همسایه شرقی در مرز فراموشی؛ تجارت با پاکستان به اندازه یک چهاردهم ظرفیت ایده‌آل!

تهمینه غمخوار؛ بازار: چند ماه پیش، دومین گذرگاه مرزی ایران با پاکستان با حضور مقامات دو کشور افتتاح گردید. از نظر مقامات ایرانی و پاکستانی، راه اندازی این گذرگاه در منطقه مرزی «ریمدان» یک روز تاریخی و امیدواری بیشتر و گامی بلند را در جهت توسعه و افزایش حجم مبادلات تجاری میان دو کشور ایجاد کرد زیرا روابط دیرینه و در واقع هفتاد ساله دوجانبه همواره دچار نوسان و دست خوش فراز و نشیبهایی بوده  است.

برخی از کارشناسان حوزه افغانستان و پاکستان معتقدند که در مناسبات فی مابین ایران و پاکستان، تأثیرپذیری همکاری های اقتصادی از تحولات سیاسی داخلی و منطقه ای از جمله مهمترین دلایل پایین بودن سطح روابط اقتصادی میان دو کشور در سالهای اخیر بوده است. همچنین عدم شناخت ظرفیت ها و منابع دو طرف یکی دیگر از دلایل اندک بودن این حجم بوده است.  

حال گشایش گذرگاه مرزی ایران و پاکستان نشانگر این مسئله است که ایران برای گسترش تجارت با همسایگان خود اهمیت قائل است و از طرف دیگر،  پاکستان نیز با روی کار آمدن عمران خان به عنوان نخست وزیر از دو سال گذشته، همواره در تلاش بوده تا امکان توسعه روابط میان دو کشور بیش از پیش فراهم گردد. دستیابی به رشد و توسعه همکاری ‌های اقتصادی و حجم تبادل تجاری بالا در صورتی محقق می شود که از تمامی ظرفیت‌ ها برای توسعه با در نظر گرفتن رفاه و آسایش مرز نشینان  بهره برداری شود.

از طرف دیگر علاوه بر طرح این مسائل، از سوی دیگر چندین ماه است که روابط پاکستان و عربستان دچار تنشهایی گردیده است.  گسترش شراکت تجاری عربستان با هند و نادیده گرفتن بحران کشمیر از سوی عربستان و مسائل دیگر روابط دو جانبه را تیره و تار کرده است. تیرگی این روابط در روابط پاکستان با ایران به عنوان رقیب منطقه ای تاثیرگذار است.  

بر همین اساس و با توجه به اهمیت روابط ایران با کشورهای همسایه از جمله پاکستان، خبرنگار بازار گفتگویی را با «قدرت الله الیکایی» کارشناس مسائل شبه قاره ترتیب داده که در ادامه آمده است:

* پاکستان همواره تحریم ها را دلیل اصلی پایین بودن سطح همکاری های تجاری با ایران می داند. از دیدگاه شما، روابط اقتصادی ایران و پاکستان از سالهای گذشته در چه سطحی بوده و زمینه ها، فرصتهای همکاری و موانع موجود در این مناسبات به چه شکل است؟
در خصوص حجم روابط اقتصادی دو کشور باید بگویم که تقریبا از سالهای گذشته این حجم سطح مشخصی داشته و یک میلیارد و دویست میلیون دلار تا یک میلیارد و نیم دلار را به ثبت رسانیده است به طوری که میزان صادرات ایران به پاکستان چندین برابر صادرات از سوی پاکستان بوده است. لذا، مشخصا این حجم از تجارت رشد خاصی نداشته و در یک سیل خاصی حرکت کرده است. یعنی در بدترین حالت به زیر هفتصد تا هشتصد میلیون دلار نرسیده در حالی که بیش از یک میلیارد و نیم هم ثبت نشده است. این ارقام سطح روابط تا زمان کنونی است در حالی که گفته شده که ظرفیت رسیدن به ۱۴ میلیارد دلار در سال هم امکان پذیر است. از طرفی دو کشور برنامه دارند تا حجم تجارت بین دو کشور را به پنج میلیارد دلار برسانند.

ظرفیت رسیدن به ۱۴ میلیارد دلار در سال هم حجم روابط تجاری میان ایران و پاکستان امکان پذیر است در حالی دو کشور برنامه دارند تا حجم تجارت بین دو کشور را به پنج میلیارد دلار برسانند 

 از این رو زمینه های بسیار زیادی در جهت گسترش این مناسبات به خصوص در حوزه انرژی، لوازم ساختمانی، پتروشیمی، مواد غذایی از جمله میوه جات وجود دارد که اگر موانع موجود که به ذکر آنها خواهم پرداخت، برداشته شود حجم تجارت دوجانبه بسیار بالاتر از سطح فعلی خواهد شد.

دولت پاکستان اخیرا تغییری را در سیاست گذاری های خود با هدف ایجاد دیپلماسی اقتصادی و امنیت اقتصادی کشور اعلام کرده، یعنی از سیاست ژئواستراتژیک به ژئواکونومیک در حال تغییر کردن است که این مسئله نشانگر آن است که زین پس، مسائل اقتصادی در اولویت سیاستهای این کشور قرار خواهد گرفت که این موضوع به نفع جمهوری اسلامی ایران خواهد بود و بستر مناسبی را به منظور توسعه و گسترش کشور که همسایه پاکستان می باشد، فراهم خواهد کرد.

* با وجود این تحریم های روز افزون چگونه می توان در جهت گسترش مناسبات دو جانبه موانع موجود را برداشت؟  
یک راه این است که بخش خصوصی فعال شود که در آن صورت این بخش روش دور زدن تحریم ها را خود به خود خواهد یافت. بخش خصوصی این توانایی را دارد که به صادرات پرداخته و در قبال آن کالا وارد کند که بعضا این مسئله در حال انجام شدن است اما میزان آن زیاد نیست. من معتقد هستم که در این زمینه لزومی ندارد که دولتها خود را درگیر کنند بلکه بخش خصوصی میتواند با افزایش فعالیتهای تجاری خود در این عرصه موجب رفع موانع شود.

راه دیگر از دیدگاه من این است که بازارچه ها و مراودات مرزی فعال گردند که خود از محورهایی است که هم در گسترش مناسبات تجاری و اقتصادی میان دو مرز و موقعیت معیشتی ساکنین و مرزنشینان تاثیر گذار است و هم موجب دور زدن تحریم ها می شود، یعنی نیل به هر دو هدف امکان پذیر خواهد شد.

تامین انرژی پاکستان برای ایران امنیت آور خواهد بود یعنی مسائل امنیتی ایران تامین می شود و خود به خود مسائل ضد امنیتی ایران بر طرف خواهد شد 

موضوع مهم این است که درجهت افزایش و گسترش مناسبات دو جانبه، هر چقدر جمهوری اسلامی در تامین منابع انرژی پاکستان تلاش بیشتری کرده و دو کشور در یک رابطه متقابل و دوجانبه به یکدیگر گره بیشتری بخورند، به همان مقدار مسائل امنیتی ایران نیز تامین می شود و خود به خود مسائل ضد امنیتی ما بر طرف خواهد شد، یعنی تامین انرژی پاکستان برای ایران امنیت آور خواهد بود.

* مهمترین محور اقتصادی بین ایران و پاکستان، خط لوله صلح است. از دیدگاه شما مهمترین دلایل توقف این پروژه چه بوده و  اگر کار این خط لوله به اتمام رسد، چه تاثیری بر روابط فی مابین دو کشور خواهد گذاشت؟
پاکستان هم اکنون از کمبود انرژی دچار رنج بسیار است. بسیاری از صنایع و کارگاههای تولیدی به دلیل فقدان و نبود برق و همچنین گاز تعطیل شده اند. در فصل تابستان گاهی برخی از شهرها ۱۲ تا ۱۶ ساعت برق ندارند و شهر به خاموشی می رود که البته این مسئله اثرات منفی در رشد اقتصادی پاکستان گذاشته است. بسیاری از کارخانجات به خاطر همین قطعی برق تا کنون بارها کار خود را متوقف کرده اند.

در رابطه با خط لوله صلح باید بگویم که قرارداد آن منعقد شده و قرار بوده که بر اساس توافق گاز از ایران وارد پاکستان شود. در همین راستا جمهوری اسلامی ایران به وظایف خود در این خصوص عمل کرده و خط لوله را تا نزدیکی مرز امتداد داده اما موضوعی که موجب شده تا پاکستان به تعهدات خود در رابطه با تکمیل کار خط لوله عمل نکند، فشار امریکا و کشورهای عربی به خصوص عربستان بر روی پاکستان است که بسیار زیاد می باشد.

این کشورها اجازه نمیدهند این خط لوله گازی به پاکستان برسد، زیرا می تواند بسیاری از مشکلات اقتصادی پاکستان را حل و برطرف سازد و این چیزی نیست که امریکاییها تمایل دارند. علاوه بر آن، این خط لوله گازی به دلیل همسایگی دو کشور امن ترین و ارزانترین خط لوله گاز وارد شده به پاکستان است. همچنین ایران قیمت مناسبی را در نظر گرفته و از طرفی پاکستانی ها نیز از ذخایر گاز ایران مطمئن هستند. پاکستان به تمامی این مسائل واقف است، اما فشاری که امریکاییها بر آنها تحمیل می کنند و این گونه اعلام کرده اند که اگر این خط گازی کشیده شود، مورد تحریم قرار می گیرند، لذا هنوز نتوانسته اند این پروژه را به اتمام برسانند.

خط لوله گازی صلح به دلیل همسایگی دو کشور ایران و پاکستان امن ترین و ارزانترین خط لوله گاز وارد شده به پاکستان است

حتی پاکستانی ها از امریکا درخواست کرده اند که خط لوله صلح را معاف از تحریم کنند که البته مورد مخالفت امریکا واقع شده است. بنابراین می توان گفت که خود پاکستان به تنهایی مشکلی با این تکمیل این پروژه ندارد، زیرا از نظر اقتصادی  به نفع این کشور است، منتها در شرایط کنونی تحت فشار هستند.

آن ها با مشکلات فراوان، گاز خود را از طریق کشتی از کشوری چون قطر وارد کراچی میکنند و از کراچی به شهرهای دیگر پمپاژ می نمایند که این کار هم هزینه بر است و هم مشکلات خاص انتقال را در بر دارد.

لذا، با توجه به مسائلی که در منطقه در حال رخ دادن است و سردی ها و تنشهایی که بین امریکا و عربستان با پاکستان ایجاد شده، اگر این خط لوله در آینده نزدیک کشیده شود، به نفع ایران و به خصوص پاکستان خواهد بود.

* همانطور که اشاره کردید،  پاکستان به دلیل فقدان منابع طبیعی و محدودیت در منابع نفتی و گازی، به شدت به برق و انرژی ایران نیازمند است. این کشور با توجه به تهدیدات دشمنان و موضوع تحریم ها چگونه می‌تواند به گسترش روابط خود با ایران به این نیاز خود پاسخ گوید؟
جمهوری اسلامی ایران در حوزه انرژی به خصوص برق به انجام فعالیتهایی از سالهای گذشته در پاکستان پرداخته و هم اکنون در حدود ۱۰۰ مگاوات به پاکستان از طریق مرز برق صادر می کند. همچنین جمهوری اسلامی اعلام کرده که حاضر است تا ۳۰۰۰ مگاوات برق به پاکستان صادر کند. علاوه بر آن بخشهای خصوصی ایران پروژه هایی را در حوزه انرژی به خصوص برق به اجرا درآورده اند. ایران این ظرفیت را دارد که برق پاکستان را تامین کند ولی حتی اگر پاکستان بخواهد برق خود را از ایران تامین کرده و یا خود به تولید بپردازد، همچنان نیازمند برق است.

اگر فشار امریکا و کشورهای عربی به خصوص عربستان بر پاکستان وجود نداشته باشد، پاکستانی ها سریعا به خرید برق از ایران اقدام می کنند زیرا هم ارزان و هم مطمئن است و سریعا به پاکستان وارد می شود 

یکی از کشورهایی که پاکستان درصدد است تا برق خود از آن طریق وارد و تامین کند، ترکمنستان است که هم هزینه بیشتری برای پاکستان در بر دارد و هم از نظر مسیر و ترانزیتی  مسائل امنیتی و مشکلات خاص خود را دارد در حالی که ایران با پاکستان هم مرز است و مسئله امنیتی ندارد.

بنابراین، اگر فشار امریکا و کشورهای عربی به خصوص عربستان بر این کشور وجود نداشته باشد، پاکستانی ها سریعا به خرید برق به میزان ۳۰۰۰ مگاوات از ایران اقدام می کنند زیرا هم ارزان و هم مطمئن است و سریعا به پاکستان وارد می شود.