این ندارد که این طرح، نقطه آغازی برای حرکت به سوی پروژه خاورمیانه بزرگ است که در نهایت با ایجاد یک منطقه همکاری اقتصادی عربی، روابط اقتصادی با اروپا گسترش خواهد یافت.
بر همین اساس، پس از این ائتلاف، عده ای از رسانه ها و تحلیلگران مسائل منطقه اظهار کردند که دیدار رهبران مصر و اردن از عراق در صدد این است که منطقه را بیشتر به سمت همسویی با اهداف آمریکایی‌ها سوق دهد و به نوعی از نفوذ ایران در منطقه بکاهد. آنها معتقدند که میزبانی این اجلاس توسط بغداد، پیام روشنی به تمام کشورهای همسایه عراق داشت و این موضوع را تاکید کرد که عراق جدید، دیگر وابسته و در محور منافع همسایگانی چون ایران نخواهد بود در حالی که عراق ۴۰ درصد از نیاز برقش را از ایران تامین میکند.
در همین راستا و بر اساس اهمیت موضوع تعمیق روابط اقتصادی عراق با کشورهای عراق و مصر و تلاش برای کاهش وابستگی به ایران، خبرنگار بازار گفتگویی را با «هری استپانیان»، مقام ارشد موسسه انرژی عراق و کارشناس مستقل انرژی مستقر در واشنگتن دی سی ترتیب داده که مشروح این مصاحبه را در ادامه می خوانیم:
* عبدالفتاح السیسی رئیس جمهور مصر و عبدالله دوم پادشاه اردن روز یکشنبه هفته گذشته در اولین سفر رئیس دولت مصر به بغداد در سه دهه گذشته یک نشست سه جانبه با رئیس جمهور عراق برگزار کردند. عراق به دنبال نزدیک شدن به متحدان عرب ایالات متحده در خاورمیانه از جمله عربستان سعودی، مصر و اردن است. در حالی که عراق ۴۰ درصد برق مورد نیاز خود را از ایران تأمین می کند، با امضای توافق نامه با کشورهای عربی به دنبال چه چیزی است؟
دولت مصطفی الکاظمی نخست وزیر عراق، از زمان آغاز به کار خود در ماه مه سال ۲۰۲۰ در تلاش برای حفظ تعادل در میان همسایگان کشورش است. از طرفی، از آنجایی که وی دوست صمیمی محمد بن سلمان سعودی است. بر همین اساس، به احتمال زیاد سعودی ها این اجلاس را برای تقویت چنین تعادلی ترتیب داده و به دنبال تقویت آن هستند.
با این حال، برخلاف هدف شورای همکاری عربی (ACC) که در اواخر دهه ۸۰ میلادی توسط یمن شمالی، عراق، مصر و اردن تاسیس شد، جنبه اقتصادی این اتحاد جدید موسوم به اتحاد شام جدید، پررنگ تر از جنبه سیاسی آن است.
عراق به دنبال بازار جدیدی در اروپا برای فروش نفت است، بندر عقبه در دریای سرخ می تواند به عنوان یک بندر بالقوه جدید نسبت به دریای مدیترانه در سوریه و لبنان به دلایل امنیتی، مطرح باشد.
از طرفی، مصر به عراق به عنوان یک بازار بالقوه بازسازی به ویژه در مناطق سنی نشین آسیب دیده از جنگ علیه داعش نگاه می کند.
اردنی ها نیز ابراز تمایل کرده اند تا قیمت آنها با قیمت فروش ایران، از طریق خط انتقال جدید که در حال ساخت است، مطابقت داشته باشند.
با این حال، من هیچ جایگزینی تقریباً برای گاز و برق ایران نمی بینم، زیرا تکمیل اتصالات اردن و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس حداقل دو سال طول خواهد کشید.
حتی عراق ممکن است از ایران بخواهد واردات برق را افزایش دهد زیرا تقاضای برق هر ساله به طور قابل توجهی افزایش می یابد و عراق دیگر قادر به افزایش ظرفیت تولید خود نیست، زیرا این امر باعث تأمین سوخت در نیروگاه ها می شود.
* یکی از کارشناسان برجسته اقتصادی عراقی اینگونه عنوان کرده که طرح جدید نخست وزیر عراق به مفهوم رویکرد عراق به سمت اقتصاد آمریکایی، شیخ نشین های حوزه خلیج فارس، مصر و اردن است و این به معنای صرف نظر کردن از توافقنامه با چین است که دولت عادل عبدالمهدی با پکن در ۲۰۱۹ امضا کرده است. نظر و تحلیل شما در این زمینه چیست؟
عراق قصد دارد توافقنامه استراتژیک خود را با ایالات متحده تنظیم کند تا تمرکز بیشتری بر بازسازی اقتصاد و دعوت از شرکت های آمریکایی برای سرمایه گذاری در بازار این کشور داشته باشد، اما تاکنون شاهد چنین اتفاقی نبوده ایم. از طرف دیگر، شرکت های چینی و بانک های سرمایه گذاری در حالی که بسیاری از شرکت های غربی از توافق نامه های نفت و گاز با عراق خارج می شوند، این شکاف را پر می کنند.
با این حال، اخیراً دیده ایم که بسیاری از شرکت های حوزه خلیج فارس مایل به ورود به بازار هستند، به ویژه در بخش های ساخت و ساز و انرژی که عراق به آنها بسیار نیاز دارد.
سرمایه گذاران خلیج فارس نیز از مجاورت با عراق و تجربه طولانی بخش خصوصی در بخش هایی از جمله مسکن و انرژی های تجدید پذیر بهره می برند.
* پروژه «شام جدید» که منجر به افزایش قابل توجه روابط اقتصادی سه کشور عراق، اردن و مصر با یکدیگر خواهد شد را میتوان به تلاش عراق برای متوازن سازی روابط خارجی خود دانست. به اعتقاد برخی این پروژه برای فاصله گرفتن از ایران و محور مقاومت است. ارزیابی و نظر شما در خصوص این موضوع چیست؟
ژئوپلیتیک خاورمیانه بسیار پویا شده و به سرعت در حال تغییر است، زیرا بسیاری از کشورها مانند مصر پس از بهار عربی تغییرات سیاسی را تجربه کرده اند. انتخابات بعدی در عراق ممکن است تغییرات بیشتری در منطقه ایجاد کند، زیرا تأثیر مذاکرات ایالات متحده و ایران برای رای دهندگان عراقی چشمگیر خواهد بود.
من این مسئله را رد نمی کنم که لبنان برای ادغام اقتصادی بیشتر منطقه ای اما با روابط سیاسی ضعیف، در مراحل بعدی به «شام جدید» و احتمالاً سوریه خواهد پیوست.
این امر برای ایجاد تعادل در اقتصاد نوظهور ترکیه و لغو تحریم های اقتصادی علیه ایران نیز مهم خواهد بود.
* تهدید پروژه «شام جدید» برای ایران چیست؟
من پروژه «شام جدید» را تهدیدی برای اقتصاد ایران نمی دانم و به همان اندازه فرصتی برای اسرائیل برای ارائه امتیازات بیشتر پس از نتایج نا امید کننده «توافق آبراهام» است. با امضای توافق «توافق ابراهیم یا آبراهام»، به مدت چندین دهه تابوی رابطه با اسرائیل در میان کشورهای عربی پایان داده می‌شود و الویت‌های سیاسی در منطقه خاورمیانه تغییر خواهد کرد.
نظر شما