سید محسن حسینی؛ بازار: گلستان در حالی وارد ماه آخر بهار شده و فاصله ای تا تابستان ندارد شاهد بحران جدی خشکسالی است. این مساله در حالی است که اکنون فصل باردهی محصولات کشاورزی است و به آبیاری به موقع نیاز دارند.
با توجه به اینکه پتانسیل آب استان حدود دو میلیارد و ۵۰۰ میلیون متر مکعب است، حداقل کمبود آب استان به حدود چهار میلیارد مترمکعب بالغ می‌شود که لازم است برای تامین آن اندیشه، برنامه‌ریزی، فرهنگسازی، تامین اعتبار وعملیات اجرایی سنگینی را پیگیری کرد.
به دلیل محدود بودن منابع آب، استفاده از آب‌های نامتعارف در بخش کشاورزی امری اجتناب‌ناپذیر است.
مصرف آب به معنای از بین رفتن آب نیست. بلکه عمدتا به دلیل تغییر کیفیت آب و یا از دسترس خارج شدن و افزایش هزینه‌های استحصال مجدد، آب مصرف شده تلقی می‌شود. لذا اگر بتوانیم از یکی از راه‌های زیر استفاده کنیم در حقیقت آب را بازچرخانی کرده و به صورت دو یا چندباره از آن بهره‌برداری می‌کنیم:
۱ – تصفیه فیزیکی، شیمیایی و میکروبی فاضلاب و رساندن آن به استانداردهای مورد نیاز برای مصارف کشاورزی، محیط زیست، صنعت و حتی شرب.
۲ – تنظیم و مدیریت انواع مصارف قابل تطبیق با پساب های تصفیه شده.
۳ – پمپاژ و انتقال پساب‌های تصفیه شده با صرف انرژی به محل مصارف مجدد.
۴ – تنظیم و تطبیق محل استقرار منابع مصارف با محل پساب‌ها.
به کارگیری فاضلاب شهری در کشاورزی بسته به خصوصیات آن می‌تواند سودمند یا زیان‌بار باشد. کیفیت فاضلاب باید با توجه به اثرات آن بر خاک، گیاه، دام و انسان ارزیابی شود.
آبیاری با فاضلاب خام تاثیر نامطلوبی بر روی خاک، گیاه و دام دارد که این تاثیرات با توجه به ترکیبات فاضلاب و غلظت آن در فاضلاب می‌تواند متفاوت باشد. هریک از پارامترهای نیتروژن، فسفر، پتاسیم، بر، مواد آلی، شوری، قلیائیت، فلزات سنگین، ذرات معلق، کلراید، مواد آلی سمی و PH، بر روی خاک، گیاه و دام تاثیرات متفاوتی داشته و عامل تولید بیماری‌های خاصی هستند، لذا تصفیه فاضلاب از موارد مهم در استان بوده و استفاده از پساب تصفیه شده شهری، روستایی و صنعتی می‌تواند به عنوان ظرفیتی جدید برای استان به شمار آید.
پساب تصفیه شده به عنوان تنها منبع آب مطمئن در اطراف شهرهای بزرگ مورد توجه بخش کشاورزی مناطق خشک و نیمه خشک قرار گرفته است و استفاده پساب‌های تصفیه شده در آبیاری محصولات کشاورزی یکی از روش‌های مدیریتی برای مقابله با کمبود آب در مناطق خشک و نیمه خشک است که پژوهش‌های متعددی در ایران ، مفید بودن آن را به اثبات رسانده است.
در پژوهشی با هدف بررسی اثر پساب تصفیه شده بر میوه زیتون با کیفیت آب آبیاری (پساب تصفیه شده و آب معمولی) طی دو سال انجام شد. نتایج نشان داد آبیاری با پساب تصفیه شده باعث افزایش عملکرد کل، وزن میوه (۱۵ درصد)، حجم میوه (۲۳ درصد) و فتوسنتز برگ (۲۲ درصد) نسبت به آب معمولی شده است.
با توجه به نتایج به دست آمده از آزمایشات، استفاده از پساب تصفیه شده و برای صرفه‌جویی در مصرف آب، اعمال ۲۰ درصد کم آبیاری نسبت به تأمین نیاز کامل آبی گیاه در کشت پنبه در استان کرمان توصیه شده است.
به منظور بررسی اثر پساب تصفیه شده بر عملکرد جو، تحقیقی در استان یزد در سه سال متوالی اجرا شد. نتایج نشان داد که آبیاری گیاه جو با پساب تصفیه شده منجر به افزایش تجمع فلزات سنگین در دانه شد که البته مقادیر آنها پایین‌تر از استانداردهای سازمان بهداشت جهانی بود. نتایج این آزمایش نشان داد که استفاده از پساب تصفیه شده ضمن افزایش عملکرد دانه جو می‌تواند باعث صرفه‌جویی در هزینه‌های تامین و مصرف کودهای شیمیایی شود.
به منظور آگاهی از تاثیر کاربرد پساب تصفیه شده بر عملکرد و کیفیت دو گونه گیاه لوبیای قرمز و لوبیای سبز مطالعاتی در استان فارس انجام گرفت.
نتایج تجزیه گیاه نشان داد که غلظت عناصر غذایی پر مصرف و سنگین در اندام هوایی افزایش داشته است. همچنین نتایج حاکی از آن است که انباشتگی عناصر غذایی سنگین نسبت به میانگین استاندارد جهانی در سطح مطلوبی قرار دارند و کاربرد پساب تصفیه شده شهری دست کم در یک دوره کوتاه‌مدت گلخانه ای تاثیر نامطلوبی بر ویژگی‌های خاک و گیاه نداشته است.
پژوهشی در دو سال متوالی در استان فارس با هدف بررسی تاثیر آبیاری با پساب تصفیه شده شهری در گیاه چغندرقند انجام شد. عملکرد ریشه، عملکرد برگ و بیوماس کل در اثر آبیاری با پساب تصفیه شده در مقایسه با آب معمولی افزایش نشان داد.
در مقادیر درصد قند خالص و ناخالص ریشه بین دو کیفیت آب اختلاف معنی‌داری وجود ندارد اما آبیاری با پساب تصفیه شده باعث افزایش معنی‌دار درصد قند ملاس نسبت به آبیاری با آب معمولی شد. مقدار قند ناخالص و خالص در آبیاری با پساب تصفیه شده در مقایسه با آب معمولی افزایش یافت.
تحقیقی با هدف تأثیرآبیاری با پساب تصفیه شده شهری بر عملکرد و کارآیی مصرف آب ذرت، در اراضی کشاورزی شهرکرد انجام شده است. با توجه به نتایج، از نظر میزان کل ماده خشک، بیوماس و عملکرد دانه، تیمار ۷۵ درصد پساب تصفیه شده با ۲۵ درصد آب چاه، مناسب‌ترین اختلاط آب معمول آبیاری و پساب تصفیه شده شهری برای آبیاری در منطقه‌ی مورد مطالعه را نشان داد.
ازطرفی به علت دارا بودن عناصر غذایی در پساب و در شرایط کنونی کم آبی حاکم در کشور حتی بدون مصرف کود می‌توان از پساب در این منطقه استفاده و در مصرف آب و کود صرفه‌جویی کرد.
در بخش‌های شرب، بهداشت، صنعت و خدمات در استان گلستان در افق سال ۱۴۰۴ ، میزان مصرف حدود ۳۰۰ میلیون متر مکعب خواهد بود که حدود ۲۰۰ میلیون متر مکعب آن قابل بازیافت و استفاده مجدد است.
با استفاده از این حجم آب در بخش کشاورزی با مدول آبیاری هفت هزار متر مکعب در سال برای هر هکتار، حدود ۳۰ هزار هکتار اراضی قابلیت آبیاری خواهد یافت و با برقراری سیستم‌های آبیاری مدرن در آب‌های حاصل از تصفیه پساب‌ها، میزان اراضی قابل آبیاری توسط پساب‌های تصفیه شده، با حدود ۱۰ هزار هکتار افزایش، به حدود ۴۰ هزار هکتار خواهد رسید.
هرچند استفاده از پساب تصفیه شده در مواردی مانند تغذیه مصنوعی سفره‌های آب زیرزمینی نیز در برخی مناطق ضروری‌تر تشخیص داده می‌شود.
از این منظر، تسریع و اختصاص منابع از محل‌های گوناگون به مبحث جمع‌آوری، تصفیه و انتقال فاضلاب‌های شهری، روستایی و صنعتی در استان گلستان امری ضروری و شایان توجه سیاستگزاران کشوری و استانی به ویژه بخش خصوصی استان به نظر می‌رسد.
نظر شما