به گزارش بازار، دکتر «جواد صالحی اصفهانی»؛ اقتصاددان و استاد تمام اقتصاد در دانشگاه ویرجینیا تک و استاد مدعو در دانشگاه هاروارد آمریکا در مطلبی که در پایگاه تحلیلی بروکینگز منتشر شده، به بررسی وضعیت طبقه متوسط ایران در جریان توافق هسته ای پرداخته است.
دکتر صالحی اصفهانی در مقاله خود می گوید: این هفته گفتگوکنندگان ایرانی و آمریکایی درگفتگوهای غیرمستقیم پیرامون بازگشت دو کشور به توافق برجام شرکت کردند۔ میلیون ها ایرانی همچنان از شرایط نامساعد اقتصادی ناشی از تحریم ها و همه گیری کرونا رنج می برند۔ اعضایی از هر دو حزب ایالات متحده همچنان بر این باورند که ادامه سازو کار فشار حداکثری می تواند در روند گفتگوها امتیازات بیشتری را برای ایالات متحده در پی داشته باشد۔
این باور که تحریم ها جایگاه چانه زنی ایران را تضعیف می کند چیزی بیش از یک سوء برداشت از تاریخ توافق نیست۔ آنچه ایران را در سال ۲۰۱۳ به پای میز مذاکره آورد نه اوضاع بد اقتصادی ناشی از تحریم های دولت اوباما بلکه تمایل طبقه متوسط ایران به بهبود اقتصادی از گذر ارتباط با جامعه جهانی بود۔
در سال ۲۰۱۳ با حمایت قوی طبقه متوسط، حسن روحانی انتخاب شد تا پیرامون موضوع هسته ای با ایالات متحده توافق کند۔ پیروزی او نه نتیجه اوضاع بد اقتصادی بلکه نتیجه امید مردم بود۔ توافق هسته ای به تنهایی دستاورد تحریم ها نبود همانطور که تحریم های بیشتر در دوره ترامپ توافقی را در بر نداشت۔
اوضاع آشفته اقتصادی ناشی از تحریم های مستمر، طبقه متوسط ایران را به این نتیجه رساند که چه بسا تعدیل سیاسی و جهانی سازی بتواند گره ای از مشکل اقتصادی بگشاید۔
در دوره ۱۵ ساله قبل از تحریم های اوباما رشد پایدار اقتصادی به دو برابر شدن تولید ناخالص داخلی و خروج میلیون ها نفر از فقر و ورود به طبقه متوسط منجر شد۔ این دگرگونی نتیجه اصلاحات مبتنی بر بازار، سرمایه گذاری در روستاها و زیرساخت ها، آموزش، بهداشت و افزایش قیمت های نفت بود۔
در همین دوره، داده ها نشان می دهد که سطح استاندارد زندگی در مناطق شهری، محل زندگی طبقه متوسط، بیش از دو برابر شد۔ در این دوره طبقه متوسط به سرعت از ۲۸ درصد به ۶۰ درصد جمعیت رسید . طبقه با درآمد پایین از ۳۸ به ۳۲ درصد جمعیت کاهش یافت و گروه با درآمد بالا سهم خود را دو برابر کرد و از ۱ به ۲ درصد رساند۔
طبقه متوسط به عنوان بزرگ ترین طبقه اجتماعی ایران، قدرتمندترین گروه رای دهنده در سال ۱۹۹۷ در انتخاب محمد خاتمی به عنوان رییس جمهور ایران بود۔ در آن زمان این طبقه تنها ۳۰.۵ درصد از جمعیت و ۵۶.۱ درصد از جمعیت تحصیل کرده در سن رأی را تشکیل میداد که در سال ۲۰۱۱، آنها سهم خود را از جمعیت دو برابر کردند و به ۵۹.۸ درصد و رای دهندگان تحصیل کرده به ۸۰.۹ درصد رساندند۔
روحانی در انتخابات سال ۲۰۱۳ از پشتیبانی قدرتمند طبقه متوسط برخوردار بود۔ او در دور اول در برابر ۶ نامزد دیگر با ۵۱ درصد آرا پیروز شد و در دور دوم در مقابل رقیب قدرتمند خود، ابراهیم رئیسی، ۵۷ درصد آرا را از آنِ خود کرد۔
تحریم های دولت اوباما در رسیدن به توافق هسته ای موفقیت آمیز بود۔ توافق مسیری مسالمت آمیز را برای اقتصادی در نظر می گرفت که طبقه متوسط به خوبی با آن آشنا بود۔ از آنجا که این تحریم ها در بردارنده سیاست های کلی برای سرنگونی نبود، طبقه متوسط ایران را در برابر دولت قرار نمیداد۔
در مقابل، سیاست های دولت ترامپ بر سرنگونی استوار بود۔ دولت او مردم را تشویق به براندازی میکرد بدون اینکه به آنها بگوید آینده ایران آن هم در منطقه ای که تندروها در برخی کشورها آشوب به پا کرده اند، چه خواهد شد۔ طبقه متوسط ایران علاقه ای به این سیاست ها نداشت چرا که با بحران های اقتصادی و بهداشتی دست و پنجه نرم می کرد۔ در اعتراضات به افزایش قیمت بنزین در سال ۲۰۱۸، عدم حضور طبقه متوسط احساس می شد۔
سیاست خارجه بایدن ادعا می کند که در خدمت طبقه متوسط است۔ با این حال، باید به طبقه متوسط کشورهای در حال توسعه و به ویژه خاورمیانه فراگیرتر و با دقت بیشتری نگریست۔ طبقه متوسط را اغلب لنگر ارزش های دموکراتیک می دانند اما این ارزش ها در دوران سخت اقتصادی رشد نمی کنند۔ همانطور که جان مینارد کینز در سال ۱۹۱۹ هشدار داد: پریشانی اقتصادی می تواند به راحتی به نفع حاکمان خودکامه ای که امنیت اقتصادی ارائه می دهند، مصادره شود۔
از سال ۲۰۱۱ به بعد هشت میلیون نفر از جمعیت طبقه متوسط ایران کاسته شده است۔ پایش صورت گرفته در سال ۲۰۲۱ نشان می دهد که فشار اقتصادی، پشتیبانی مردمی از احزاب معتدل و نیز جهانی سازی را کاهش داده و حمایت از برجام از هشتاد درصد به پنجاه درصد رسیده است۔ بیشتر مردم بر این باورند که دولت باید منتظر باشد تا ابتدا ایالات متحده تحریم ها را بردارد و سپس گفتگو با دولت بایدن آغاز شود۔ همچنین پشتیبانی مردمی از دولت روحانی کاهش یافته و تنها ۱ نفر از ۳ نفر در برابر ۳ نفر از چهار نفر حامی ابراهیم رییسی از حسن روحانی حمایت می کنند۔ حتی محمد جواد ظریف به عنوان پرطرفدارترین وزیر دولت روحانی حالا محبوبیت کم تری نسبت به رئیسی دارد۔
از آنجا که دور از انتظار است که برجام تا قبل از انتخابات ماه ژوئن به ثمر برسد، انتظار می رود که محافطه کاران تقریبا بر تمامی بخش های دولت آینده ایران مسلط شوند۔ این موضوع بازگشت به برجام و حرکت فراتر از آن را برای بایدن دشوار می نماید۔ اگرچه برای دولت ایالات متحده دشوار باشد اما بهتر است که در بلندمدت از گروگان گرفتن طبقه متوسط به عنوان اهرم فشار بر دولت ایران دست بردارد۔
نظر شما