شکیبا کولیوند*؛ بازار: «کشاورزی معیشتی» یک کشاورزی پایدار است که در آن کشاورز (یا مصرف‌کننده) برای تأمین نیازهای خود و خانواده خود، محصولات غذایی را پرورش می‌دهد به بیان ساده تر در کشاورزی معیشتی، تولید با هدف بقا صورت می‌گیرد و بیشتر مربوط به نیازهای محلی با داد و ستد ناچیز مازاد است ضمن اینکه تکنیک‌های کشاورزی ساده‌ای در آن به کار گرفته می‌شود و بهره‌وری در آن پایین است.
اما به‌راستی حال که از یک سو به دنبال رسیدن به خودکفایی در تولید محصولات کشاورزی هستیم و از سویی، تولید محصولات کشاورزی با کیفیت، استاندارد و باتوجه‌به نیازهای بشر امروزی برایمان اهمیت دارد چرا هنوز در بسیاری از تولیداتمان وارد چرخه تکمیل شده تولید و صادرات نشده‌ایم؟
چرا هنوز نتوانسته‌ایم علی‌رغم اینکه در محصولاتی چون رازیانه و سیر و گشنیز و سیب‌زمینی به تولید انبوه رسیده و حتی قدم‌نهادن در مسیر قطب را تجربه کرده ایم، نتوانسته‌ایم برند آن‌ها را داشته باشیم و این برند را در سطح ملی و بین‌المللی راهی برای کسب درآمد، تجارت و صادرات کنیم؟ حال آنکه اگر نگاهی به تولیدات محصولات کشاورزی در استان همدان و لازمه‌ای به نام کشاورزی مدرن بیندازیم راه کوتاه تر می شود کمااینکه در سند راهبردی و عملیاتی به آن ها اشاره شده است.
مواردی چون توجه به حوزه صنایع تبدیلی و تکمیلی، توجه به کشاورزی زراعی صنعتی، رونق کشت گلخانه‌ای، ایجاد بارانداز (پایانه) محصولات کشاورزی در منطقه ویژه اقتصادی جهان‌آباد فامنین، ایجاد مراکز آموزش عالی کشاورزی و دامپروری، احداث سردخانه نگهداری محصولات کشاورزی، ایجاد ظرفیت فرآوری و ذخیره‌سازی جدید، توسعه سامانه‌های نوین آبیاری، پیشروی به سمت کشت محصولات کشاورزی کم آب بر چون زعفران، گل محمدی، پسته و غیره و نیز تولید دانه‌های روغنی و کاهش میزان وابستگی به محصولات وارداتی در این زمینه از جمله مواردی است که در «کشاورزی مدرن» و منطبق با نیازهای جامعه و البته باتوجه‌به حفاظت از آب‌وخاک مدنظر قرار گرفته است.
با تمام این تفاسیر همچنان شاهد خام‌فروشی محصولات کشاورزی همدان بدون برند و بسته‌بندی و ارزش افزوده هستیم تا آنجا که محصولاتی چون رازیانه شهرستان رزن و گشنیز شهرستان نهاوند و حتی کشمش ملایر این روزها، فاقد نام و نشان به کشورهایی نظیر پاکستان و هندوستان می‌روند و در آن کشورها با نام دیگری بسته‌بندی و به فروش می‌رسند.
بخش کشاورزی استان همدان با ۱۱۵ هزار بهره‌بردار با توان تولید پنج میلیون تُن انواع محصولات کشاورزی، ۲۶ درصد از اشتغال مستقیم و ۲۴.۳ درصد از ارزش افزوده استان و ۳.۷ درصد از ارزش افزوده بخش کشاورزی کشور را به خود اختصاص داده است
حال آن که این استان با ۱.۲ درصد وسعت و ۲.۴ درصد جمعیت کشور، ۴.۴ درصد تولیدات بخش کشاورزی کشور را به خود اختصاص داده است. بخش کشاورزی استان همدان با ۱۱۵ هزار بهره‌بردار با توان تولید ۵ میلیون تُن انواع محصولات کشاورزی، ۲۶ درصد از اشتغال مستقیم و ۲۴.۳ درصد از ارزش افزوده استان و ۳.۷ درصد از ارزش افزوده بخش کشاورزی کشور را به خود اختصاص داده است.
استان همدان با دارابودن رتبه‌های برتر کشوری در تولید محصولاتی چون سیب‌زمینی با تولید ۹۸۰ هزار تُن (رتبه اول) سیر با تولید ۵۴ هزار تُن (رتبه اول)؛ گردو با تولید ۵۰ هزار تُن (رتبه اول)؛ جو با تولید ۲۰۰ هزار تُن (رتبه چهارم)؛ انگور با تولید ۳۲۰ هزار تُن (رتبه دوم)؛ یونجه با تولید ۴۰۰ هزار تُن (رتبه سوم)؛ گیاهان دارویی با تولید ۱۴ هزار تُن (رتبه سوم) و گندم با تولید ۵۳۲ هزار تُن (رتبه ششم) نشان داده در بسیاری از محصولات قطب محسوب می‌شود و این داشته‌های کشاورزی، می‌تواند برای استان ارمغان اشتغال مولد و درآمد را داشته باشد.
استان همدان باتوجه‌به جایگاه و سهمی که در تولیدات کشاورزی و اقتصاد استان دارد، به‌عنوان یکی از ۶ استان برتر در تأمین امنیت غذایی کشور محسوب می‌شود
از سویی دیگر تولید سرانه استان همدان برابر دو هزار و ۵۷۲ کیلوگرم محصول کشاورزی در سال است، درحالی‌که متوسط سرانه کشور برابر یک هزار و ۴۳۰ کیلوگرم است به نوعی که استان همدان باتوجه‌به جایگاه و سهمی که در تولیدات کشاورزی و اقتصاد استان دارد، به‌عنوان یکی از ۶ استان برتر در تأمین امنیت غذایی کشور محسوب می‌شود.
از دیگر داشته‌های بخش کشاورزی همدان می‌توان به وجود مراکز علمی مرتبط و بستر مناسب جهت توسعه تحقیقات و آموزش کاربردی بخش کشاورزی اشاره کرد اما با این توانمندی‌ها چرا هنوز استان همدان در بسیاری از محصولات کشاورزی خود با خام‌فروشی، تبدیل محصولات کشاورزی به چرخه ضایعات، نداشتن برند، کمبود واحدهای فرآوری، بسته‌بندی و صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی روبرو است؟ و چرا نتوانسته‌ایم در استان همدان از ظرفیت دستیابی به بازارهای منطقه‌ای و جهانی و توسعه صادرات در این عرصه بهره‌مند شویم؟
به راستی، درحالی‌که دنیای مدرن نیازهای خاص خود را دارد و با مکانیزاسیون و روش‌های علمی عجین شده است؛ کشاورزی نیز از این قاعده مستثنی نبوده و باید فکری برای این روند داشت چرا که با کشاورزی مدرن و قراردادی و توجه به زنجیره تولید و قدم‌نهادن در مسیر نوآوری کشاورزی می‌توان برای استان همدان در کنار حفظ آب‌وخاک، درآمد پایدار، اشتغال، تولید مناسب، برندسازی، صادرات و پرشدن جیب کشاورزان به‌جای دلالان را شاهد بود.
کشاورزی قراردادی با نگاه به بازار هدف و نیازها اقدام به کشت و تولید محصولات کشاورزی می‌کند؛ کشاورزی حفاظتی با حفاظت از آب‌وخاک، تولید را در پیش می‌گیرد و واحدهای فراوری و صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی مانع از خام‌فروشی و افزایش ضایعات محصولات کشاورزی می‌شوند.
استفاده از مکانیزاسیون مدرن و توجه به نوآوری موجب قدم‌نهادن در مسیر به‌روزرسانی تولید و ارتقای سطح کیفیت محصول می‌شود و به‌راستی که همه این روندها، بازارپسندی محصول، فروش و عرضه محصول با کیفیت، ارتقای میزان تولید به لحاظ کمی، کاهش هزینه‌های تولید، حفاظت از آب‌وخاک به‌عنوان میراث آیندگان، مهاجرت معکوس، پیشروی در مسیر گردشگری روستایی و گردشگری کشاورزی، اشتغال‌زایی مولد و پایدار، صادرات و ارزآوری، افزایش ماندگاری محصول و غیره را به همراه دارد.
موضوعی که در سال جهش تولید باید بدان توجه داشت اینکه در مسیری حرکت کرد که نه‌تنها تولیدات محصولات کشاورزی متوقف نمی‌شود بلکه میزان وابستگی‌ها به دیگر کشورها را کاهش و خودکفایی را موجب می‌شود و میزان تولیدات را ارتقا و با کیفیت سازد.
بدین‌سان، زمان آن رسیده تا کارهای ترویجی در این مسیرها در پیش گرفته شود، حمایت‌ها از تشکل‌های کشاورزی رونق بگیرد و آن‌قدر آینده‌نگرانه به این موضوع توجه شود که کشاورزی سنتی که عموماً با خود تنها بحث معیشتی محدود با صرف توان بیشتر و درآمد کمتر را به همراه دارد، با حمایت‌های مناسب در مسیر «کشاورزی مدرن» با نگاه به کشاورزی قراردادی، کشاورزی حفاظتی، گردشگری کشاورزی و مواردی از این دست پویاتر شود و حرکت کند.
* پژوهشگر و فعال رسانه ای
نظر شما