یاسمن بلوردی؛ بازار: به گفته کارشناسان کشاورزی هوشمند و مدرن یکی از بهترین روش‌ها برای مقابله با بحران جهانی غذا است. از سوی دیگر افزایش تقاضا برای محصولات کشاورزی، تغییرات اقلیمی، محدود بودن زمین های قابل کشت و مواردی دیگر، موجب گرایش دولتها به کشاورزی هوشمند شده است. کشور ایران نیز مستثنی از این امر نیست و بخش کشاورزی در تکاپوی حرکت از وضعیت سنتی به مدرن است. یکی از شاخص های حرکت از کشاورزی سنتی به مدرن بهره مندی زمین های زراعی آبی از روشهای هوشمند آبیاری است که به گفته «زارع مجری طرح سامانه های نوین آبیاری وزارت جهاد کشاورزی» زمینه های هوشمند سازی آبیاری به صورت پایلوت در چند نقطه کشور در کشور ایجاد شده است.
آنچه در ادامه می خوانید حاصل گفتگوی بازار با «عباس زارع، مشاور وزیر جهاد کشاورزی و مجری طرح سامانه های نوین آبیاری وزارت جهاد کشاورزی» است.
در سال ۵۷ کل سامانه های آبیاری نوین کشور ۳۸ هزار هکتار بوده و الان به ۲ میلیون و ۴۲۰ هزار هکتار رسیده است که حدودا ۲۵ درصد اراضی آبی کشور را پوشش می دهد
*به عنوان شروع گفتگو بفرمایید که در بحث شیوه های آبیاری کشاورزی چقدر با استانداردهای جهانی فاصله داریم؟ و آیا در دنیا صاحب جایگاه هستیم یا خیر؟
جواب این سوال را بگذارید با یکسری آمار بیان کنم. در سال ۵۷ کل تولیدات بخش کشاورزی کشور ۲۶ میلیون تن بود در حالی که جمعیت کشور حدود ۳۵ میلیون نفر بوده است. در سال ۹۹ نیز بر اساس اطلاعاتی که در وزارتخانه ارزیابی و اعلام شده حدود ۱۳۰ میلیون تن کل تولید محصولات کشاورزی ما بوده؛ یعنی تولید بخش کشاورزی از ۵۷ تا ۹۹ حدود ۵۰۰ درصد افزایش یافته و جمعیت حدود ۲۵۰ درصد رشد داشته است.
با این تفاسیر در مورد اینکه چه عملیاتی باعث افزایش تولید شده غیر از مباحثی که در رابطه با به نژادی، به زراعی و مکانیزاسیون وجود چند مورد را می توان مطرح کرد. از جمله توسعه سطح گلخانه های کشور که در سال ۵۷ حدود ۵۰۰ هکتار داشته ایم و الان بیش از ۲۰ هزار هکتار گلخانه در کشور فعالیت می کند. یکی دیگر از شاخص ها، سامانه های نوین آبیاری است که در سال ۵۷ کل سامانه های آبیاری نوین کشور ۳۸ هزار هکتار بوده و الان به ۲ میلیون و ۴۲۰ هزار هکتار رسیده است که حدودا ۲۵ درصد اراضی آبی کشور را پوشش می دهد.
از نظر رتبه بین المللی هم باید بدانید که در سال ۱۳۵۷ به لحاظ وزنی رتبه تولیدات بخش کشاورزی ما ۶۸ بوده و الان رتبه ۲۰ دنیا را داریم. از نظر سامانه های نوین آبیاری نیز در سال ۵۷ رتبه ۷۹ در سطح بین الملل را داشتیم و الان یعنی در سال ۲۰۲۱ رتبه ۸ را داریم. این در حالی است که کشورهایی مانند آمریکا، اسپانیا، استرالیا، آلمان و فرانسه از ما بالاتر هستند.
*با توجه به اهمیت بهره مندی کشاورزی کشور از شیوه های آبیاری نوین، آیا در بحث تخصیص بودجه هم نگاه ویژه ای به این مبحث می شود یا خیر؟
در سال ۹۴ طرح توسعه سامانه های نوین آبیاری بر اساس مصوبه اقتصاد مقاومتی به عنوان یکی از طرح های اولویت دار مطرح شد. این در حالی است که در سال ۹۳ که کشور در اوج خشکسالی قرار داشت مقام معظم رهبری تاکید کردند یکی از ساز و کارهایی که می تواند باعث برون رفت از خشکسالی شود و از طرفی هم ضریب امنیت غذایی حفظ شود بحث توسعه سامانه های آبیاری بود که این تاکید باعث شد وزارتخانه اهتمام بیشتری در این رابطه به کار بگیرد و برای آن مجری تعیین کند. بر این اساس چون محوریت توسعه طرح با مردم است و تنها طرحی است که کارفرمای آن مردم هستند و دولت تنها بر کیفیت کار و مسائل فنی نظارت می کند، در سال ۹۴ حدود هزار میلیارد تومان سرمایه مردم و شرکتهای پیمانکاری در این طرح سرمایه گذاری شود.
در سال ۹۵ نیز با توجه به اشتیاق کشاورزان و اثر بخشی طرح، اجازه دادند که از صندوق توسعه ملی برای طرح توسعه برداشت شود و لذا ۵۰۰ میلیارد تومان بودجه از این صندوق به طرح تخصیص داده شد. تا امسال نیز همه ساله بودجه هایی در این زمینه تخصیص داده شده است.
*الان کدام منطقه کشور بیشترین بهره را از این طرح می برد و اولویت دار هستند؟
قطعا مناطقی که با کمبود آب بیشتر مواجه بودند و یا سطح زیرکشت آبی زیادی داشته اند عمدتا به سمت آبیاری نوین هدایت شده اند. به عبارت دیگر استان فارس چون سطح زیرکشت ابی بالایی دارد بیشترین عملکرد را در زمینه توسعه آبیاری نوین داشته و پس از آن نیز «خراسان رضوی، همدان، اصفهان هرمزگان، کرمان و جنوب کرمان» قرار گرفته اند.
۲۰۵ هزار هکتار در سال ۹۹ تحت پوشش طرح قرار گرفته که ۸۵ هزار هکتار آن به بهره برداری رسیده است و ۱۲۰ هزار هکتار آن هم بالای ۵۰ درصد پیشرفت فیزیکی دارد و در حال اجرا است
*برخی از بهره برداران بخش کشاورزی معتقدند که آنچه که به عنوان روشهای نوین آبیاری در ایران استفاده می شود در واقع روشهای منسوخ شده ای در کشورهای توسعه یافته دنیا است. نظر شما در این خصوص چیست؟
در ابتدا باید بدانید که تا پیش از این از عنوان «آبیاری تحت فشار» استفاده می شود و بعدا متوجه شدند که یک سامانه و سیستم است و لذا با عنوان «سامانه های نوین آبیار» مطرح شد. با این وجود بنده نیز معتقدم که کلمه نوین نباید به کار برد بلکه در عوض باید «سامانه های مناسب آبیاری» نامیده شود چون ممکن است روشهای آبیاری در گذشته نیز بوده باشد که به روش سطحی نیز بوده اما به درستی عملیات آبیاری را انجام می داده است. به عبارت ساده تر نمی توان گفت اگر شیوه ای نوین نباشد راندمان پایینی حتما خواهد داشت. با این وجود معنایش این نیست که استفاده از این شیوه های نوین را ما اخیرا آغاز کرده ایم بلکه فرهنگ و تمدن آبیاری ایران در گذشته مخصوصا در توزیع و مصرف آبی تمدن بسیاری قوی داشته و قبل از اینکه آب دولتی شود میزان بهره وری ما در سطح دنیا خوب بوده است.
*در بحث اتلاف آب در بخش کشاورزی نرخ ۷۰ درصدی عنوان می شود. چقدر استفاده از شیوه های نوین آبیاری در کاهش این میزان موثر عمل کرده است؟
در مورد اتلاف آب اعدادی که مطرح می شود هیچ مستندی ندارد و تنها موقعی می توان در این رابطه عدد صحیحی ارائه داد که به گفته فائو حسابداری آب و مدیریت مخصوص آب در کشور داشته باشیم؛ یعنی اگر آب کشاورزی مانند آب شرب منازل به صورت حجمی تحویل بخش کشاورزی داده شد و مطابق کنتور مشخص شد چه مقدار آب مصرف شده است در این خصوص می توان اظهار کرد.
در مورد سامانه های نوین آبیاری باید توجه داشته باشید که در آبیاری یک مقدار تبخیر آب در منبع آب صورت می گیرد، یک راندمان انتقال، یک راندمان توزیع و یک راندمان هم داخل مزرعه داریم. کاری که سامانه های نوین انجام می دهد این است که راندمان داخل مزرعه یا همان راندمان کاربرد را افزایش می دهد ولی اگر در انتقال و توزیع تلفات آب داشته باشد باید در جای خودش بررسی شود. پس وقتی می گوییم متوسط پتانسیل افزایش راندمان آبیاری با اجرای سامانه های نوین آبیاری ۴۴ درصد است، به راندمان داخل مزرعه معطوف است.
*برخی کارشناسان پیشنهاد قیمت گذاری آب قبل از استخراج را برای جلوگیری از اتلاف آب بخش کشاورزی میدهند. تحلیل شما چیست؟
به نظر می رسد پیش از قیمت گذاری باید میزان و مقدار آب معین گردد که این اقدام از برنامه دوم برای دولت مکلف بوده این کار را انجام دهد اما هنوز صورت نگرفته است. پس قبل از گرفتن هزینه آب باید اول بسنجند چقدر آب مصرف شده است. با این وجود در حل حاضر هم آب در ایران مجانی نیست و عمده آب کشور که از قنات و چشمه و غیره حاصل می شود هیچگاه به صورت مجانی در اختیار بهره برداران قرار نمی گیرد.
*برای افزایش سهم ۲۵ درصدی بهره مندی زمین های آبی کشور از سامانه های نوین آبیاری، چقدر توان و زیرساخت داریم؟
حدود ۳۰ سال پیش چند مشکل در بحث توسعه این طرح داشتیم؛ از جمله استقبال کشاورزان که به دلیل نداشتن دانش و یا احساس نکردن شرایط کم آبی چندان راغب به استفاده از روشهای نوین آبیاری نبودند.
بحث دیگر ظرفیت فنی و اجرایی در کشور بود که نداشتیم اما الان خوشبختانه ظرفیت فنی و اجرایی را با حضور ۲ هزار مشاور-پیمانکار آموزش دیده در عرصه اجرایی و حدود ۴۵۰ تولیدکننده لوازم آبیاری در اختیار داریم و لذا تولید ۹۵ درصد از لوازم و تجهیزات در داخل صورت می گیرد و نیازی نیست از خارج وارد شود. لذا می توانیم سالانه ظرفیت ۴۰۰ هزار هکتار طرح را اجرا کنیم.
این در شرایطی است که استقبال کشاورزان هم بسیار خوب است منتها چون در بحث سرمایه گذاری کشاورز به کمک های بلاعوض دولت نیاز دارد باید محدودیت های منابع موجود رفع شود. از سوی دیگر نوسان قیمت لوازم و تجهیزات هم بالا است و به این طرح آسیب می زند که این بحث نیز باید ساماندهی گردد.
تولید ۹۵ درصد از لوازم و تجهیزات در داخل صورت می گیرد با این وجود نوسان قیمت لوازم و تجهیزات بالا است و به این طرح آسیب می زند
*برنامه توسعه ای این طرح برای سال ۹۹ چقدر بوده و چقدر آن محقق شده است؟
برای سال ۹۹ هنوز موافقت نامه ای با سازمان برنامه بودجه صورت نگرفته اما خوشبختانه چون این طرح مردمی است ۲ برابر برنامه هایی که مشخص شده اجرایی شده است به طوری که ۲۰۵ هزار هکتار در سال ۹۹ تحت پوشش طرح قرار گرفته که ۸۵ هزار هکتار آن به بهره برداری رسیده است و ۱۲۰ هزار هکتار آن هم بالای ۵۰ درصد پیشرفت فیزیکی دارد و در حال اجرا است.
*در ارتباط باسامانه های آبیاری یکی از مباحث مطرح هوشمند سازی آبیاری است. در این زمینه چه اقداماتی صورت گرفته است؟
هوشمند سازی آبیاری در برنامه های توسعه ای گنجانده شده و در سال جاری و ۱۴۰۰ قرار است چند برنامه به عنوان پایلوت در کشور اجرا شود تا به این ترتیب سیستم هایی که اجرا می شود با حداقل آب بالاترین راندمان را در بخش کشاورزی داشته باشیم.
هوشمند سازی آبیاری نیز به این طریق است که بر اساس رطوبت خاک و نیاز گیاه اطلاعات از طریق یک سیستم ماهواره ای به یک سرور ارسال می شود و نشان می دهد چه میزان آب در چه زمانی در اختیار گیاه قرار بگیرد که بیشترین بهره وری و تولید را داشته باشد؛ یعنی متناسب با نیاز آبی گیاه آب در اختیار گیاه گذاشته شود.
*تکنولوژی هوشمند سازی وارداتی است یا داخلی؟
یکسری شرکت های دانش بنیان اعلام آمادگی کرده اند و بخشی از کار را در جاهای مختلف کشور انجام داده اند. وظیفه ما نیز این است که سیستم انتقال اطلاعات و سیستم برنامه ریزی را با هم لینک کنیم تا چند پایلوت و الگو پیشنهادی اجرایی گردد.
نظر شما