پزشکی ایران گرفتار پس‌زمینه‌های ذهنی؛ عموم جامعه طرفدار واکسن هستند

مریم بهرامی؛ بازار؛ واکسن آنلاین: ایران در مبارزه با بیماری‌های واگیر و ویروسی فعالیت‌های قابل تقدیری داشته و تجربه تاریخی نشان داده که همواره در علم پزشکی به ویژه ساخت واکسن موفق عمل کرده است. قرارگیری در بحران کرونا باعث شده تمام کشورهای دنیا برای رهایی از این ویروس خانمان‌سوز تلاش کنند.

متخصصان و پزشکان ایرانی نیز از تکاپو دریغ نکرده و به مانند سایر کشورها برای ریشه‌کن شدن ویروسی که روزانه جان چند ده و گاهی صدها نفر از هموطنان را گرفته است، در حال تحقیق و اقدام هستند. اکنون واکسن ایرانی کووید ۱۹ در مرحله آزمایش‌های مکرر و جدی است و آنطور که صاحبنظران می‌گویند، این واکسن دارای کارایی و ایمنی لازم و قابل رقابت با دیگر واکسن‌های ساخت دنیا است.

بخشی از جامعه ایرانی از خرید واکسن خارجی توسط دولت دم می‌زند و برخی افراد هم که عموم آنها متخصصان، پژوهشگران و پزشکان هستند، نکاتی را مطرح می‌کنند که شنیدن آن با آنچه در بین عموم جامعه بیان می‌شود، کاملأ متفاوت است.

تعصب در مسائل علمی غیرعقلانی است
متخصص عفونی و فلوشیپ پیشگیری و کنترل عفونت‌های بیمارستانی در گفت‌وگو با بازار می‌گوید: برای ریشه‌کنی و کاهش یک بیماری عفونی، می‌بایست درصدی از جامعه واکسینه شوند و انتخاب از بین افرادی است که می‌توانند منتقل‌کننده بیماری باشند و یا در قطع زنجیره انتقال نقش داشته باشند.

واکسن ایرانی کووید ۱۹ در مرحله آزمایش‌های مکرر و جدی است

زهره آخوندی میبدی بیان کرد: برای قضاوت درباره کارآمدی واکسن‌ها باید صبور بود و نمی‌توان هیچ مطالعه و تحقیقی در زمینه درمان و واکسن را رد کرد. به عبارت دیگر باید به علم درست اعتماد کرد. در واقع لازم است کشورها در این بحران انسانی، به دانش و وجدان یکدیگر اعتماد کنند. همه افرادی که در حوزه دانش پزشکی تخصص و فعالیت دارند قصد کمک به جامعه انسانی را دارند و مسلماً درمان‌های متعدد و واکسن‌های گوناگون از درون این تلاش‌ها به دست می‌آید.

وی با بیان اینکه هر واکسنی تبعات خود را دارد و هر دارویی عوارض خاصی خواهد داشت. در این شرایط، باید متخصصان تشویق شده و نتایج تحقیقات را با یکدیگر مبادله کنند، افزود: باید پذیرفت که هیچگاه به دوران قبل از کرونا باز نخواهیم گشت و این دوران یک جهش است. پس شرط بقا، عبور از این بحران با کمک علم، پذیرفتن تغییرات و استفاده از علم IT است. مادامی‌که این تغییر اتفاق نیفتد بحران نیز باقی خواهد ماند.

این پزشک می‌افزاید: در جهان امروز ملتی قوی خواهد بود که به امر پژوهش و علم بها داده و به ایده‌های علمی به‌ویژه ایده‌های جامعه‌شناختی اهمیت دهند. در نهایت جامعه‌ای قدرتمند است که از نظر علم و ثروت برتر باشد. اعمال تعصب در مسائل علمی خصوصاً آنجا که مربوط به حوزه سلامت است دور از عقلانیت بوده و نمی‌توان درباره نتایج چنین تحقیقاتی پیش‌داوری کرد.

واکسن ایرانی رقیب جدی نمونه‌های خارجی
یک ویروس شناس نیز در گفتگو با بازار، عمده دلیل نگرانی‌های مردم در مورد واکسن کرونای ساخت داخل را نشأت گرفته از ناآگاهی در مورد نحوه ساخت واکسن و کارکرد آن می‌داند و معتقد است: این افراد توجیه نیستند که واکسن، قرار نیست سلامت فرد را به خطر بیاندازد.

هر واکسنی تبعات خود را دارد و هر دارویی عوارض خاصی خواهد داشت در این شرایط، باید متخصصان تشویق شده و نتایج تحقیقات را با یکدیگر مبادله کنند

جواد چاراستاد می افزاید:  یکی از مباحثی که می‌توان در مورد عامل نگرانی واکسن ایرانی به آن پرداخت بحث «کارایی» است؛ به این معنی که در زمان تزریق واکسن، چقدر بدن نسبت به ویروسی که وارد آن می‌شود، ایمنی پیدا می‌کند. از نظر علمی واکسنی که کارایی ۶۰ درصد به بالا را داشته باشد واکسن خوبی تلقی می‌شود که واکسن ایرانی این کارایی را داراست.

وی افزود: بنا به اطلاعاتی که در مورد نحوه ساخت واکسن ایرانی و کارآیی آن دارم، هیچگونه نگرانی بابت تزریق واکسن ندارم زیرا تردیدی نیست که این واکسن قابل رقابت با واکسن‌های مشابه خارجی خواهد بود.

لزوم اعتماد به متخصصان ایرانی و تولید داخل
یک تحلیلگر اقتصادی هم در پاسخ به این پرسش خبرنگار بازار که چرا برخی آحاد جامعه ایرانی نسبت به واکسن داخلی اعتماد نداشته و دم از واکسن خارجی می‌زنند، می‌گوید: جامعه تابع یکسری عوامل جمعی است و طبق آنها تصمیم می‌گیرد. آن عوامل باید ایجاد شود تا اعتمادسازی صورت گیرد. طبیعتأ اگر به من بگویند یک واکسن را بزن و من ندانم این واکسن را چه کسی تأیید کرده، بر روی چه افرادی آزمایش شده و چه نتایجی داده است، برای تزریق آن ریسک نمی‌کنم.

یاسین هدایت‌فر، بیان کرد: باید در ذهن افراد حرکت کرد و نتیجه را به آنها نشان داد و رضایت افراد واکسن‌زده را دید و حتی از افراد معتبر نزد جامعه برای معرفی واکسن و تشریح نقاط مثبت آن بهره برد. لازم است درباره موضوعات علمی صحبت کرد و با بیان آمار، نگرش جامعه را تغییر داد. بهتر است افرادی را وارد این موضوع کرد که در روانشناسی فروش تخصص دارند و فاکتورها را برای جذب مخاطبان و متقاضیان واکسن ایرانی تأمین می‌کنند.

وی می‌گوید: هر چیزی را که افراد ندانند چیست، در قبال آن ترس دارند. اگر همه اقدامات فوق و نهایت تلاش برای جذب اعتماد جمعی نیز انجام شود، باز هم افرادی هستند که این واکسن را نخواهند زد. جلب اعتماد جمعی در گام نخست باید توسط سیاست‌مداران انجام شود. در این باره باید به حمایت از تولید داخل توجه و تأکید کرد. حمایت از تولید داخل باید در وهله اول در ذهن سیاستمداران اتفاق بیفتد.

باید در ذهن افراد حرکت کرد و نتیجه را به آنها نشان داد و رضایت افراد واکسن‌زده را دید

این کارشناس اقتصادی گفت: باید به جای پایین نگه‌داشتن قیمت محصول، برای افزایش درآمد مردم و افزایش قدرت خرید آنها تلاش کند. هنگامی‌که درآمد مردم بالا باشد، توان خرید کالای داخل نیز بیشتر می‌شود. در عین حال، باید این فرهنگ‌سازی صورت گیرد که افراد در صورت خرید کالای ایرانی، پول را وارد جیب خود می‌کنند. جامعه ایرانی باید بداند هرچه از کالای ایرانی خرید می‌کند، درآمد خود را افزایش می‌دهد و این مهم بهترین راهکار برای حمایت از تولید داخل است.

شکاف بین حرف و عمل در جامعه ایرانی
عضو هیئت علمی دانشگاه یزد با بیان اینکه نگران استقبال جامعه ایران از واکسن کرونای ساخت داخل نیست، در گفت‌وگو با بازار به وجود سه دیدگاه در خصوص نگرش مردم ایران درباره واکسن داخلی می‌پردازد و می‌گوید: بر اساس تجربه زیسته جامعه ایرانی، یکی از مواردی که این روزها از نظر اجتماعی بر نگرش مردم ایران نسبت به واکسن کرونا تأثیر بسیاری دارد، بحث‌ها و تردیدهایی است که برخی رسانه‌ها در حال تلاش برای القا هستند.

حسین افراسیابی بیان کرد: نگرش منفی خواه و ناخواه بخشی از جامعه را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد البته بخش بزرگی از جامعه را شامل نمی‌شود، بلکه عمومأ اقشاری از طبقه بالا یا متوسط جامعه که مخاطب آن رسانه‌ خاص هستند، مشمول این دیدگاه می‌شوند.

نگرش منفی خواه و ناخواه بخشی از جامعه را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد البته بخش بزرگی از جامعه را شامل نمی‌شود

وی با بیان اینکه قطعأ هرچه به زمان توزیع واکسن نزدیک شویم، آمادگی استفاده از واکسن در جامعه بیشتر می‌شود، به بحثی به نام «شکاف بین نظر و عمل» در جامعه ایرانی اشاره می‌کند و می‌گوید: طبق این نظریه، کنشگران جامعه ایرانی به گونه‌ای هستند که در نظر سخنانی بیان می‌کنند اما در عمل به گونه دیگری رفتار خواهند کرد.

اعتماد سازی اهمیت دارد
این کارشناس نظریه شکاف بین نظر و عمل را دومین تئوری دانست و گفت: این نظریه می‌تواند در تحلیل جامعه‌شناختی نگرش مردم ایران درباره واکسن داخلی کرونا بیان شود  با توجه به قرارگیری در شرایط بحران، افراد بسیاری بیان خواهند کرد که از واکسن ایرانی استفاده نمی‌کنند، اما در صورت در دسترس قرار گرفتن این واکسن، اعم همین افراد جزو اولین افرادی هستند که در هر شرایطی قصد دارند واکسن را برای خود و خانواده‌شان تزریق کنند.

افراسیابی دیدگاه سومی تحت عنوان «اعتماد» مطرح می‌کند و می‌گوید: به نظر می‌رسد این روزها نوعی اعتماد که از آن به عنوان اعتماد تعمیم‌یافته یاد می‌شود، افزایش یافته است؛ البته این در حالی است که چالش‌های موجود در مورد سرمایه اجتماعی جامعه ایران غیرقابل انکار نیست. بنده معتقدم اعتقاد به نظام سلامت و پزشکی ایران در بدنه جامعه و اقشار مختلف افزایش یافته است. احساسات افراد جامعه نسبت به کادر درمان، پزشکان و پرستاران گواهی این مدعا است.

وی افزود: در نگاه کلی‌تر، اعتماد به علم و فناوری نیز در جامعه علمی افزایش یافته است. واقعیت این است که اعتماد به واکسن ذیل اعتماد به علم و فناوری، نظام سلامت، کنشگران و نهادهای فعال در این حوزه است. اعتقاد من این است که شرایط شیوع ویروس کرونا اعتماد جامعه به نظام سلامت را افزایش و نه کاهش داده و این، حاصل شرایط بحران و عملکرد کنشگران نظام سلامت است.

اعتماد به علم و فناوری نیز در جامعه علمی افزایش یافته است

این کارشناس گفت: نگرش سه بُعد شناختی، عاطفی و رفتاری دارد؛ بُعد شناختی به معنی شناخت از واکسن و فرآیند تولید آن است. بُعد هیجانی و عاطفی را می‌توان به این حس تعمیم داد که چقدر نسبت به تولید یک واکسن در کشور حس خوشایند وجود دارد و در بُعد رفتاری، پرسیدن این پاسخ از خود که آیا حاضر هستیم این واکسن را بزنیم. مردم چقدر این واکسن را می شناسند، چقد به آن احساس مثبت دارند و چقدر حاضرند از آن استفاده کنند.

سرمایه اجتماعی را باید افزایش داد
عضو هیئت علمی گروه جامعه‌شناسی دانشگاه یزد  نیز در گفتگو با خبرنگار بازار، با بیان اینکه سرمایه اجتماعی از متغیرهایی می‌داند که افزایش آن در جامعه به سختی اما ریزش آن به راحتی و به سرعت صورت می‌گیرد، گفت: علی‌رغم هشدارهایی که جامعه‌شناسان در دهه اخیر نسبت به کاهش آمار سرمایه اجتماعی در جامعه ایران داده‌اند، این موضوع چندان مورد توجه قرار نگرفته است و متأسفانه کشور به مرور زمان دچار فرسایش سرمایه اجتماعی شده است.

سید علیرضا افشانی، افزود: هنگامی‌که سرمایه اجتماعی در یک جامعه ریزش کند، در همه زمینه‌ها ریزش می‌کند و این موضوع تنها منحصر به بحث واکسن ساخت ایران نیست. اعتماد اجتماعی مؤلفه‌های مختلفی اعم از اعتماد به دولت، عامه مردم و اعتماد به نزدیکان و بستگان دارد که تحقیقات نشان می‌دهد بخش مهمی از اعتماد در دو مؤلفه اول در میان جامعه ایران از دست رفته و حتی در بخش سوم نیز در حال کاهش است. پس وقتی در جامعه‌ای با این وضعیت زندگی می‌کنیم نباید دور از ذهن باشد که به طور کامل نسبت به واکسن اعتماد وجود داشته باشد.

وی می افزاید:  هنگام مراجعه به داروخانه همواره بیان می‌شود این دارو ساخت داخل است و اما خارجی آن هم وجود دارد. اختلاف قیمت داروی داخلی و خارجی باعث شده به ما القا شود که داروی خارجی همواره بهتر است. از سوی دیگر، ما با متخصصانی از جامعه پزشکی کشور روبه‌رو هستیم که اغلب به بیماران می‌گویند سعی کنید از نوع خارجی دارو استفاده کنید.

حساسیت بیشتر بر روی اقناع مردم
این کارشناس می گوید: علی‌رغم اینکه ایران در بسیاری از زمینه‌ها نشان داده که تولیدات خوبی دارد، وقتی پس‌زمینه‌های ذهنی در افراد رخ دهد، طبق نظریه «سرایت»، آن پس‌زمینه‌ها به چیزهای دیگری نیز تعمیم می‌یابد و این موضوع نه تنها در مورد واکسن کرونای ساخت داخل بلکه در مورد دیگر تولیدات و کالاها نیز رخ می‌دهد. در این میان، تفاوت بحث واکسن در این است که مسئله مرگ و زندگی مطرح است و فرد حس می‌کند باید با حساسیت بیشتری در مورد آن تصمیم بگیرد.

اعتماد اجتماعی مؤلفه‌های مختلفی اعم از اعتماد به دولت، عامه مردم و اعتماد به نزدیکان و بستگان دارد که تحقیقات نشان می‌دهد بخش مهمی از اعتماد در دو مؤلفه اول در میان جامعه ایران از دست رفته و حتی در بخش سوم نیز در حال کاهش است

افشانی در پاسخ به اینکه راهکار افزایش سرمایه اجتماعی و اعتماد جامعه به کارایی واکسن ساخت داخل چیست؟ می‌گوید: به نظر می‌رسد این وظیفه رسانه‌ها، دولت و متخصصان پزشکی است که مردم را نسبت به استفاده و اعتماد به داروی داخل متقاعد کنند، اما اینکه این اقناع به راحتی صورت پذیرد، بستگی به این دارد که چقدر سرمایه اجتماعی در جامعه ایرانی ترمیم شود.

آنطور که متخصصان علم پزشکی و کارشناسان اقتصاد و جامعه شناسی می‌گویند، اعتماد به واکسن کرونای ایرانی نزد متخصصان علم پزشکی و کادر درمان نهادینه شده است. در خصوص نگرش عموم جامعه نیز می‌توان به یک نظرسنجی در شبکه اجتماعی مرتبط با تحلیل بازار یزد اشاره کرد. از بین شرکت‌کنندگان در این نظرسنجی ۸۰درصد در پاسخ به این پرسش که آیا در صورت توضیحات تخصصی صاحب نظران درباره واکسن داخلی، جزو اولین افرادی خواهند بود که  واکسن داخلی را تزریق کنند، پاسخ مثبت و ۲۰درصد آنها پاسخ منفی داده‌اند.

به نظر می‌رسد، هرچه به زمان توزیع واکسن کرونا نزدیک می‌شویم، افراد بیشتری برای دریافت این واکسن متقاضی می‌شوند. پس شاید جامعه ایرانی دچار پس‌زمینه‌های ذهنی و شکافی بین گفتار و عمل است که با اعتماد به کادر سلامت و آگاه‌سازی جامعه به نکات مثبت واکسن تولید داخل رفع خواهد شد.