بازار؛ گروه استانها: بررسی وضعیت تولید ناخالص داخلی استان یزد نشان می‌دهد که یزد در دو دهه گذشته بیش از سهم جمعیتی خود در تولید ناخالص داخلی کشور سهم دارد به تعبیری از نظر سرانه جمعیتی در اقتصاد بدون نفت جزو دو استان برتر کشور است. این در حالی است که استان یزد به عنوان استان مؤثر در توسعه اقتصادی کشور چالش‌هایی دارد که بنا به قطب بودنش در معدن و صنعت و نیز مطرح بودنش در بحران کم‌آبی، بجث برانگیز شده است.
اندیشه فعالان اقتصادی استان و مدیران و مدبران حاکی از این است که ثروت‌آفرینی در قالب توسعه اقتصادی زمانی به نقطه آرمانی می‌رسد که توسعه صنعتی و معدنی همراه با دانش و تخصص پیش رود و متکی بر اقتصاد دانش‌بنیان و اقتصاد دیجیتال باشد. از سوی دیگر بسیاری معتقد هستند که باید دانش در پتانسیل‌های صنعتی و معدنی استان رسوخ کند تا توسعه اقتصادی به طور همه‌جانبه و پایدار محقق شود.
گفتگوی خبرنگار بازار با محمدرضا بابایی، قائم مقام بنیاد صدوق درباره توسعه اقتصادی یزد را در ادامه می خوانید.
* چرا اقتصاد دانش‌بنیان یک ضرورت برای توسعه اقتصادی است؟
اقتصاد دانش‌بنیان بر پایه تولید، توزیع و استفاده از دانش و اطلاعات است. توسعه دانش با غلبه بر اقتصاد دانش‌بنیان هم یک ضرورت و هم یک فرصت برای مناطق در حال توسعه است. از این نظر ضروری است که باعث حفظ نرخ رشد در آینده می‌شود و از این‌رو فرصت است که می‌توان به واسطه آن، سریع‌تر به سوی پیشرفت در بازارهای جهانی حرکت کرد.
* آیا می‌توان محور توسعه در استان یزد را اقتصاد دانش‌بنیان دانست؟
باید شاخص‌های عمده این نوع اقتصاد را مطرح و سپس با گنجایش‌های یزد تطبیق داد در مورد اقتصاد دانش‌بنیان شاخص‌هایی چون سرمایه‌گذاری در دانش و سرمایه، منابع انسان، هزینه‌کرد ناخالص در تحقیق و توسعه، نوآوری، سرمایه‌گذاری خطرپذیر، هزینه‌کرد در فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات، استفاده از کامپیوترها، اینترنت و تجارت الکترونیک، نوآوری در فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات، سهم تحقیق و توسعه بخش دولتی از تولید ناخالص داخلی، انتشارات علمی، بهره‌وری و... مطرح است.
اقتصاد دانش‌بنیان بر پایه تولید، توزیع و استفاده از دانش و اطلاعات است
استان یزد به لحاظ اقتصاد دانش‌بنیان در رتبه دهم کشوری قرار دارد. با این حال فعالیت‌های چند سال اخیر استان و احراز شایستگی‌هایی نظیر رتبه نخست در نسبت تعداد پذیرفته‌شدگان دانشگاهی به جمعیت، ایجاد زیرساخت‌های فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات، توسعه فعالیت‌های شرکت‌های دانش‌بنیانی و مواردی از این دست ظرفیت تبدیل شدن یزد به اقتصاد دانش‌بنیان را فراهم کرده بر همین اساس در یکی از فرازهای چشم‌انداز استان در افق ۱۴۲۴، دارا بودن اقتصاد دانش‌بنیان نیز آورده شده است.
* چه میزان به اقتصاد دیجیتال اولویت می‌دهید؟
شرایط کنونی به‌ویژه پس از شیوع کرونا نشان داد کشور و استان یزد ناگزیر باید به سمت اقتصاد دیجیتال برود. خوشبختانه با فراهم بودن زیرساخت‌های فن‌آوری و وجود متخصصان این عرصه، استان به این موضوع ورود کرده و آینده استان بر پایه صنایع دانش‌بنیان و اقتصاد دانش‌بنیان با هدف افزایش بهره‌وری به سمت اقتصاد دیجیتال حرکت خواهد کرد. همچنین در استان یزد با توجه به وجود تعاونی‌های بزرگ در حوزه فعالیت‌های دیجیتالی، این اقتصاد با تمام مشخصات آن قابل پیاده‌سازی است.
یزد در آینده بر پایه صنایع دانش‌بنیان و اقتصاد دیجیتال و با هدف افزایش بهره‌وری حرکت خواهد کرد
* چگونه تفکر و دانش می‌تواند در راستای ثروت‌زایی حرکت کند؟
اقتصاد دانش‌بنیان یک فکر و اندیشه است. استان یزد در اعم ابعاد در این نوع اقتصاد رخنه کرده است. برای مثال، می‌توان به پتانسیل‌های معدنی استان که با توجه به اقتصاد دانش‌بنیان در حال توسعه است، اشاره کرد. مواد معدنی نادری در استان یزد وجود دارد که تنها مقدار اندکی از آنها برای چندین تن درآمدزایی در استان کافی است و اگر دانش در این پتانسیل دخیل شود، فرصت‌های بالقوه بسیاری بلفعل می‌شود.
* دیدگاه شما درباره جایگاه نیروی انسانی در توسعه اقتصادی یزد چیست؟
یزد منابع انسانی قدرتمندی دارد. نیروی انسانی این استان در هر بخش که وارد شده، افراد نخبه‌ای را به جامعه تحویل داده است. ظرفیت استان یزد بالا است. اندیشکده‌ای به نام «صفا» در استان وجود دارد که در آن نخبگان شناسایی شده و با تمرکز بخش خصوصی، در قالب اتاق فکر جریان‌سازی می‌کنند. یکی از دغدغه‌های استان یزد از گذشته تاکنون مسئله آب بوده است. تا مدتی، آب در حوزه توسعه اقتصادی حرف نخست را می‌زد، اکنون اما در بستر آب، اقتصاد دانش‌بنیان نیز شکل می‌گیرد.
* درباره توسعه اقتصادی استان یزد و اجرای طرح انتقال آب بگویید
دو موضوع بر ضرورت انتقال آب به یزد تأکید می‌ورزد. نخست اینکه امکان جابه‌جایی صنایع استان یزد با توجه به ایجاد حلقه‌های پسین و پیشین و نیز اشتغال بالای بخش صنعت در این منطقه امری غیرممکن است. دوم اینکه استان یزد به رغم کم‌آبی‌های مفرط ناشی از خشکسالی‌های اخیر، در حوزه تولیدات گلخانه‌ای پیشگام بوده و رتبه دوم کشور را در این خصوص دارد. این دو موضوع توأم با نیاز آبی استان و بر اساس پیش‌بینی‌های مندرج در سند آمایش، انتقال آب از دریای عمان و خلیج فارس برای مصارف غیرشرب را ضروری می‌سازد. البته این نکته حائز اهمیت است که یزد در برنامه‌های مدیریت مصرف از جمله استقرار سیستم‌های بازچرخانی آب، برنامه سازگاری با کم‌آبی، استفاده از پساب برای کشاورزی، توسعه فضای سبز و مواردی از این دست در سطح کشور جزو سرآمدان بوده و اقداماتی را عملیاتی کرده است.
پیش‌بینی‌های مندرج در سند آمایش یزد، انتقال آب از دریای عمان و خلیج فارس برای مصارف غیرشرب این استان را ضروری می‌سازد
* با توجه به وجود برخی اختلافات بین استان‌های درگیر در پروژه انتقال آب، آیا دیدگاهی در مورد بهره‌مندی چندمنظوره از آب انتقالی برای افزایش مشارکت بین‌استانی دارید؟
امنیت آب به ویژه آب انتقالی به استانها نیازمند تعاملات مؤثر بین استان‌های بهره‌مند و استان‌های تأمین‌کننده است. استان‌های بهره‌بردار هرچند می‌توانند به برکت آب انتقالی به ارزش افزوده بالاتری در سطح کشور دست یابند و منافعی برای استان خود ایجاد کنند اما استان‌های تأمین‌کننده قدر مسلم در طولانی‌مدت با مشکلات زیست محیطی مواجه خواهند شد.
همین موضوع، می‌تواند دلیل مخالفت آنها با انتقال آب باشد. در این صورت، به نظر من بهترین راه برای افزایش این تعاملات هرچند به صورت اجباری، اما می‌تواند به دو صورت اتفاق بیفتد؛ اول اینکه می‌توان استانها را با تعریف حلقه‌های پسین و پیشین فعالیت‌های واحد به یکدیگر وابسته کرد در این صورت استانها به دلیل وابستگی به یکدیگر، سیستم مبادله‌ای مورد توافق را به هر صورتی حفظ خواهند کرد. از دیگر سو، می‌توان به سهام‌دار کردن مناطق تأمین‌کننده آب در منافع حاصله تأکید داشت. به عبارتی، بخشی از ارزش افزوده ایجادی در اثر آب‌های انتقالی را به ساکنان مبدأ اختصاص داد.
* جایگاه توسعه پایدار اقتصادی نسبت به توسعه صرف اقتصادی چگونه می‌بینید؟
در خصوص توسعه اقتصادی یک استان، نمی‌توان به یک بخش توجه کرد و بخش دیگر را نادیده گرفت. برای مثال، اگر دستکاری در محیط زیست به قیمت فقر مردم بینجامد و ناهنجاری‌های اجتماعی ایجاد کند، هر انسان عاقل در قبال آن مقاومت می‌کند. ما در استان یزد ناخواسته در وضعیتی با پتانسیل معدنی و صنعتی بالا قرار گرفته‌ایم. خاک یزد بهترین خاک است و صنعت کاشی، سرامیک و سفال در این استان در جایگاه برتر قرار دارد.
در مورد معادن سنگ و آهن، اقدامات مختلفی می‌توان انجام داد؛ می‌توان مواد معدنی را تا کنار دریا حمل و آنجا فرآوری کرد و می‌توان آب را به کویر آورد و به فرآوری معادن در محل استقرار خود اقدام کرد. از گذشته تاکنون عقل سلیم یزدی اقدام خردمندانه را انتخاب کرده است. از این‌رو، انتقال آب بهترین و منطقی‌ترین راهکار برای توسعه اقتصادی استان تلقی شده است.
* درگیر کردن اقتصاد دانش‌بنیان در بخش معدن، در توسعه یزد نقش دارد
بله؛ اگر اقتصاد دانش‌بنیان را در حوزه معدن درگیر کنیم، فکر و اندیشه جایگزین خام‌فروشی می‌شود. معتقدم نباید معادن را از طریق ریل و دریا صادر کرد بلکه باید در دل استان معادن را شناسایی و در یک محیط کوچک فرآوری کرد. به این طریق، تفکر و دانش در راستای ثروت‌زایی جلوه می‌کند و می‌توان با حمایت از دانش و تفکر، در راستای تولید ثروت و خلاقیت گام برداشت.
قطعا دغدغه‌هایی در مورد مشکلات زیست محیطی و آبی در خصوص فراوری معدن مس دره زرشک وجود دارد
* فرآوری معادن را ضد محیط زیست می‌دانید؟
برخی بر این باورند که فرآوری معادن ضد محیط زیست است و برخی نیز بر این اعتقادند که صنعت در یزد باید متوقف شود تا محیط زیست نفس بکشد. یزد در حوزه صنعت تلاش کرده ولی در محیط زیست هم اقدامات خوبی انجام داده است. معتقدم انسانی که در شهری چون یزد مدیر می‌شود باید به فکر محیط زیست باشد. سلامت انسان در تغذیه درست و در درآمد پایدار هم می‌باشد و نمی‌توان بدون غفلت از آلایندگی‌های زیست محیطی، صرفأ به توسعه صنعتی و معدنی تمرکز کرد. مطرح شدن بحث توسعه پایدار به معنی همه‌جانبه نگری است و قطعأ باید به این مهم اهتمام داشت.
* این دیدگاه شما در خصوص فرآوری معدن مس دره‌زرشک نیز صادق است؟
معدن مس یکی از بزرگترین سرمایه‌های کشور و استان است. قطعا دغدغه‌هایی در مورد مشکلات زیست محیطی و آبی در خصوص فراوری معدن مس دره زرشک وجود دارد. برخی کارشناسان معتقد بودند با بهره‌وری این معدن، سفره‌های آب زیرزمینی دستخوش تغییرات می‌شود. وقتی تعارض در بین مردم و یک دستگاه خاص رخ بدهد همواره منافع مردم در اولویت بوده است.
البته در فرآوری این معدن در ۱۶ سال گذشته عجله نشده است. دغدغه‌های مردم حس شده و کارشناسان نظر داده‌اند. قطعأ استان هیچ کاری را بدون مطالعه انجام نمی‌دهد و فرآوری از معدن مس دره‌زرشک هم با توجه به تبعات احتمالی زیست محیطی در هاله‌ای از ابهام و البته مطالعات کارشناسی قرار دارد.
نظر شما