نیاز افغانستان به مشارکت ایران در ترسیم آینده| روابط تجاری دو همسایه تحت تاثیر نفوذ ترکیه

تهمینه غمخوار؛ بازار: دلایل حضور پررنگ ترکیه در افغانستان در طول صد سال گذشته و تلاش این کشور در جهت افزایش نفوذ، عقبه فرهنگی و تاریخی دارد. در حالی که ۱۰ تا ۱۵ درصد جمعیت افغانستان را اقلیت ترک زبان از جمله ازبک ها و ترکمن ها تشکیل داده اند، آنکارا همواره به دنبال حضور بیشتر در افغانستان و خواستار صلح و ثبات در این کشور به دلیل اهمیت راهبردی افغانستان در منطقه آسیای مرکزی بوده است.

تلاش و اقدامات ترکیه در افغانستان که به تازگی مهمترین آن تأمین امنیت فرودگاه کابل توسط نیروهای ترک بوده در حالی که طالبان با حضور ترکیه در فرودگاه کابل بشدت مخالفت کرده است، به قدری در حال افزایش روزافزون است که حتی مقامات سیاسی و نظامی ترکیه بارها به صورت آشکار اعلام کرده اند که پس از خروج نیروهای نظامی آمریکایی از خاک افغانستان، همچنان متمایل به ماندن در این سرزمین هستند، در حالی که خود مقامات افغان هم اینگونه می پندارند که استقرار نظامیان ترکیه مشروعیت بیشتری نسبت به نظامیان غربی دارد.

در همین راستا، «عبدالله عبدالله» رئیس شورای عالی مصالحه افغانستان نیز در حاشیه نشست «دیپلماسی آنتالیا» که در روز جمعه آغاز شد، پس از دیدار با «رجب طیب اردوغان» اعلام کرد که دولت ترکیه متمایل به همکاری با این کشور به ویژه در خصوص روند صلح دولت و طالبان است، هرچند که اما به اعتقاد بسیاری از تحلیلگران مسائل ترکیه، اردوغان بیش از آنکه به فکر صلح باشد، به دنبال کسب منافع حداکثری در بحران افغانستان است.

از دیدگاه برخی دیگر از کارشناسان، ترکیه نشان داده که همواره از فرصتها به بهترین نحو ممکن استفاده کرده و قادر بوده و هست تا تهدید را تبدیل به فرصتهای مطلوبی نماید. همچنین، تجارت استفاده از فرصتهاست که ترکیه دید تجاری بسیار خوبی دارد و هر کجا که نیازی را در کشور حس کند، بلافاصله درصدد پر کردن آن است.

بر همین اساس، اگرچه آنکارا از سالهای گذشته در پی پیوستن و چشم دوختن به اتحادیه اروپا است، اما در طول قرن بیستم همواره نگاه مهمی به استفاده از این ظرفیت برای نفوذ در کشوری چون افغانستان داشته و علاقه خاصی به توسعه مناسبات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی با این کشور از خود نشان داده است.

اگرچه آنکارا از سالهای گذشته در پی پیوستن و چشم دوختن به اتحادیه اروپا است، اما در طول قرن بیستم همواره نگاه مهمی به استفاده از این ظرفیت برای نفوذ در کشوری چون افغانستان داشته و علاقه خاصی به توسعه مناسبات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی با این کشور از خود نشان داده است

 بنابراین، همواره سعی می کند تا با استفاده از هر ابزاری بهترین بهره را از نفوذ خود در این کشور داشته باشد و با نگاه به افغانستان به عنوان یک فرصت، ایده های بلندپروازانه خود را در این کشور پیگیری نماید. 

علاوه بر آن، ترکیه به دلیل کمکهای مالی به افغانستان به ارزش مالی ۱۵۰ میلیون دلار در طول یک دهه گذشته تا سال ۲۰۱۷، امروز یکی از بزرگترین سرمایه‌گذاران خارجی در افغانستان به شمار می رود. حتی اردوغان ایجاد یک مسیر ترانزیتی خاص تحت عنوان «راه لاجورد» که بندرهای آقینه در فاریاب و تورغندی در هرات را از راه ترکمنستان و جمهوری آذربایجان به ترکیه و گرجستان وصل می‌کند، را در دستور کار خود قرار داده تا از این طریق به گسترش نفوذ خود کمک کند. 

از طرفی، اشرف غنی نیز هنگامی که اولین محموله‌های اقتصادی را برای نخستین بار از راه این کشورها به ترکیه و اروپا ارسال می‌کرد، اعلام کرد که مانع بزرگی از سر راه هدف آنها یعنی دستیابی به یک افغانستان صادراتی و متوصل، برداشته شده است.

در همین راستا، مقامات افغان نیز از دو تا سه سال گذشته با ایجاد مسیرهای هوایی برای پیشبرد صادرات از کشورهایی مانند ترکیه، هند و چین قصد داشته اند تا حد زیادی به وابستگی انحصاری اقتصادی خود را به همسایگانی از جمله ایران پایان دهند، زیرا مشکلات اساسی از جمله انتقال پول و ارتباطات بانکی در رابطه با تجارت با افغانستان قابل مشاهده بوده و بیشتر به خاطر محدودیت های موجود در روابط اقتصادی تهران و کابل بعد از تحریم های مجدد علیه ایران ، بازار افغانستان به سمت ترکیه متمایل شده است.

بر همین اساس، افزایش نفوذ ترکیه در مناطق تحت نفوذ ایران از جمله کشورهایی چون افغانستان مدت مدیدی است که بحثهای چالش برانگیزی را ایجاد کرده و موجب شده تا عده ای از کارشناسان به این مسئله باور داشته باشند که سیاست خارجی و حرکت ترکیه در تضاد با منافع ایران است در حالی که دو کشور دارای پیشینه تاریخی قابل توجهی هستند.

افزایش نفوذ ترکیه در مناطق تحت نفوذ ایران از جمله کشورهایی چون افغانستان موجب شده تا عده ای به این مسئله باور داشته باشند که سیاست خارجی و حرکت ترکیه در تضاد با منافع ایران است

این کارشناسان معتقدند که حضور ترکیه و به دست گرفتن و قبضه بازارهایی از جمله عراق، اقلیم کردستان، سوریه و افغانستان که در تلاشند تا مناسبات اقتصادی و تجاری خود را با ایران افزایش دهند و روابط برد_بردی میان آنها شکل گیرد، کار را خراب کرده است.

 ترکیه همواره در صدد است تا از طریق گسترش روابط اقتصادی با این کشورها، مانع توسعه صادرات و واردات، انتقال انرژی بالقوه ایران به اروپا از طریق عراق و سوریه و گسترش مناسبات تجاری میان ایران و افغانستان شوند. 

از طرفی با نگاهی به مسائل چند ماه گذشته از جمله عدم حضور ایران در نشست ماه آوریل استانبول در خصوص آینده افغانستان با این هدف که ایران که یکی از مهمترین همسایگان افغانستان است، فاقد ظرفیت‌های سازنده برای آینده این کشور می باشد به همراه این بحث که کاهش یا افزایش نفوذ منطقه ای ایران در گرو احیای برجام است و به دلیل مذاکراتی که اکنون بین طرف ایرانی و امریکایی پیرامون فعالیت‌های هسته‌ای وجود دارد، بازیگران منطقه ای و به خصوص همسایگان در حال بیشترین بهره برداری در راستای افزایش نفوذ خود در منطقه هستند، در میابیم که این بازی از جهات مختلف پیچیده است و تحلیلهای مختلفی در این زمینه میتوان ارائه داد.

از یک طرف، به نظر می رسد که در حقیقت ترکیه با نشست استانبول به دنبال دور زدن و نادیده گرفتن ایران در آینده افغانستان بوده در حالی که بازیگران این نشست بیش از همه آگاه بوده اند که ایران چه اندازه می‌تواند در تعیین سرنوشت و آینده منطقه موثر واقع شود.

 افغانستان در ابعاد گوناگون به مشارکت ایران در ترسیم آینده خود نیازمند است

از طرف دیگر افغانستان هم در ماههای گذشته رفتارهایی از خود نشان داده که بیانگر تمایل این کشور به عدم وابستگی کامل به همسایگان خود به خصوص ایران است. موضوع حقابه رودخانه هیرمند که چندی پیش از سوی اشرف غنی مطرح شد در کنار پیوستن افغانستان به کریدور افغانستان_پاکستان_ازبکستان به جای کریدور شمال_جنوب نشان می دهد که از نظر افغانها ایران ممکن است نقش کمتری در تسهیل تجارت افغانستان با جهان خارج داشته باشد، در حالی که افغانستان در ابعاد گوناگون به مشارکت ایران در ترسیم آینده خود نیازمند است.

به طور کلی در حالی که دیدگاه عمومی این است که جایگاه، توان و نفوذ ایران به گونه ای است که هیچ کشوری نمی‌تواند آن را از معادلات منطقه‌ای حذف کند، اما شواهد نشان می دهد که مشکلات بسیاری منجر به نادیده گرفتن و دور زده شدن ایران در مسائل مهم منطقه ای و به ویژه در قبال همسایگان آن شده؛ بنابراین باید تحرکات منطقه ای در کنار پیگیری مراودات و مذاکرات دستگاه سیاست خارجی افزایش یابد.