تهمینه غمخوار؛ بازار: پیوند میان جمهوری اسلامی ایران و عراق با موقعیت ژئوپلیتیکی و ظرفیت های بالقوه اقتصادی هر دو کشور، مبتنی بر حسن نیت و تلاش در جهت افزایش همکاریهای دو جانبه و همچنین وجود اشتراکات زیاد تاریخی، فرهنگی و اجتماعی در طول سالهای گذشته به خصوص پس از سقوط صدام بسیار عمیق تر شده است.
مواضع دو کشور علیه تروریسم و گروههای تکفیری با هدفی مشترک موجب شده تا هر کدام در گذر از چالش‌های گوناگون از جمله مشکلات اقتصادی برای دیگری یاری رسان باشند و با نگاهی راهبردی برای گسترش همکاری های اقتصادی تلاش خود را به کار گیرند و برای افزایش بیشتر آن برنامه ریزی نمایند، هر چند که در این اثنا، گاهی عراق برای تامین منابع انرژی خود از جمله برق که سالها جمهوری اسلامی ایران آن را تامین کرده، به سراغ کشورهای عربی رفته است.
بر اساس آمارهای سازمان توسعه تجارت در دو سال گذشته، کشور عراق از حدود ۱۲ میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار صادرات ایران به کشورهای عربی حوزه خلیج فارس، معادل ۹ میلیارد دلار را به خود اختصاص داده و رتبه اول و سهم ۰، ۷۲ درصدی را از آن خود کرده است. در سال ۲۰۲۰ نیز، با وجودی که بحران کرونا مشکلاتی را در گذرگاه های مرزی ایجاد کرد و روابط تجاری را تحت تاثیر قرار داد، باز هم بیشترین حجم صادرات ایران همچنان به عراق گزارش شده است.
بنابراین، حتی کرونا نیز موجب نشد تا طرح توسعه مناسبات دو جانبه، شتاب خود را از دست بدهد و اگرچه چشم انداز پسا کرونا در تبادلات تجاری میان دو کشور به میزان ۲۰ میلیارد دلار برآورد شده است، اما مقامات دو کشور امیدوارند که این رقم بسیار بیشتر باشد؛ زیرا عراق از بازاری مستعد و مناسب در صادرات کالا و صدور خدمات فنی سرمایه گذاری کشوری برخوردار است که همکاری های اقتصادی تاثیر راهبردی زیادی در حوزه امنیت و منافع ملی دو کشور دارد.
در همین راستا و با توجه به اهمیت گسترش روابط دو جانبه به خصوص مناسبات اقتصادی میان ایران و عراق، خبرنگار بازار گفتگویی را با «دکتر احمد زارعان»، عضو هیات علمی دانشگاه و کارشناس مسائل راهبردی و پژوهشگر مسائل غرب آسیا ترتیب داده که مشروح این مصاحبه را در ادامه می خوانید.
«دکتر احمد زارعان» در ابتدا گفت: روابط اقتصادی بین ایران و عراق اگر چه رو به رشد است و مسئولین کشور ما برای دستیابی به حجم ۲۰ میلیارد دلار در سال خیز برداشته اند، اما باید گفت اولا این ۲۰ میلیارد دلار با توجه به ظرفیت‌ها و قرابت‌های جغرافیایی، سیاسی، فرهنگی و تمدنی دو کشور بسیار پایین است و ثانیا در مسیر تحقق این هدف موانع بسیاری وجود دارد.
وی افزود: باید اضافه کنم که بازیگران خارجی رقیب یا متخاصم اصلی ترین چالش در این مسیر هستند. آمریکایی‌ها با افزایش روابط اقتصادی بین دو کشور بنا به دلایل سیاسی و امنیتی کاملا مخالف هستند و اساسا تمام هدفشان این است که طرف عراقی را تا حد ممکن از ایران دور نگه دارند زیرا از نظر آنها افزایش حجم تجارت بین ایران و عراق بر تحکیم روابط در سطح سیاسی و دفاعی و امنیتی تاثیرگذار است.
دکتر زارعان تصریح کرد که بازیگران منطقه‌ای مانند ترکیه و عربستان و کشورهای حاشیه خلیج فارس هم نگاه مشابهی دارند که علاوه بر این، نگران تسخیر بازارهای عراق توسط ایران هستند و علاوه بر دغدغه‌های سیاسی و امنیتی، دغدغه اقتصادی جدی نیز دارند. سیاست قطعی این کشورها، کاهش وابستگی اقتصادی عراق از ایران خصوصا در زمینه کالاهای راهبردی مانند برق و گاز است.
بازیگران منطقه‌ای مانند ترکیه و عربستان و کشورهای حاشیه خلیج فارس با نگاه مشابه امریکا، نگران تسخیر بازارهای عراق توسط ایران هستند
کارشناس غرب آسیا گفت: از آن جایی که مناسبات اقتصادی در سطح اقتصادی متوقف نمی ماند و در سطوح استراتژیک اثرگذار است، لذا، کشورهای رقیب یا متخاصم مخالف توسعه روابط اقتصادی ایران و عراق هستند و تلاش می‌کنند تا آنجا که می‌توانند جای ایران را در بازارهای عراق بگیرند.
وی به چالش دیگر در زمینه گسترش روابط اقتصادی دو کشور اشاره کرد و گفت: مشکل دیگر عدم توسعه همکاری های دو جانبه میان دو کشور بحث امنیت است. عراق هنوز با بحران های امنیتی دست و پنجه نرم می کند. در مناطق سنی نشین که حدود یک سوم عراق را شامل می‌شود، هنوز هسته‌های داعش فعال هستند. لذا، بخش خصوصی ایران حاضر نیست که ریسک کند و برای سرمایه خود اعم از مالی، تجاری و خدماتی و فنی و مهندسی در عراق برنامه ریزی نماید. البته دغدغه بخش خصوصی در ایران در این زمینه کاملا درست است، چرا که بخش خصوصی که از حمایت دولت برخوردار نیست، به شدت آسیب‌پذیر است.
کارشناس مسائل راهبردی اضافه کرد: چالش دیگر شکاف‌های عمیق موجود در دولت عراق است. سیاست و حکومت در عراق کاملا طایفی است و طوایف و گرایش‌های سیاسی متعددی در دولت عراق حضور دارند که نسبت به توسعه روابط اقتصادی دو کشور موضع یکسانی ندارند. متاسفانه برخی از دولتمردان عراقی تا می‌توانند در این زمینه کارشکنی می‌کنند.
وی خاطر نشان کرد که فقدان راهبرد و طرح اقدام و در مجموع فقدان اراده کافی در طرف ایرانی هم یکی از موانع توسعه روابط اقتصادی است. در دولت فعلی تمام هم و غم دستگاه سیاست خارجی حول سه محور ایجاد برجام، حفظ برجام و احیای برجام بوده است و متاسفانه دیپلماسی اقتصادی فعالی خصوصا در ارتباط با کشورهای همسایه عملیاتی و اجرایی نشده است.
فقدان راهبرد و طرح اقدام و در مجموع فقدان اراده کافی در طرف ایرانی یکی از موانع توسعه روابط اقتصادی با عراق است
«دکتر احمد زارعان» اعلام کرد اگر در طول این سالها برای حضور موثر در بازارهای منطقه خودمان متمرکز می‌شدیم، قطعا تولید ملی رونق پیدا می کرد و بسیاری از مشکلات مانند بیکاری و رکود حل می‌شد. به عنوان مثال، در حال حاضر ما بازیگر متحد دولت سوریه محسوب می‌شویم در حالی که ترکیه بازیگر متخاصم نسبت به دولت سوریه در نظر گرفته می شود و ترک‌ها با قدرت از معارضین مسلح حمایت می‌کنند. با این حال، حجم صادرات ترکیه به سوریه ۲۰ برابر حجم صادرات ایران به سوریه است.
وی خاطر نشان کرد: این که ما نتوانسته‌ایم در سوریه و عراق همان گونه که در عرصه سیاسی، دفاعی و امنیتی کنشگری کردیم، در عرصه اقتصادی هم همانگونه باشیم تقصیر خودمان است. در حالی که از سال ۲۰۱۱ تا کنون هیچ یک از روسای جمهور ما به سوریه سفر نکردند در حالی که ولادیمیر پوتین سه بار به سوریه رفته است. این یک اشکال بزرگ است که باید فکری به حال آن کرد. ما یک بازار ۵۰۰ میلیون نفری در منطقه و یک بازار بیش از ۱۰۰ میلیون نفری در کشورهای مقاومت داریم که دولتمردان ما نسبت به این ظرفیت مهم بی‌توجهند.
ما یک بازار ۵۰۰ میلیون نفری در منطقه و یک بازار بیش از ۱۰۰ میلیون نفری در کشورهای مقاومت داریم که دولتمردان ما نسبت به این ظرفیت مهم بی‌توجهند
کارشناس مسائل خاورمیانه افزود: جالب اینجاست که مزیت‌های اقتصادی ایران برای بازارهای منطقه جذاب است در حالی که اروپایی‌ها یا چین، هند، ژاپن و کره بیشتر متقاضی خرید نفت خام از ما هستند که صرفه اقتصادی آن برای ما بسیار کم است.
کارشناس مسائل راهبردی گفت: چالش بعدی، کیفیت محصولات ایرانی است. در اقتصاد، رقابت‌پذیر بودن کالاها بسیار مهم است. متاسفانه برخی از تجار ایرانی در این زمینه تلاش نمی کنند. برخی از آنها به محض این که احساس می‌کنند که جای پایشان در بازار عراق محکم شده از کیفیت کالاهای‌شان کم می‌کنند تا حاشیه سودشان را افزایش دهند. بدنام شدن کالاهای ایرانی در عراق و کشورهای مشابه خصوصا در زمینه خودرو یک چالش جدی است که به نظر من دولت باید ورود کند و در این زمینه نظارت داشته باشد.
بدنام شدن کالاهای ایرانی در عراق و کشورهای مشابه خصوصا در زمینه خودرو یک چالش جدی است که دولت باید ورود کند و در این زمینه نظارت داشته باشد
دکتر زارعان یادآور شد: برای توسعه و تعمیق روابط اقتصادی بین ایران و عراق، حداقل باید متغیرهایی که توسط ما قابل کنترل هستند را مدیریت کنیم. اگر در این زمینه درست عمل نکنیم به چشم‌انداز ۲۰ میلیارد دلاری نخواهیم رسید و همین حجم ۱۰ الی ۱۲ میلیارد دلاری را هم از دست خواهیم داد.
وی در پایان خاطر نشان کرد که باید به این نکته توجه داشته باشیم که ما تنها بازیگر موجود نیستیم و در یک محیط کاملا رقابتی قرار داریم که علاوه بر موضوعات اقتصادی، موضوعات سیاسی و امنیتی نیز تاثیر گذارند. بنابراین لازم است با تمام قوا وارد شویم و همه دستگاه‌ها در هماهنگی و هم‌افزایی با یکدیگر عمل کنند.
نظر شما