صفورا کاظمیان؛ بازار: نگاهی به تاریخ صنعت و هنر فرش ایران نشان می‌دهد استان همدان از دیرباز مهد صنعت فرش دستباف کشور بوده و بیش از ۱۰ قرن است که در این صنعت پیشینه دارد اما در حال حاضر با مشکلات بسیاری روبرو شده است.
امسال صادرات فرش همدان ۵۶ هزار و ۸۶۲ دلار ارزآوری داشت و آلمان، اتریش و آمریکا مقاصد صادراتی فرش همدان بودند ضمن اینکه در همدان ۴۵ هزار نفر به فرش‌بافی اشتغال دارند.
ازآنجاکه قیمت فرش دستباف در کشور با جیب شهروندان هم‌خوانی ندارد بنابراین مهم‌ترین بازار فرش دستباف، سبد مصرف دیگر کشورهاست و حالا با این رقم صادرات فرش همدان ناگفته پیداست که این هنر صنعت با زیان بسیار زیاد مواجه شده کما اینکه بسیاری از کارگاه‌های بافندگی فرش تعطیل‌شده‌اند اما آیا در این اتفاق باید همه‌چیز را گردن تحریم‌ها بیندازیم؟
کارشناسان حوزه فرش دستباف دو عامل تحریم‌ها و هزینه‌های سرسام‌آور گمرک را از عوامل سقوط صادرات فرش همدان می‌دانند
کارشناسان حوزه فرش دستباف دو عامل تحریم‌ها و هزینه‌های سرسام‌آور گمرک را از عوامل سقوط صادرات فرش همدان می‌دانند و با اینکه از سال ۹۵ تاکنون ارزآوری صادرات فرش همدان بیش از دو میلیون و ۹۰۰ هزار دلار سقوط کرده وضعیت صادرات امسال را بهتر از پارسال می‌دانند چراکه سال گذشته صادرات فرش دستباف همدان به آمریکا صفر شده بود.
اما می‌توان دلیل سقوط صادرات فرش همدان را از زاویه‌ای دیگر نیز بررسی کرد.
با نگاهی به مقاصد صادراتی فرش همدان می‌بینیم که کشورهای اروپایی و آمریکا همت تاجران ما را به خود جذب می‌کنند این در حالی است که کشورهای حوزه غرب آسیا و کشورهای همسایه در مقاصد صادراتی برای تاجران جذابیتی نداشته‌اند.
به‌عنوان نمونه یا اصلاً نشنیده‌ایم یا بسیار نادر بوده که فرش دستباف همدان به لبنان یا روسیه صادر شود این در حالی است که صادرات به چنین کشورهایی بسیار کمتر در معرض تحریم‌های ظالمانه که مبتلابه سقوط شود؛ است.
این معضل نگاه به غرب و غفلت از ظرفیت دیگر کشورها در زمینه‌سازی تبادلات تجاری در بسیاری از زمینه‌ها زیان‌های جبران‌ناپذیر به اقتصاد و صادرات کشور وارد کرده است که فرش دستباف همدان تنها یک نمونه از آن است.
وقتی صادرات فرش همدان در طول ۴ سال چنین سقوطی را تجربه می‌کند معنایش این است که مقاصد صادراتی گذشته را به‌ویژه در اروپا ازدست‌داده‌ایم
وقتی صادرات فرش همدان در طول ۴ سال چنین سقوطی را تجربه می‌کند معنایش این است که مقاصد صادراتی گذشته را به‌ویژه در اروپا ازدست‌داده‌ایم و جای خود را به دیگر کشورها مثل پاکستان و چین سپرده‌ایم ولی آیا در تدارک به دست آوردن دوباره این بازار بوده‌ایم؟ آیا به دنبال جایگزینی برای بازار ازدست‌رفته تلاش کرده‌ایم؟
اگر به اخبار دقیق شویم و مروری بر وضعیت سال‌های اخیر صادرات فرش دستباف همدان داشته باشیم خواهیم دید که پیش از شدت یافتن تحریم‌ها نیز زمزمه‌های شکست صادراتی فرش دستباف همدان به گوش می‌رسید و همین موضوع تأکید می‌کند که باید بازار شناس باشیم
آن زمان هنوز تحریم‌ها، ماجرای FATF و دیگر مشکلات انتقال پول به داخل کشور به اینجا نرسیده بود که شکست‌های صادراتی به گردن آن‌ها بیفتد ضمن اینکه آنچه کارشناسان در آن زمان مطرح می‌کردند این بود که ما نتوانسته‌ایم به بازارهای صادرات اشراف پیدا کنیم، بازار و سلیقه کشورهای دیگر را نمی‌شناسیم، در ابعاد فرش، در رنگ و در نقشه‌ها نتوانسته‌ایم مؤلفه به‌روز شدن را بگنجانیم و حالا به اینجا رسیده‌ایم که یکی‌یکی کشورهای مقاصد صادراتی خود را از دست می‌دهیم.
حال سوال این است که در تمام این سال‌ها با اینکه درد را می‌شناختیم آیا برای درمان فکری کرده‌ایم؟ آیا به دنبال شناخت ذائقه ملت‌ها بوده‌ایم؟ آیا در فرش دستباف همدان به‌روزرسانی‌هایی انجام داده‌ایم که بتوانیم بازارهای خارجی را در قرق محصول و تولید خود نگه‌داریم؟
متأسفانه پاسخ این سوال ها منفی است چراکه فرش دستباف همدان نه تغییری در ابعاد کرده و نه در رنگ آن تنوعی ایجادشده است.
حال بازمی‌گردم به تلاش برای قرق بازار کشورهایی نظیر روسیه و لبنان؛ متأسفانه اتاق بازرگانی، صنایع معادن و کشاورزی همدان، سازمان صنعت معدن و تجارت و تاجران ما در این حوزه ورود نکرده‌اند و برنامه‌ای برای آن نداشته‌اند بلکه تنها چشم‌ها به غرب دوخته‌شده است.
اگر نهادهای مسئول و تاجران بخواهند حتی روی بازارهای عراق کار کنند نتیجه خواهند گرفت اما بازارهای این کشور هم مغفول مانده است.
دستیابی به بازار کشورهای غیر از اروپا و آمریکا به این معنا نیست که نگاه‌داشتن این بازارها برای سال‌های متمادی نیاز به بازارشناسی، شناختن ذائقه مردم و تغییر در نقوش، ابعاد و رنگ‌های فرش دستباف همدان ندارد بلکه صادرات در همه محصولات نه‌تنها فرش دستباف نیاز به برنامه‌ریزی دقیق دارد
دستیابی به بازار کشورهای غیر از اروپا و آمریکا به این معنا نیست که نگاه‌داشتن این بازارها برای سال‌های متمادی نیاز به بازارشناسی، شناختن ذائقه مردم و تغییر در نقوش، ابعاد و رنگ‌های فرش دستباف همدان ندارد بلکه صادرات در همه محصولات نه‌تنها فرش دستباف نیاز به برنامه‌ریزی دقیق دارد و باید تولیدات همگام با روز و نیازهای امروز و فردای مصرف‌کنندگان تغییر یابد و خود را دائماً احیا و به‌روزرسانی کند.
شاید توضیح این موارد و قبولاندن آن‌ها به بافندگان و کارگاه داران دشوار باشد اما برای ارزآوری، صادرات و معرفی بخشی از هنر، فرهنگ و صنعت همدان به دیگر کشورها باید بپذیریم که بازار و ذائقه شناسی مهم‌ترین رکن صادرات است که از بخت بد بزرگ‌ترین ضعف ما در همین ناحیه است و ما از همین سوراخ بارها و بارها گزیده شده‌ایم بدون اینکه در رفتار و عملکرد صادراتی‌مان تغییری ایجاد کنیم اما دیگر وقت آن رسیده به صادرات نگاه علمی داشته باشیم.
با توضیحات ارائه‌شده به این نتیجه می‌رسیم که زمانش رسیده نگاه سنتی به بازار را رها کرده و با نگاهی علمی و مهندسی‌شده به بازارهای مقاصد صادراتی بنگریم.
این تغییر رویه از صادرات سنتی فرش دستباف به صادرات علمی نیازمند صرف وقت و هزینه است و باید ساختارشکنی کرد که این ساختارشکنی هم شجاعت می‌خواهد و نیاز به آن دارد که تنبلی را کنار بگذاریم و ازآنچه نیاز بازار امروز است طفره نرویم.
نظر شما