امضای سند همکاری ایران و چین؛ نقشه راهی برای روابط ۲۵ ساله با شرق

بازار؛ گروه بین الملل: بر اساس اعلام سخنگوی وزارت امور خارجه، سند همکاری ۲۵ ساله ایران و چین در سفر وزیر خارجه جمهوری خلق چین به تهران در آستانه پنجاهمین سالگرد برقراری روابط دیپلماتیک دو کشور،  امروز شنبه به امضای طرفین خواهد رسید در حالی که انتشار خبر تهیه این سند همکاری بلند مدت دوجانبه در اوایل تابستان گذشته خبرساز شد و انتقادهای زیادی را به دنبال داشت.

در حقیقت، منتقدان با مقایسه این سند با قراردادهایی از جمله «ترکمانچای»، نگران اعطای امتیاز بیش از حد از سوی ایران به چین آن هم در شرایط تحریمی هستند. 

سعید خطیب زاده ضمن اشاره به انجام دیدارهای دوجانبه در خصوص مسائل مختلف، اعلام کرد که بارز ترین هدف سفر وزیر امور خارجه چین به ایران، مشارکت سند همکاری‌ های جامع دو کشور است که به تعبیری ترجمه روابط دو کشور می باشد که به سطح مشارکت راهبردی ارتقاء پیدا کرده است.

وانگ یی، وزیر امور خارجه چین روز گذشته بعد از سفر به عربستان و ترکیه، وارد ایران شده و قرار است در سفر دو روزه خود امروز با مقام ‌های ارشد جمهوری اسلامی دیدار کند.

در سال ۱۳۹۴ و در جریان سفر رئیس ‌جمهور چین به تهران، در ارتباط با سند جامع همکاری‌ های ۲۵ساله بحث و گفتگو شده و این سند برای بررسی بین مقام‌ های دو کشور رد و بدل شده بود تا روابط دو کشور به سطح راهبردی و جامع هدایت شود، زیرا روابط ایران و چین سرشار از ابعاد مختلف و دارای چندین لایه عمیق است. بنابراین نیاز بوده که این روابط در قالب یک سند تنظیم شود.

 بر اساس اظهارات سخنگوی وزارت امور خارجه، در این سند همه ابعاد همکاری‌ های تجاری، اقتصادی و حمل و نقل دو کشور به همراه مشارکت ایران در طرح یک کمربند_یک جاده ذکر شده و یک محوریت خاصی به بخش خصوصی دو طرف داده شده و همکاری ‌های این بخش برای دو طرف مورد تاکید قرار گرفته است.

 بر اساس اظهارات سخنگوی وزارت امور خارجه، در این سند همه ابعاد همکاری‌ های تجاری، اقتصادی و حمل و نقل دو کشور به همراه مشارکت ایران در طرح یک کمربند_یک جاده ذکر شده و یک محوریت خاصی به بخش خصوصی دو طرف داده شده و همکاری ‌های این بخش برای دو طرف مورد تاکید قرار گرفته است

وزارت امور خارجه همچنین اعلام کرده که تا یک ضمیمه دقیق فرهنگی، مردمی و رسانه‌ای در این سند وجود نداشته باشد، هیچ مشارکت جامع راهبردی شکل نمی‌گیرد که البته این موضوع در بعد فرهنگی این سند مشاهده شده است.

حال در آستانه نهایی شدن امضای این سند راهبردی توسط مقامات ارشد چینی و ایرانی، به بیان تحلیل های مختلفی در خصوص این توافق توسط کارشناسان این حوزه می پردازیم: 

دکتر گای برتون، استاد دانشگاه وسالیوس در بروکسل عنوان کرده که همکاری چین و ایران باعث می شود تا چین به عنوان داوری برای خاورمیانه در نظر گرفته شود. برتون توضیح داده که واشنگتن با نشان دادن مخالفتهای خود و ایجاد تنش در رابطه با این توافق، در واقع ابتکار عمل «یک کمربند و یک جاده» پکن (BRI) را مورد هدف قرار داده است. در حالی که دولت ترامپ با خروج از توافق هسته ای ۲۰۱۵ با ایران مشغول روشن کردن خاورمیانه بوده است، چینی ها به ساخت بنادر و مناطق صنعتی در اطراف منطقه پرداخته اند.

دکتر برتون معتقد است که طرح «یک کمربند و یک جاده» پکن ممکن است در نهایت به عنوان ابزاری در جهت شناسایی و پیش بینی قدرت نرم در نظر گرفته شده و همچنین به درگیری در خاورمیانه و تبدیل چین به یک شرکت کننده فعال ولو بی تفاوت منجر شود، زیرا ممکن است رقابت بیشتر کشورها برای جذب علاقه و سرمایه گذاری در چین را ایجاد کند.

اندیشکده بریتانیایی «چتم هاوس» در پژوهشی با بهره‌گیری از نظرات دیپلمات‌ ها و کارشناسان بین المللی چنین نیز نتیجه گرفته که البته پیچیدگی هایی در ایجاد تعادل استراتژیک میان چین و ایران وجود دارد.

این مرکز پژوهشی مستقر در لندن بر این عقیده است که روابط چین و ایران پس از فاش شدن پیش نویس توافق نامه مشارکت ۲۵ ساله در ژوئیه سال ۲۰۲۰، تحت گمانه زنی های زیادی قرار گرفته است.

برخی از تحلیلگران اظهار داشتند که این توافق نتیجه فشار حداکثری رئیس جمهور آمریکا، دونالد ترامپ است که تهران را مجبور به قرار گرفتن در مدار پکن برای زنده ماندن از تحریم ها و تحمل طوفان اقتصادی بیماری کوید و همچنین تحت فشار قرار دادن چین برای کنار گذاشتن سیاست طولانی مدت عدم مداخله در خاورمیانه است، اما واقعیت پیچیده تر و منعکس کننده رشد متعادل روابط دیرینه است تا یک تغییر جهت مجدد قابل توجه.

از نظر پژوهشگران چتم هاوس مستقر در لندن، کمپین فشار حداکثری و تحریم های آمریکا باعث شده تا در طی این سالها سرمایه گذاران چینی در رابطه با تعامل با تهران محتاطانه عمل کنند و چون چین از فعالیت های منطقه ای تهران، برنامه هسته ای و سیاست خارجی مداخله جویانه ناامید شده، امضای این توافق انقدر زمان برده است. 

«صنم وکیل» معاون و پژوهشگر ارشد خاورمیانه و آفریقای شمالی این اندیشکده انگلیسی، این توافق را چارچوبی برای ادغام بیشتر ایران در ابتکار عمل طرح «یک کمربند و یک جاده» پکن(BRI) می داند. بر اساس این توافق، چین ۴۰۰ میلیارد دلار در صنایع نفتی، گازی، پتروشیمی، حمل و نقل و تولید کشور ایران در مدت ۲۵ سال در ازای تخفیف در فروش نفت همراه با تعامل نظامی و استراتژیک سرمایه گذاری خواهد کرد.

«آرنی الیاس کرنلیوسن»، بنیانگذار و مدیر تحلیل ژئوپلیتیک جهانی موسسه بین المللی ریسک نروژ و مشاور استراتژیک دولت ها، شرکت های جهانی و بنیادها نیز در خصوص این سند همکاری بلند مدت می گوید: در زمینه اقتصادی، توافقنامه استراتژیک چین و ایران احتمالاً طیف وسیعی از جمله سرمایه گذاری در بخش انرژی ایران از جمله صنعت نفت، گاز و پتروشیمی مانند خطوط لوله جدید را شامل می شود. در رابطه با مسائل بانکی، بانک های چینی ممکن است دفاتر خود را در ایران تأسیس کنند و اصلاحات و پشتیبانی از بخش بانکی ملی ایران و بخش های خصوصی و دولتی را مد نظر قرار دهند.

وی همچنین معتقد است که گردشگری چین احتمالاً نیاز قابل ملاحظه ای به سرمایه گذاری در هتل های جدید، رستوران ها، زیرساخت های گردشگری و سرمایه گذاری در فرودگاه های جدید را دارد. علاوه بر این، شرکت های چینی نیز احتمالاً وارد بازارهای نوظهور تجاری و خصوصی املاک و مستغلات در سراسر ایران خواهند شد و همچنین ممکن است تا  این شرکت ها با فناوری پیشرفته، رباتیک و هوش مصنوعی در زمینه های مختلف صنعتی با ایران همکاری کنند.

مدیر «موسسه بین المللی ریسک نروژ» بر این باور است که چین و ایران باید در مورد چگونگی برخورد با تحریم های ایالات متحده به منظور کاهش خطرات در روابط استراتژیک خود توافق کنند.

مدیر «موسسه بین المللی ریسک نروژ» بر این باور است که چین و ایران باید در مورد چگونگی برخورد با تحریم های ایالات متحده به منظور کاهش خطرات در روابط استراتژیک خود توافق کنند

وی در رابطه با حوزه انرژی مرتبط با این توافق معتقد است که شرکت های چینی ممکن است به خطوط لوله انتقال گاز و نفت جدید و شبکه های خط لوله منطقه ای موجود کمک کرده و کریدورهای جدید خط لوله را تشکیل دهند. از نظر منطقه ای، شبکه های خط لوله موجود شامل کشورهای آسیای میانه است. خط لوله گاز چین، که به شبکه خط لوله غرب -شرق چین متصل می شود، از قسمت غربی چین به شرق ادامه دارد و تقریباً هفت هزار کیلومتر از ترکمنستان به شرق چین را پوشش می دهد. خط لوله تبریز-آنکارا از تبریز در شمال غربی ایران تا آنکارا در ترکیه ۲۵۷۷ کیلومتر راه دارد. در خصوص خط لوله صلح نیز،  پیش بینی هایی مبنی بر ساخت این خط لوله از میدان گازی پارس جنوبی در ایران تا کراچی در پاکستان مطرح شده است. 

کرنلیوسن همچنین می گوید: ایران صنعت تولید قابل توجهی را در زمینه تولید اتومبیل، لوازم الکتریکی، تجهیزات ارتباط از راه دور، تجهیزات نظامی، قطعات صنعتی، فولاد و کالاهای تولیدی برای بخش انرژی خود حفظ می کند. فعالان صنعت چینی ممکن است برای مدرن سازی بیشتر به صنعت تولید ایران وارد شوند که این امر همراه با تبادلات و مشارکت های آموزشی و علمی بین دانشگاه ها و موسسات تحقیقاتی چین و ایران ممکن است پیشرفت های آموزشی، علمی و نوآورانه ای را رقم بزند.

«جلال ساداتیان»، سفیر اسبق ایران در انگلیس و مدیر کل اسبق آسیای شرقی وزارت امور خارجه بر این عقیده است که اگر ایران بخواهد با چین پیش برود، نباید به گونه ای وا دهد و به این کشور اجازه دهد که هر اقدامی که تمایل دارد، انجام دهد. این امر نادرست است. ایران ظرفیت و پتانسیل خوبی دارد و از نیروهای آموزش دیده و تجارب مطلوبی برخوردار است. همچنین، ظرفیت کشورهای همسایه آن نیز در سطح خوبی قرار دارد که از طریق این پتانسیل ها می تواند رفع نقص نماید و اشکالات خود را بر طرف سازد تا از این فشار، دغدغه و تنگنای یک طرفه و نابخردانه از سوی امریکا بر روی کشور کاسته شود.

وی همچنین بر این باور است که با تمهیداتی که ایران به خرج می دهد، احتمال اولویت دادن مسیر جاده ابریشم از سمت ایران بسیار بیشتر است. ایران زمینه های این کار را فراهم کرده و از بخشی از راه آهن برخوردار است. اتصالات راه آهنی ایران از کرمانشاه از یک طرف و از آن طرف تا خانقین استان دیاله ادامه پیدا کرده که می تواند تا بصره پیش رود یعنی چیزی که چینی ها تمایل دارند تا به عراق وصل شوند. از سوی دیگر، بخش دیگری که دچار نقص است، با توافق ایران و چین باید برطرف شود.

 دیپلمات پیشین وزارت خارجه اذعان کرده که این مسیر جاده ابریشم برای ایران و توسعه آن در راه ایجاد اشتغال در جهت جذب سرمایه گذاری و تکنیک خارجی و ایجاد بازار مناسب می تواند مثمر ثمر باشد. زیرا اگر پای چینی ها به ایران باز شود، راه ورود اروپاییها نیز فراهم خواهد شد به طوری که روسها نیز کم و بیش با ایران مشغول به فعالیت هستند.

حال با توجه به این تحلیل و اظهار نظرهای مختلف، آیا آنچه که انتظار می رود تا در سفر وزیر امورخارجه چین اتفاق بیفتد، با امضای این سند به عنوان یک سند بالادستی و نقشه راه در ۲۵ سال آینده روابط ایران و چین، رخ می دهد یا خیر!

 وزارت امورخارجه ایران معتقد است که این سند می‌تواند در تعمیق روابط دوجانبه ایران و چین بسیار مؤثر باشد.