بازار، گروه انرژی: توافق ۲۵ ساله ایران و چین بعد از مدت‌ها دیروز امضا شد. توافق نامه ای که گفته می‌شود، مذاکرات آن از حدود شش سال پیش شروع شده بود، بخش‌های متعددی را در بر می‌گیرد. از توسعه صنعت نفت و صادرات غیر نفتی گرفته تا مسائل فرهنگی و احیای جاده ابریشم.
«فریدون برکشلی» رییس دفتر مطالعات انرژی وین معتقد است که این توافق برای جمهوری اسلامی ایران و چین در مقابل آمریکا، مصرف سیاسی دارد. او به بازار می‌گوید که «چین به دنبال یک منبع تامین انرژی مطمئن و بلند مدت است تا تنوع سبد واردات انرژی خود را افزایش دهد. ضمن اینکه قصد دارد از این طریق ریسک احتمالی که شاید بوسیله آمریکا و تحریم‌هایش ایجاد شود را کاهش دهد.»
درست است که چین به عنوان دومین اقتصاد جهان برای افزایش قدرت در برابر آمریکا و تامین انرژی مورد نیازش به دنبال حضوری پررنگ در خاورمیانه است، اما سئوال اینجاست که این توافق ۲۵ ساله چقدر می‌تواند منافع اقتصادی ایران را تامین کند.؟
عربستان و روسیه مهم ترین تامین کنندگان نفت خام چین محسوب می شوند. آنگونه که آمارها نشان می دهد حجم صادرات سعودی‌ها به چین در دو ماهه نخست امسال با ۲.۱ درصد افزایش، به ۱.۸۶ میلیون بشکه در روز رسید
کاهش سهم ایران از بازار نفت چین و افزایش سهم سعودی‌ها
در چند سال گذشته سهم ایران از واردات نفت چین به حدود ۳ درصد کاهش یافته در حالی که عربستان و روسیه در حال افزایش سهم خود از بازار نفت چین هستند.
آنگونه که آمارها نشان می‌دهد عربستان سعودی در سال ۲۰۲۰ روسیه را کنار زد و بزرگترین صادرکننده نفت به چین شد.
آمار اعلامی از طرف گمرک چین نشان می‌دهد که حجم صادرات سعودی‌ها به این کشور در دو ماهه نخست امسال با ۲.۱ درصد افزایش، به ۱.۸۶ میلیون بشکه در روز رسید.
چشم بادامی‌ها در جستجوی نفت ارزان
اما حالا بر اساس این قرارداد ایران تعهد می‌کند که به مدت ۲۵ سال نفت خام مورد نیاز چین را تامین کند. در مقابل چین متعهد می‌شود منابع حاصل از فروش نفت را برای توسعه زیرساخت‌های اقتصادی ایران از جمله صنعت نفت مصرف کند.
اما در شرایطی این توافق قرار است که چرخ‌های صنعت اژدهای زرد را به چرخش درآورد که چینی‌ها پیش از این نیز خواهان نفت ارزان ایران بودند. به همین خاطر بنادر چین بدون توجه به تحریم‌های آمریکا درهای خود را به روی طلای سیاه ایرانی گشوده بودند.
بر اساس گزارشی که روزنامه "فایننشال تایمز" پیش از این به نقل از یک مقام رسمی آمریکایی نوشته بود دولت بایدن در ارتباط با افزایش واردات نفت از ایران به پکن هشدار داده که آمریکا تحریم‌های دوره ترامپ علیه چین را اعمال خواهد کرد. اما وزارت بازرگانی چین روز پنجشنبه اعلام کرد که این کشور اطلاعیه تحریم نفت ایران از دولت بایدن را دریافت نکرده است.
همچنین بر اساس ادعای بلومبرگ واردات نفت خام چین از ایران در ماه مارس به ۸۵۶ هزار بشکه در روز رسیده که از افزایش ۱۲۹ درصدی نسبت به ماه قبل از آن خبر می‌دهد. همچنین شرکت آمریکایی کپلر اعلام کرده که چین در ماه مارس (فروردین ماه) ۹۱۸ هزار بشکه در روز از ایران نفت خریداری کرده باشد. اما اخبار مربوط به رشد صادرات نفت ایران به سرزمین اژدهای زرد در حالی رسانه ای شده که قیمت نفت ایران در چین معمولاً ۳ تا ۵ دلار ارزان‌تر از شاخص نفت برنت فروخته می‌شود.
همچنین شرکت آمریکایی کپلر اعلام کرده که چین در ماه مارس (فروردین ماه) ۹۱۸ هزار بشکه در روز از ایران نفت خریداری کرده باشد. خبر مربوط به رشد صادرات نفت ایران به سرزمین اژدهای زرد در حالی رسانه ای شده که قیمت نفت ایران در چین معمولاً ۳ تا ۵ دلار ارزان‌تر از شاخص نفت برنت فروخته می‌شود
توافق ۲۵ ساله مزیت اقتصادی برای ایران یا چین!؟
یکی از فرصت‌های بی نظیر اقتصاد ایران که می‌تواند مانع از خام فروشی نفت و گاز بشود، تکمیل زنجیره ارزش صنعت نفت است. در این صورت می‌توانیم با فروش فراورده‌های پتروشیمی و پالایشگاهی در بخش پایین دستی صنعت، درآمد گسترده ای را برای کشور ایجاد کنیم. همچنین با توجه به فروش آسان تر فراوردهای نفتی نسبت به نفت خام می‌توان تا حدودی تحریم‌های ایالات متحده را دور زد. با این اوصاف اجرای درست این قرارداد می‌تواند یک ظرفیت مناسب برای توسعه بخش پایین دستی صنعت نفت باشد. اما سوال اینجاست. آیا چین حاضر به سرمایه گذاری به منظور توسعه این بخش می‌شود؟
چینی‌ها رقیب جدید ایران در صادرات فرآورده‌های نفتی
بر اساس گزارشی که دفتر مطالعات راهبردی رونق تولید (دانشگاه امام صادق) منتشر کرده صنعت غول پیکر چین در دهه‌های گذشته همواره به عنوان یک تقاضاکننده بزرگ نفت و گاز و فراورده‌های پتروشیمی و پالایشی بوده است. آنگونه که آمارها نشان می‌دهد واردات نفت خام این کشور در سال ۲۰۰۰ از حدود یک میلیون بشکه درروز به حدود ۱۰ میلیون بشکه در سال ۲۰۱۹ رسیده است.
افزایش واردات نفت خام در شرایطی رخ داده که میزان واردات تولیدات پتروشیمی و پالایشی این کشور روند کاهشی داشته است. حتی در بسیاری از تولیدات این حوزه نیز صادرات داشته است. در سال ۲۰۱۸ چین از یک واردکننده خالص سوخت به یکی از ۱۰ صادرکننده برتر محصولات تصفیه شده جهان تبدیل شد.
صادرات کل نفت و گاز، بنزین و نفت سفید این کشور بین سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۸ با ۲۷۷ درصد افزایش به ۴۸.۰۸ میلیون تن (معادل ۹۲۵۰۰۰ تن در روز) رسید. با این روند پیش بینی می‌شود این کشور در دو دهه آیند رقیبی جدی در صادرات اکثر فرآورده‌های نفتی و گازی برای ایران و دیگر کشورهای این عرصه محسوب شود.
البته برکشلی رییس دفتر مطالعات انرژی وین معتقد است که سرمایه گذاری در برخی از پروژه‌های پتروشیمی همچون پلی اتیلن در چین مقرون به صرفه نیست. ضمن اینکه مسائل زیست محیطی را هم باید رعایت کرده و آلایندگی خود را کاهش دهد. بر همین اساس می‌توان ادعا کرد که این کشور بیشتر به دنبال سرمایه‌گذاری در پایین دستی پتروشیمی ایران است.
با توجه به روند توسعه پالایشی و پتروشیمی چین، احتمال می‌رود که این کشور در آینده به بزرگترین صادرکننده محصولات پتروشیمی جهان تبدیل خواهد شد. برای رسیدن به این هدف قطعا علاقه ای به توسعه صنایع پایین دستی ما نخواهد داشت
به نام ما به کام دیگران
چین در صنعت نفت ایران به دنبال توسعه میادین نفتی و گازی و افزایش برداشت از این میادین است که در نهایت به سرمایه گذاری در بخش بالادستی صنعت نفت می‌انجامد. بر همین اساس دو دلیل عمده برای سرمایه گذاری چینی‌ها در این بخش قابل پیش بینی است. دلیل نخست آن نیاز پتروشیمی و پالایشگاه‌های چین به نفت وگاز به عنوان خوراک و همچنین تامین انرژی مورد نیاز بزرگترین بازار انرژی در جهان است.
جدای از این به زعم بسیاری کارشناسان حوزه انرژی چین تمایلی به ایجاد رقیب در بازار فرآورده‌های نفتی و گازی برای خود نیست. با توجه به روند توسعه پالایشی و پتروشیمی چین، احتمال می‌رود که این کشور در آینده به بزرگترین صادرکننده محصولات پتروشیمی جهان تبدیل شود. برای رسیدن به این هدف قطعا علاقه ای به توسعه صنایع پایین دستی ما نخواهد داشت.
البته دفتر مطالعات راهبردی رونق تولید برای حل این چالش‌ها مشارکت در بهره برداری از پتروشیمی و پالایشگاه‌ها را پیشنهاد کرده است. مشارکت باید به صورتی باشد که چینی‌ها نیز سهمی از منافع حاصل از فروش این فرآورده‌ها داشته باشند. در این صورت احتمال ترغیب شدن آنان به سرمایه گذاری در پایین دستی صنعت نفت بیشتر می‌شود.
با توجه به تمایل چینی‌ها به سرمایه گذاری در پروژه‌های بالادستی صنعت نفت ایران می‌توان امکانات کشور به جای پراکنده کردن در همه بخش‌های این صنعت، در بخش پایین دستی یعنی پتروشیمی و پالایشگاه‌ها متمرکز کرد تا توسعه متوازن در بخش‌های پایین دستی صنعت صورت گیرد. همچنین می‌توان از ظرفیت بازارهای سرمایه برای تامین مالی بخش پایین دستی استفاده کرد.
بد عهدی چینی‌ها دوباره تکرار می‌شود؟
یکی از ریسک‌های راهبردی موجود در این قرار داد این است که طرف چینی در تامین انرژی مورد نیازش وابسته به دولت ایران است. اما طرف ایرانی برای همکاری‌های مشترک برای توسعه زیرساخت‌های اقتصادی کشور، نیازمند شرکت‌های چینی است که سابقه نشان داده در مورد متعدد د برابر تحریم‌های آمریکا تسلیم شده اند. با توجه به عدم تعهد قطعی دولت چین برای هدایت این شرکت‌ها به سمت همکاری، چه تضمینی وجود دارد که این شرکت‌ها به تعهدات خود به درستی عمل کنند. شرکت‌هایی که پیش از این یکبار چشم روی تمام توافق‌های صورت گرفته بستند و بعد از خروج آمریکا از برجام، تمام تعهدات خود را زیر پا گذاشتند.
البته برکشلی تحلیل گر بازار انرژی البته می‌گوید که این قرارداد در حد اسناد بالادستی است. یعنی وارد جزئیات، عدد و رقم و جنبه های عملیاتی نشده است. او با بیان اینکه ایران و چین و ایران و روسیه، پیش از این هم از این دست توافقنامه ها داشته‌اند و تجربه جدیدی نیست، می گوید که توافق صورت گرفته بسیار کلی بوده و در فرآیندهای بعدی، کارگروه‌ها، وزارتخانه‌ها و سازمان‌های ذیربط باید روی جزئیات، توافق کنند.
تفاهم نامه در حوزه صنعت نفت شامل چه مواردی است؟
- تشویق شرکت‌های طرفین برای توسعه میادین نفتی ایران از طریق مشارکت یا سرمایه گذاری مشترک
- مشارکت در ساخت و تجهیز مخازن ذخیره سازی نفت و فراورده‌های نفتی در ایران، چین و سایر کشو رها
- انعقاد قرارداد همکاری در پروژه‌های بالادستی و پایین دستی صنعت نفت ایران با شرکت‌های توانمند چینی
- افزایش صادرات محصولات پتروشیمی ایران به چین
- برقراری مشوق‌های مناسب برای سرمایه گذاری و مشارکت طرف چینی در پروژه‌های مربوط به مناطق نفت و گاز ایران در چارچوب قوانین ایران
- تسهیل سرمایه گذاری طرف چینی در پروژه‌های پالایشگاهی و صادرات فرآورده‌های نفتی از طریق جاسک و ساخت بندر جاسک
- طراحی و ساخت پالایشگاه مشترک در چین متناسب با خصوصیات نفت ایران
- سرمایه گذاری در زمینه پالایشگاه‌های کوچک و متوسط در شرق غرب و جنوب ایران برای صادرات فرآورده‌های آن به کشورهای همسایه
نظر شما