تهمینه غمخوار؛ بازار: اتحادیه اوراسیا (EAEU) که به عنوان یک بلوک تجاری گسترده در قالب اتحادیه اروپا شناخته می شود، مشتاق اتصال اروپا، آسیا و اقیانوسیه و همچنین ادغام مزایای اقتصادی مناسب کشورهای واقع در آسیای مرکزی، شمالی و اروپای شرقی با بازار بیشتر است. توافق تشکیل این اتحادیه در سال ۲۰۱۴ توسط سه کشور بلاروس، قزاقستان و روسیه امضا شد و یک سال بعد با پیوستن ارمنستان و قرقیزستان متمرکز بر مقابله با مداخله گری اقتصادی و سیاسی کشورهای غربی و اروپایی در مسائل مرتبط با کشورهای آسیای مرکزی، عملاً به اجرا درآمد.
همچنین، اتحادیه اقتصادی اوراسیا با هدف ایجاد یک بازار واحد برای کالا، خدمات، سرمایه و نیروی کار به عنوان اولین گام برای ادغام عمیق تر ملتهای همفکر شکل گرفت و افزایش رقابت پذیری و همکاری میان اقتصادهای عضو به اضافه توسعه پایدار را پایه و اساس کار خود قرار داد.
در این میان، ایران که به عنوان یک محور حمل و نقل در قلب اوراسیا یعنی جایی که کشورهای منطقه، استراتژی های توسعه خود را تهیه کرده اند، در نظر گرفته می شود، پس از تشکیل این اتحادیه به فکر عضویت افتاد تا اینکه بعد از سالها مذاکره، سرانجام یک توافقنامه موقت با هدف افزایش حضور ایران در بازارهای منطقه و همچنین ایجاد منطقه تجارت آزاد میان ایران و اتحادیه اوراسیا در سال ۲۰۱۸ منعقد شد و به طور رسمی در ۲۷ اکتبر ۲۰۱۹ به اجرا درآمد.
در حقیقت، ایران نقش کلیدی در شاهراه های موجود منطقه دارد و اقتصاد ایران و کشورهای حوزه آسیای مرکزی و قفقاز از توان هم افزایی جدی برخوردارند.
بر همین اساس و با توجه به اهمیت حضور ایران در این اتحادیه اقتصادی، خبرنگار بازار گفتگویی را با «حسن شکاری» کارشناس و پژوهشگر مسائل اوراسیا و دانشجوی دکتری مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز دانشگاه تهران ترتیب داده که در ادامه میخوانیم:
* توجه به تنوع بازار و منابع موجود در کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا و پیوستن به آن یک فرصت قابل توجه برای اقتصاد کشورهای عضو ایجاد می‌کند و می‌توان از این طریق بخشی از کمبودهای اقتصادی را جبران کرد. با این اوصاف، حضور و تعامل ایران با این اتحادیه چه منافعی برای ایران به همراه خواهد داشت؟ در واقع با توجه به این که ایران به دنبال آن است تا عضو دائمی این اتحادیه شود، همکاری با این اتحادیه با توجه به شرایط تحریمی تا چه اندازه موثر است؟
اتحادیه اقتصادی اوراسیا متشکل از روسیه، بلاروس، ارمنستان، قرقیزستان و قزاقستان، یک بازه جمعیتی ۱۸۵ میلیون نفری را شامل می شود که ویژگی بارز آن برای جمهوری اسلامی ایران، مجاورت سرزمینی و بکر بودن این بازار است. سوابق همکاری های گسترده ایران مربوط به توسعه روابط با عراق و یا افغانستان در طول سالهای گذشته بوده که با آسیای مرکزی این عمق را نداشته و بازار جدیدی در نوع خود محسوب می شود. البته این منطقه قابلیت سرمایه گذاری بالا و کار کردن را دارد اما این که در شرایط کنونی آیا این قابلیت وجود دارد یا نه، باید بگویم که خیر زیرا حجم روابط آن قدر گسترده نشده است. عمق جدی شدن این توافق به نوعی برای مدت زمان سه سال و عملی تر آن یک سال در نظر گرفته شده که هنوز در مراحل اولیه می باشد.
در رابطه با عضویت ایران و کمک به شرایط تحریمی، نظر من این است که بله این عضویت می تواند در شرایط تحریمی به نفع ایران باشد. واقعیت این است که این سازمان را به طور کلی باید در دایره ژئوپلیتیک روسها دید. روس ها به فراخور منافع راهبردی خود و تعاملاتی که با ایران و امریکاییها دارند و همچنین فضای نظام اقتصاد بین المللی موجود، وارد ایجاد تفاوتهایی شده اند. علاوه بر آن، آنها به دلیل اینکه دچار تحریم هایی شده، به این نتیجه رسیده اند که ساختار خود را به گونه ای بچینند که با وجود این تحریم ها دچار آسیب بیشتری نگردند.
در طی سه سال گذشته در اثر تحریم های امریکا، اقتصادهای منطقه آسیای مرکزی، اعضای اتحادیه اقتصادی اوراسیا و به خصوص روسیه در رابطه با کارگران مهاجر و تعاملات اقتصادی دچار آسیب هایی گردیده که برای رسیدن به یک روند معقول، روس ها تصمیم گرفته اند تا پازل ساختاری خود را متفاوت از پازل امریکایی ها بچینند که در این صورت زیر ساختهای منطقه به سویی پیش خواهد رفت که چه در زمینه مبادلات با ارز دیجیتال و چه در حوزه پیمانهای پولی دوجانبه، میزان اهمیت دلار کاهش پیدا خواهد کرد که در شرایط فعلی ۳۰ درصد کاهش مشاهده شده است.
طبیعتا در این دایره خارج از سیستم دلار، ایران می تواند از این شرایط استفاده کرده در حالی که مجاورت سرزمینی ایران با این کشورها می تواند به توسعه روابط و مبادلات تجاری دوجانبه کمک کند.
* ایران از طریق توافق نامه موقتی با اتحادیه اقتصادی اوراسیا، امکان بهره مندی از این بازار را از به لحاظ دیپلماسی کلان برای فعالان عرصه اقتصاد فراهم و مشارکت فعالی در مقابله با تحریم های غرب با اعضا ایجاد کرده، اما مشکلاتی نیز در این زمینه مشاهده می شود. نظر شما در این باره چیست؟
از نظر من، زمینه های این توافق انجام شده اما نبود زیر ساختهای لازم موجب کندی و ایحاد بی ثباتی گردیده است. ما در برخی از مرزها از جمله ترکمنستان دچار مشکل هستیم. هنوز مرزهای دریایی ما به خوبی شکل نگرفته اند و طبیعتا با تمام تلاشهایی که از سوی وزارت خارجه برای شکل گرفتن این توافق انجام شده که به فراخور خود در توسعه روابط اقتصادی تاثیر گذار بوده است، حدود ۸۰۰ قلم کالا چه در حوزه تعرفه های گمرکی و چه مالیاتی و شرایط ورود به بازارهای منطقه تسهیل شده، اما نبود زیر ساختهای مناسب، سرعت را کمتر کرده که باید حتما فکری در این زمینه کرد.
با تمام تلاشهایی که از سوی وزارت خارجه برای شکل گرفتن توافق نامه موقتی ایران با اتحادیه اقتصادی اوراسیا انجام شده که به فراخور خود در توسعه روابط اقتصادی تاثیر گذار بوده، حدود ۸۰۰ قلم کالا چه در حوزه تعرفه های گمرکی و چه مالیاتی و شرایط ورود به بازارهای منطقه تسهیل شده، اما نبود زیر ساختهای مناسب، سرعت را کمتر کرده که باید حتما فکری در این زمینه کرد
البته صرفا فقط ایران به دنبال بازارهای جدید نیست، بلکه کشورهای آسیای مرکزی و تا حدودی حوزه قفقاز هم به دنبال بازار ایران هستند و ایران دروازه ورود این کشورها به بازارهای خلیج فارس، شبه قاره هند و همچنین عراق است که در این جا بحث ترانزیت هم قابل توجه می باشد. به طور کلی فقدان زیر ساختهای مناسب و مباحث تجاری و گمرکی، موجب می شود تا این توافقات نقش مطلوب خود را آن چنان که باید و شاید ایفا نکنند.
* با توجه به اینکه در طرح «یک کمربند_یک جاده»، یک مسیر از روسیه می گذرد تا به اروپا برسد و مسیر دیگری به ایران مربوط می شود که به اذعان مقامات چینی ممکن است اولویت چین باشد. اگر چینی ها مسیر ایران را در اولویت قرار دهند، آیا این موضوع در روابط ایران و روسیه تاثیرگذار خواهد بود یا خیر؟
به نظر من برای پاسخ به این سوال بهتر اس که درک صحیح تری از طرح یک کمربند_یک جاده ارائه دهیم. واقعیت این است که این طرح صرفا جاده ای و ترانزیتی که کشورهای موجود در این مسیر از چین به اروپا و افریقا متصل شود، نیست بلکه بحث سرمایه گذاری و ورود چین به بازارهای کشورهای این منطقه و نقش آفرینی فرای ارتباط با این کشورها از جمله صادرات محصولات و بازار کار مطرح است.
همچنین عمدتا در رابطه با برخی از کشورها از جمله ایران، سرمایه گذاری زیرساختی اما فراتر از آن مطرح است، یعنی به نوعی پروژه توسعه روابط دوجانبه چین با این کشورها و تعریف بستر نوعی همکاری قابل طرح است. نکته دوم این است که مسیر یک کمربند_یک جاده تنها مسیری نیست که از چین به اروپا منتهی شود، بلکه چین به اتصال به عراق، شامات و شمال افریقا نیاز دارد.
مسیر یک کمربند_یک جاده تنها مسیری نیست که از چین به اروپا منتهی شود، بلکه چین به اتصال به عراق، شامات و شمال افریقا نیاز دارد
علاوه بر آن، این طرح دارای دو رکن است: یکی بحث راه ابریشم دریایی و دیگری بحث راه ابریشم زمینی. با توجه به این که امریکایی ها در سالهای اخیر به نوعی سرمایه گذاری جدی در حوزه شرق، مسیر دریایی جنوب شرق که به تنگه مالاگا و اندونزی و سنگاپور خلاصه می شود، انجام داده اند، برای چینی ها طبیعتا مسیر دریایی مسیر امنی نخواهد بود و لذا تمرکز خود را بیشتر بر مسیر زمینی قرار خواهند داد.
با توجه به این که امریکایی ها در سالهای اخیر به نوعی سرمایه گذاری جدی در حوزه شرق، مسیر دریایی جنوب شرق که به تنگه مالاگا و اندونزی و سنگاپور خلاصه می شود، انجام داده اند، برای چینی ها طبیعتا مسیر دریایی مسیر امنی نخواهد بود و لذا تمرکز خود را بیشتر بر مسیر زمینی قرار خواهند داد
بنابراین با این نگاه، حوزه رقابتی در این خصوص مشاهده نمی شود زیرا روسها که مشغول تعاملات خود هستند و ایران هم در پازل اتصال عراق، شامات و شمال افریقا به چین در نظر گرفته می شود. در طی سالهای اخیر بر خلاف تصوری که این گونه به نظر می رسید که روسها نمی توانند حضور ایران را در منطقه تحمل کنند، به خصوص بعد از همکاری های غرب آسیا و مقابله با تکوین، حساسیت خاصی نسبت به حضور ایران از طرف روسها دیده نشده مگر در مواقعی که منافع راهبردی و امنیت ملی آنها مورد تهدید قرار گیرد و گرنه روند همکاری خوبی میان روسیه و ایران قابل مشاهده است.
من فکر نمی کنم روسها مخالف عضویت و حضور ایران در طرح یک کمریند_یک جاده باشند و شاید قرار گرفتن ایران در این مسیر مورد استقبال هم واقع شود. از طرفی، نشانه هایی هم مبنی بر مخالفت و سنگ اندازی آشکار آنها در این زمینه مشاهده نشده است.
نظر شما