بازار؛ گروه استانها: بروز آتش‌سوزی و متعاقب آن انفجار و حریق گسترده در گمرک اسلام قلعه ولایت هرات افغانستان در ۲۵ بهمن‌ماه موجب توقف تردد از مرز دوغارون و بروز مشکلات متعدد برای تجار در این مرز شد.
افغانستان دو مرز مشترک دیگر با ایران در «ماهیرود» استان خراسان جنوبی و «میلک» استان سیستان و بلوچستان دارد، از سوی دیگر مرز «شمتیغ» در خواف، مسیر گمرکی جدید خراسان رضوی است که با راه‌اندازی راه‌آهن خواف – هرات یکی از گزینه‌های جدی برای کاهش بار ترانزیت و صادرات از دوغارون به شمار می‌رود.
هدف اصلی از گشایش مرز شمتیغ و راه‌اندازی راه‌آهن خواف – هرات نیز کاهش تردد کامیون‌ها در مرز دوغارون و باز شدن گره ترافیکی در آن مرز و کاهش هزینه‌های صادرات و ترانزیت کالا بود.
هرچند راه‌آهن خواف – هرات به‌طور کامل راه‌اندازی نشده و حجم حمل‌ونقل ریلی در این مسیر اندک است اما شاید حادثه گمرک اسلام قلعه بهانه‌ای برای سرعت بخشیدن به فعال‌سازی کامل این بخش ریلی و اتمام ادامه مسیر از سوی دولت افغانستان باشد.
اگرچه گفته می‌شود که به تعداد اندک راه برای ترخیص خودروهای ترانزیتی در گمرک اسلام قلعه هموارشده است اما خروج افزون بر دو هزار خودرو سرگردان در حال حاضر از این مسیر به‌هیچ‌وجه امکان‌پذیر نیست.
افغانستان دو مرز مشترک دیگر با ایران در ماهیرود استان خراسان جنوبی و میلک استان سیستان و بلوچستان دارد و لذا در حال حاضر از رانندگان و شرکت‌های حمل‌ونقل خواسته‌شده تا یکی از این دو مسیر را برای حمل بار به افغانستان انتخاب کنند و این در حالی است که برخی از شرکت‌های حمل‌ونقل این دو گمرک و مرز جایگزین را با مشکلات و دشواری‌های خاص خود عنوان می کنند.
نقش دوغارون در ترانزیت کالا
گمرک دوغارون با ۱۰۰ سال پیشینه فعالیت، پررونق‌ترین گمرک خراسان رضوی و پس از گمرک مشهد تنها گمرک مستقل در این استان محسوب می‌شود که تقریباً تمام ترانزیت کالا به افغانستان از طریق آن صورت می‌گیرد.
پایانه مرزی دوغارون رتبه پنجم کشور را در حوزه صادرات از معبرهای زمینی، رتبه سوم ترانزیت خروجی و رتبه نخست تردد مسافری با ناوگان حمل‌ونقل عمومی را در بین معبرهای زمینی کشور از آن خودکرده است.
سالانه افزون بر ۶۵۰ هزار تن انواع کالای صادراتی و ۴۰۰ هزار تن کالای ترانزیتی از طریق پایانه مرزی دوغارون به کشور افغانستان صادر می‌شود.
بیشترین حجم کار این گمرک، ترانزیت کالا از طریق بندرعباس است. کالاهای تجار افغانستانی، پاکستانی و گاه هندی و دیگر ملل همسایه افغانستان از طریق کشورهای حوزه خلیج‌فارس به گمرک‌های بندرعباس، بندرلنگه و همچنین گمرکات مرزی آن کشورها منتقل و ازآنجا به گذرگاه رسمی دوغارون ترانزیت می‌شوند.
مشکلات دیرینه
دوغارون و اسلام قلعه نامی آشنا برای تمامی صادرکنندگان ایرانی و افغانی البته دارای مشکلات بی‌شماری از گذشته بوده که حتی امسال بسیاری از شرکت‌های حمل‌ونقل و بازرگانان ایرانی را بر آن داشت تا نامه‌ای برای رئیس‌جمهور بنویسند که اگر واقعاً این مرز برای دولت مهم است به مشکلات آن رسیدگی کنند.
مرزی که می‌تواند با روان‌سازی پروتکل‌ها و رفع موانع توقف کامیون‌ها نقش مهمی در ترانزیت، صادرات و مبادلات تجاری با افغانستان داشته و به نفع موازنه تجاری ایران فعالیت کند اکثر مواقع و هنگام افزایش اندک محموله‌های تجاری بنا به دلایلی دچار توقف اجباری کامیون‌ها، شلوغی، بی‌نظمی و درنهایت دلسردی بازرگانان و اتلاف سرمایه ملی و انرژی‌بخش خصوصی بوده است .
متأسفانه خواب سرمایه بازرگانان ایرانی و افغانستانی ، توقف و استهلاک سرمایه رانندگان و شرکت‌های حمل‌ونقل و درنتیجه افزایش هزینه و کرایه تمام‌شده حمل کالاهای ترانزیت و صادراتی از نتایج اوضاع آشفته این مرز بوده است.
ایجاد رانت، نوبت فروشی و پیدایش زمینه‌های تخلف و فقدان مدیریت واحد مرزی، نبود یا اجرا نشدن طرح جامع مرزی در توقفگاه‌های کامیون، محوطه گمرک، منطقه ویژه اقتصادی دوغارون، بازارچه و حدفاصل گمرک دو کشور ایران و افغانستان را از مهم‌ترین عوامل توقف کامیون‌ها و معطلی کالاها در مرز دوغارون بوده است که چندی پیش شرکت‌های تجاری خراسان رضوی خواستار ایجاد خروجی و ورودی واحد در مرز شدند زیرا آن‌ها بر این باورند که وجود دو خروجی در محل یک مرز و اعمال دو قانون متفاوت بر آن همیشه دردسرساز بوده است! و حالا انفجار هفته گذشته در اسلام قلعه موجب شده تا به قول متصدیان این حوزه بحث امنیتی و ایمنی خودروها را نیز به آن بیفزاییم.
مسیر مقرون‌به‌صرفه
حمید شهنوازی مسئول یکی از شرکت‌های حمل نقل خارجی در این رابطه به بازار می‌گوید: متأسفانه گمرک ماهیرود نیز به دلیل کمبود نیروهای گمرکی و امکانات ترخیص با مشکلات خاص خود روبروست تا آنجا که برخی اوقات تا ۵ روز مجبور به توقف در این گمرک بودیم.
وی بابیان اینکه امکانات رفاهی در بازارچه واقعاً ناچیز است و تعداد نیروهای خدمت رسان بسیار محدود و معدود هستند اظهار می‌کند: رانندگان اشتیاق چندانی برای عبور از این مرز ندارند.
وی با اشاره به این موضوع که مسیر سربیشه تا ماهیرود و همچنین مسیر ترانزیتی ماهیرود تا استان فراه افغانستان به طول ۱۲۰کیلومتر مطلوب نیست و اگرچه اداره راه و شهرسازی ایران ظاهراً به این موضوع ورود پیداکرده و در حال بهسازی مسیر است اما هنوز این جاده تکمیل‌نشده است.
شهنوازی اذعان می‌کند: اگر قرار است بار صادراتی را از دوغارون بر روی دوش ماهیرود در استان خراسان جنوبی بیندازیم؛ دولت باید با افزایش نیروهای فعال در مرز، روند ترخیص بار و تسهیل صادرات به این کشور همسایه را سرعت بخشد تا رضایت بیشتری برای تجار و رانندگان داخلی و افغان حاصل شود و تمایل تجار کشور همسایه برای تعامل اقتصادی با ایران افزایش یابد.
وی درعین‌حال اذعان می کند: مسیر دوغارون تا هرات به‌عنوان بارانداز کالا برای ما بسیار مقرون‌به‌صرفه است لذا اگر قرار باشد از طریق خراسان جنوبی کالاهای خود را صادر کنیم مقرون‌به‌صرفه نخواهد بود.
هشدارهایی که جدی گرفته نشد
در همین راستا عضو هیئت‌مدیره اتاق مشترک ایران و افغانستان در این رابطه اظهار می‌کند: نبود امکانات کافی برای اطفای حریق، عدم رعایت فاصله منطقی بین کامیون‌ها و تانکرهای حامل سوخت باعث شد حادثه آتش‌سوزی گسترده رخ دهد و سرمایه بسیاری از تجار ایرانی و افغانستانی در آتش بی‌توجهی بسوزد.
محمود سیادت می‌گوید: فعالان اقتصادی تشکل‌های بخش خصوص در چندین نشست مشترک با مسئولان و فعالان اقتصادی افغانستان به‌ویژه هرات در خصوص نامناسب بودن شرایط در گمرک اسلام قلعه و مهیا نشدن امکانات حداقلی برای کامیون‌های ایرانی و افغانستانی هشدار داده بودند.
وی عنوان می‌کند: عدم تناسب بین تجهیزات گمرکی و حجم بالای تبادل کالا در مرز دوغارون و اسلام قلعه باعث شد بروز کوچک‌ترین حادثه تبدیل به فاجعه‌ای بزرگ شود، همچنان که پیش‌ازاین بروز حوادث مختلف مانند سیل و تصادف باعث مسدود شدن مسیرها و کندی روند تبادل کالا در این مرز شده بود.
عضو هیئت‌مدیره اتاق مشترک ایران و افغانستان می افزاید: انتظار خود را از دولت افغانستان بیان کرده بودیم که اگر امکان یا تمایل ایجاد شرایط مناسب در مرز را برای تجار ندارد، اجازه دهد بخش خصوصی فعال و وطن‌پرست افغانستانی که هم از آمادگی و هم از سرمایه لازم برخوردار است، در این بخش سرمایه‌گذاری نماید و در مقابل تأسیساتی که در گمرک ایجاد می‌نماید، هزینه آن را دریافت نماید.
سیادت ادامه می دهد: به دلیل شرایط خاص امنیتی افغانستان و کم‌توجهی دولت مرکزی به این قضیه، تجهیز گمرک توسط بخش خصوصی آن کشور مسکوت ماند و حتی ابتدایی‌ترین امکانات یعنی باسکول نیز در گمرک اسلام قلعه برای تسریع درروند تشریفات گمرکی فراهم نشد.
ضرورت ایجاد مدیریت واحد
رئیس اتحادیه صادرکنندگان خراسان رضوی از این موضوع به‌عنوان یک درس عبرت یاد می‌کند و به ما می‌گوید: تا قبل از این حادثه همیشه ما شاهد تجمع بیش‌ازحد خودروهای مختلف به‌ویژه خودروهای حامل سوخت بودیم که این موضوع همیشه احتمال وقوع یک حادثه را بیشتر می‌کرد.
فعالان اقتصادی تشکل‌های بخش خصوص در چندین نشست مشترک با مسئولان و فعالان اقتصادی افغانستان به‌ویژه هرات در خصوص نامناسب بودن شرایط در گمرک اسلام قلعه و مهیا نشدن امکانات حداقلی برای کامیون‌های ایرانی و افغانستانی هشدار داده بودند
محمدحسین روشنک بابیان اینکه سال‌هاست نامه‌نگاری‌های متعدد و درخواست‌های فراوانی برای ساماندهی این مرز و اعمال مدیریت واحد شده است می‌افزاید: این در حالی است که تاکنون به این نیازها پاسخ داده نشده است.
عضو هیئت نمایندگان اتاق بازرگانی خراسان رضوی ابراز می‌کند: اگرچه این حادثه در مرز افغانستان به وقوع پیوست اما متأسفانه بیشترین خسارت را متوجه شرکت‌های ایرانی کرد و لذا ساماندهی این مرز برای طرفین مهم و از همه جهات حائز اهمیت است.
وی نبود مدیریت یکپارچه مرزی را عامل اصلی بروز حادثه در گمرک اسلام قلعه عنوان کرده و ادامه می‌دهد: طبیعی است وقتی‌که صدها خودروی حامل سوخت در یک نقطه متوقف می‌مانند و از طرفی شاهد کمبود امکانات مانند تجهیزات اطفای حریق متناسب با تعداد خودروهای تجمیع شده هستیم لذا در صورت بروز حادثه نیز دامنه خسارت‌ها افزایش خواهد یافت.
وی توسعه امکانات مرزی و تسهیل تردد را ضروری دانسته و می‌گوید: حادثه در گمرک اسلام قلعه زیان‌های بسیاری را متوجه کشور افغانستان کرده است زیرا این کشور بخش اعظمی از نیازهای خود را از طریق این مرز تأمین می‌کند و لذا هرگونه اخلال و توقف در امور گمرکی درنهایت این کشور را متضرر خواهد کرد.
وی در خصوص راهکار جلوگیری از هرگونه حادثه احتمالی در آینده نیز متذکر می‌شود و در این راستا می‌بایست مدیریت واحدی در مرز مشترک ایران و افغانستان حاکم شود و از پراکندگی تصمیم‌گیری‌ها به جد خودداری کرد.
روشنک تأکید می‌کند: به‌طور حتم سرمایه‌گذاری، ساماندهی، ایجاد مدیریت واحد و توسعه امکانات ازجمله رفاهی و خدماتی و به نفع طرفین خواهد بود و دو کشور را منتفع خواهد کرد.
ضرورت نگاه ملی
مرز دوغارون به لحاظ زیرساخت مناسب نبوده و اگرچه در مرزهای ماهیرود و میلک نیز مشکلات بعضاً مشابهی وجود دارد، اما در دوغارون با توجه به یدک کشیدن عنوان «منطقه ویژه اقتصادی» انتظار می‌رود که ظرفیت‌های موجود و منابع درآمدی، به کمک توسعه و حل مشکلات آن بیایند.
فقدان مدیریت واحد مرزی، انحصارگرایی در بعضی امتیازات این منطقه، عدم هماهنگی بخش‌های مختلف و مرتبط عامل بروز مشکلات در این منطقه است که تاکنون تلاش پارلمان بخش خصوصی استان خراسان رضوی و اتاق مشترک ایران و افغانستان برای حل مشکلات ریشه‌ای ناموفق بوده و لذا در این راستا نیازمند نگاهی ملی با دیپلماسی اقتصادی برای جلوگیری از ضررهای آتی هستیم.
نظر شما