تهمینه غمخوار؛ بازار: چند روز پیش سفیر ایران در بغداد خبر داد که وزیر برق عراق در روزهای آینده به منظور افزایش همکاری میان ایران و عراق به تهران سفر خواهد کرد و این سفر در روزهایی صورت می‌گیرد که نیاز عراق به تولید برق بسیار حیاتی است.
همزمان با افزایش اعتراضات مردمی در عراق به قطعی مکرر و طولانی مدت برق در ماه رمضان و روزهای گرم، سخنگوی وزارت برق عراق اعلام کرده که وزیر برق این کشور هفته آینده به منظور رایزنی و عقد توافقات جدید در حوزه انرژی و البته شتاب بخشی در روند پرداخت مطالبات ارزی عازم جمهوری اسلامی ایران خواهد شد. در حقیقت، محور اصلی سفر مقام عراقی به تهران موضوع تامین گاز برای نیروگاه های برق عراقی است و در این ارتباط قرار است مذاکراتی صورت گیرد.
مسوولان عراقی از دی ماه سال گذشته تاکنون چندین بار وعده پرداخت بدهی‌های ایران را داده‌اند، اما فشار واشنگتن به بغداد در این مدت همواره موجب تاخیر در پرداخت مطالبات ایران شده است. ولی اخیرا سخنگوی وزارت برق عراق از تامین بدهی کشورش به ایران در سیستم بانکی و آمادگی در امنتقال آن خبر داده است.
در همین راستا و بر اساس اهمیت موضوع روابط دیرینه ایران و عراق و سفر پیش روی مقامات عراقی در حوزه انرژی؛ خبرنگار بازار گفتگویی را با دکتر «اردشیر پشنگ»، کارشناس روابط بین الملل و امور سیاسی، پژوهشگر ارشد مسائل خاورمیانه و مدیر گروه رسانه ای فراتاب ترتیب داده که مشروح این مصاحبه را در ادامه می خوانید:
* در طول ۱۷ سال گذشته بعد از سقوط رژیم صدام حسین، با توجه به این که عراق یکی از بزرگترین مقاصد صادراتی جمهوری اسلامی ایران بوده و هست، دو کشور تا چه اندازه در گسترش مناسبات تجاری و اقتصادی خود تلاش کرده اند تا میزان صادرات و واردات به رقم چشمگیری برسد؟ هر چند که همواره شواهد نشان می دهد که این روابط تجاری تا حدی در طول سالهای گذشته یک طرفه بوده است.
از سال ۲۰۰۳ تا کنون که ۱۸ سال از سقوط رژیم بعث می گذرد، از نظر اقتصادی بر اساس آمارهای ارائه شده از سوی منابع عراقی و کردها و همچنین منابع داخلی ایران، سطح روابط اقتصادی ایران و عراق و به طور کلی اقلیم کردستان به طور خاص، به غیر از مقطع کوتاهی که متاثر از مبحث ظهور داعش و مباحث رفراندوم استقلال اقلیم کردستان در کنار عامل کرونا بوده، دارای شیب مثبت و افزایشی بوده است.
بر اساس گزارش وزارت بازرگانی، بعد از چین، کشور عراق دومین رتبه را در میزان تجارت، بازرگانی و حجم قابل توجهی از صادرات و بازارهای صادراتی ایران دارا می باشد که در مقایسه تطبیقی با اهداف صادراتی دیگر ایران با کشورهای دیگر در حوزه اقتصادی و بازرگانی، این رتبه نشان از موفقیت نسبی در مقایسه با بازارهایی است که ما توانایی برخورداری از آن ها داشته ایم.
به طور مثال، به رغم این که ما روابط خوب سیاسی و امنیتی با کشوری همچون روسیه داریم، اما حجم روابط اقتصادی میان دو کشور در تمامی حوزه ها از انرژی گرفته تا مواد غذایی، زیر یک میلیارد دلار است در حالی که در رابطه با عراق، میزان و حجم صادرات ما در حدود ۱۲ تا ۱۳ میلیارد دلار گزارش شده است که بیش از ۵۰ درصد مرتبط با اقلیم کردستان است. این موضوعات نشان می دهد که سطح روابط تجاری ایران و عراق مطلوب بوده و برآورد مثبتی را نشان می دهد.
اما اگر بخواهیم از زوایه دید حرفه ای و رقبای بین المللی و منطقه ای به همراه ظرفیت های اقتصادی، صنعتی، خدماتی ایران و از آن طرف نیازهای متقابل عراق به موضوع بنگریم، به نظر می رسد که فاصله زیادی برای عملیاتی کردن بخش عمده ای از پتانسیلهای دو طرف وجود دارد.
از این نظر، باور من این است که چه در رابطه با اقلیم کردستان عراق و چه در خصوص بغداد، ظرفیت اقتصادی طرفین و سرمایه گذاری جمهوری اسلامی ایران و همچنین ارسال نیروهای کار تخصصی و حتی غیر تخصصی مورد نیاز به این کشور بسیار بیشتر است که اگر برنامه ریزی درستی انجام شود، توافقات اصولی با دولت عراق منعقد گردد، استانداردها در گزینش شرکتهایی که در عراق مشغول به انجام فعالیت می شوند، به درستی رعایت شود و مهارت های کارگران در بخش زبانی نیز تقویت گردد، حجم تجارت دوجانبه در کوتاه مدت می تواند به رقمی معادل ۲۰ تا ۳۰ میلیارد دلار هم برسد و رقبای ایران کمتر به تسخیر بازار عراق می پردازند. زیرا هنگامی که بازار عراق در دست رقبای ایرانی قرار می گیرد، به سختی میتوان این بازار را بازگرداند.
اگر برنامه ریزی درستی انجام شود، توافقات اصولی با دولت عراق منعقد گردد، استانداردها در گزینش شرکتهایی که در عراق مشغول به انجام فعالیت می شوند، به درستی رعایت شود و مهارت های کارگران در بخش زبانی نیز تقویت گردد، حجم تجارت دوجانبه در کوتاه مدت می تواند به رقمی معادل ۲۰ تا ۳۰ میلیارد دلار هم برسد
این موضوع می تواند در رشد و توسعه دست کم مناطق مرزی ما از آذربایجان غربی، کردستان، ایلام و کرمانشاه گرفته تا خوزستان و مناطق دیگر، تاثیر گذار باشد. بنابراین در جهت کاهش این فاصله، نیاز به یک دید و برنامه ریزی استراتژیک احساس می شود تا آن حجم تجارت قابل توجه برای بهبود اقتصاد و مراودات تجاری دوجانبه صورت پذیرد.
* همانگونه که می دانیم ایران و عراق دارای چندین مرز مسافری و ترانزیتی با یکدیگر هستند و عراق کشوری است که بیشترین و طولانی‌ترین مرز خاکی را با ایران دارد. با توجه به ایمن و با صرفه بودن حمل و نقل ریلی، موضوع اتصال ریلی ایران به عراق از سالها پیش مطرح شده تا ترانزیت کالاها با سهولت بیشتری صورت بگیرد. با توجه به اینکه در سفر اخیر «فواد حسین» وزیر امور خارجه عراق به ایران و دیدار با «محمد جواد ظریف» وزیر امور خارجه ایران مقدمات آغاز ساخت و تکمیل خط آهن شلمچه-بصره به منظور کمک به گسترش روابط تجاری بین دو کشور فراهم شد و مهمترین خطوط ریلی ایران و عراق، همین راه آهن است، این خط آهن و دیگر خطوط ریلی که از قبل توافقاتی در خصوص آن ها صورت گرفته تا چه اندازه اجرایی شده اند؟
بی شک مسئله ترانزیت یک مسئله بسیار حیاتی در هر جای دنیا برای افزایش مبادلات تجاری میان کشورها است، حال ترانزیت دریایی باشد که میان ایران و عراق به دلیل ۱۵۵۸ کیلومتر مرز مشترک، بیشتر مرز زمینی و هوایی مطرح است. در این بین، ترانزیت زمینی میان دو همسایه از اهمیت استراتژیک خاصی برخوردار است، زیرا سرعت انتقال کالا را بیشتر می کند.
متاسفانه جاده های اتصال دهنده دو کشور که باید به شکل اتوبان باشد، از کیفیت بالایی برخوردار نیستند. لذا، باید در مرزهای مختلف از جمله مرزهای شمال غربی و غربی گرفته تا جنوبی، در حوزه ترانزیت جاده ای و اتوبانی باید به گونه ای بسیار اساسی تر و حرفه ای تر در رابطه با آن تفکر شود. مسئله فقط بازار عراق نیست، بلکه عراق علاوه بر بازار اغوا کننده و قابل توجه خود، یک پل ارتباطی به سوریه، عربستان، اردن و لبنان و حتی بخشهایی از ترکیه است.
توجه جدی به مسئله ترانزیت از سوی دو طرف، چه حمل و نقل جاده ای در گام اول که کم هزینه تر است و در گام دوم ترانزیت ریلی می تواند ظرفیت انتقال کالاها، مبادلات بازرگانی و آمد و شد مسافران را افزایش چشمگیری داده و یک شکوفایی منطقه ای را ایجاد کند. هم اکنون خط آهن خرمشهر_شلمچه_بصره از ظرفیت بالایی برخوردار است، اما این ظرفیت که خط آهن کرمانشاه به سوی سلیمانیه عراق از استان دیاله به صلاح الدین و بغداد متصل شود، نیز وجود دارد که باید مورد توجه قرار گیرد. همچنین پتانسیل اتصال سنندج به سلیمانیه و ارومیه به اربیل نیز قابل توجه است.
هم اکنون خط آهن خرمشهر_شلمچه_بصره از ظرفیت بالایی برخوردار است، اما این ظرفیت که خط آهن کرمانشاه به سوی سلیمانیه عراق از استان دیاله به صلاح الدین و بغداد متصل شود، نیز وجود دارد که باید مورد توجه قرار گیرد
بنابراین برای اجرایی شدن این طرح ها، ما باید امکانات مهندسی و اراده کافی و جدی را در اختیار عراقی ها قرار دهیم تا هرچه سریعتر این خطوط آهن به صورت کامل راه اندازی شوند. به هر اندازه مبادلات زمینی ما چه از طریق جاده چه ریل بهبود یابد، قطعا یک ارتباط مستقیمی با افزایش مراودات تجاری، بازرگانی، صنعتی و مردمی ما از نظر توریسم دارد که این خود می تواند موجب رشد و شکوفایی با سرعت بیشتری در کوتاه مدت شود.
* با احداث و اجرایی شدن سریعتر اتصال شبکه ریلی ایران به بندر لاذقیه سوریه و دریای مدیترانه به عنوان بزرگترین خط ریلی خاورمیانه، هر دو کشور طبعا از منافع تجاری زیادی بهره مند خواهند شد. از دیدگاه شما، این خط آهن تا چه اندازه ایران را در شرایط تحریمی به لحاظ اقتصادی منتفع می سازد؟ بهره های اقتصادی این مسیر برای ایران چیست؟
من فکر می کنم مذاکرات وین که در حال انجام است و به نظر می سد که طرفین در حال دستیابی به یک توافق اصولی و کلی هستند، تا حد زیادی فشارها و تحریم های بین المللی و منطقه ای را بر روی ایران کم کند.
همزمان چراغ سبزهایی که بین ایران و عربستان سعودی مشاهده گردیده، موجب شده تا این دید در جهت کاهش تنشهای منطقه ای و بهبود روابط، قابل ملاحظه باشد. اگر سیاست خارجی ما بر اساس و پایه این اصول باشد که اقتصاد در اولویت قرار گیرد و در کنار آن ایران نیز بتواند مسائل مزاحمین بین المللی از جمله امریکا و فقدان دستیابی به یک توافق نسبی منطقه ای را رفع کند، مبحث تحریم ها تا حد زیادی برداشته شده و موجب می شود تا علاوه بر چرخیدن چرخ اقتصاد و بازرگانی در داخل کشور، توان صادراتی ما نیز رشد چشمگیری داشته باشد. ما اصلی با مبنای همکاری اقتصادی در یک حوزه بین دو بازیگر داریم که چنانچه با رضایت هر دو طرف همراه باشد، این موضوع به صورت خودجوش به همکاریهای سیاسی و امنیتی نیز منجر می شود.
اگر سیاست خارجی ایران بر اساس و پایه این اصول باشد که اقتصاد در اولویت قرار گیرد و در کنار آن ایران نیز بتواند مسائل مزاحمین بین المللی از جمله امریکا و فقدان دستیابی به یک توافق نسبی منطقه ای را رفع کند، مبحث تحریم ها تا حد زیادی برداشته خواهد شد
بنابراین، برای دستیابی به رونق شکوفایی، یک اراده کافی سیاسی در مسیر حل مشکلات با جامعه جهانی نیاز است که در وین به نظر می رسد که چنین مسیری قابل مشاهده است و همچنین نیاز به یک اراده سیاسی در جهت کاهش مشکلات منطقه ای به طور جدی احساس می شود که آن هم به نظر می رسد که حرکتهای اولیه ای با میانجی گری های عراق، کویت و عمان میان ایران و عربستان در حال انجام است.
بنابراین اگر این مسائل دست به دست هم دهند، ما تنها باید نگران افزایش کیفیت کالاها، خدمات و صنایع خود در مقایسه با بازیگران دیگر باشیم که مشکلات پیشین سنگین ما برطرف خواهد شد.
* وزیر برق عراق قرار است در سفری رسمی وارد تهران شود. در همین ارتباط نیز سخنگوی وزارت برق عراق با اعلام اینکه وزیر برق این کشور هفته آینده به تهران سفر می‌کند، پیش‌بینی کرد در جریان این سفر توافقات جدیدی میان دو کشور در حوزه انرژی انجام شود. گویا، موضوع تامین گاز برای نیروگاه های برق عراقی موضوع قابل طرح است و در این ارتباط قرار است مذاکراتی صورت گیرد، چرا این کشور برای تامین سوخت نیروگاه های خود از نفت خام به جای گاز استفاده نمی کند؟ مزیت های ایران برای تامین انرژی عراق چیست؟
هرچند عراق و به خصوص منطقه اقلیم کردستان دارای منابع گاز قابل توجهی می باشند، اما هنوز تا بهره برداری کامل، کافی و گسترده فاصله زیادی قابل مشاهده است که به تجارب و حضور شرکتهای بین المللی نیاز است که در این حوزه کشور ما هم می تواند حضور چشمگیری داشته باشد.
با کاهش مشکلات بین المللی و تضعیف شدت تحریم ها، ارتباطات انرژی ایران در رابطه با صادرات برق و گاز در کوتاه مدت با عراقی ها بیشتر خواهد شد و در میان مدت خود عراقی ها وارد این فاز و اقدامات مشارکتی در زمینه انرژی خواهند شد که میان دو طرف یک سود مشترک حاصل شود
به نظر می رسد که با کاهش مشکلات بین المللی و تضعیف شدت تحریم ها، ارتباطات انرژی ایران در رابطه با صادرات برق و گاز در کوتاه مدت با عراقی ها بیشتر خواهد شد و در میان مدت خود عراقی ها وارد این فاز و اقدامات مشارکتی در زمینه انرژی خواهند شد که میان دو طرف یک سود مشترک حاصل شود.
اگر مذاکرات وین به یک نقطه خاص برسد، بهانه های مسئولان عراقی برای بازپرداخت مطالبات ایران کاهش می یابد و بسیاری مشکلات موجود در مرزهای رسمی و مناطق آزاد دو طرف که به خاطر فشارهای بین المللی و نگاه های شخصی افراد به وجود آمده، کم رنگ تر خواهد شد.
نظر شما