بازار-سهیلا روزبان: «کووید١٩» تجارت ایران را در بستری بیماری گذاشت. اما آیا واقعیت ماجرا آن چیزی است که در رفتارهای برخی کشورهای همسایه با ایران نمایان است، یا این که با رفتارهایی اغراقی از سوی همسایگان مواجه هستیم؟ دلیل اینکه این کشورها همچنان با چین مراوداتی دارند، اما شیوع کرونا در ایران را تا این حد خطرناک می دانند و اصلا ایران را منشا کرونا قلمداد می کنند، چیست؟
خبرها یکی پس از دیگری منتشر شدند؛ بعد از عراق و ترکیه حالا ترکمنستان هم مرزهای خود با ایران را بست. رییس گمرکات استان گلستان میگوید که دولت ترکمنستان ورود کامیون‌ها ایرانی از مرز اینچه برون را متوقف کرده و رییس اتاق بازرگانی ایران و تاجیکستان از توقف ۳۰ واگن مواد غذایی در مرز ترکمنستان خبر می دهد. گزارش‌های رسیده از مرز ایران با آذربایجان نیز حکایت از آن دارد که رانندگان ایرانی، اجازه ورود به این کشور را ندارند. شرکت هواپیمایی قطر ایرویز هم گفته که هر مسافری که از ایران و کره جنوبی وارد شوند را به مدت ۱۴ روز در قرنطینه نگه خواهد داشت. همسایه شرقی ما و جنوبی افغانستان اما برخلاف همسایه شمالی خود، تمامی مرزهای سه‌گانه خود را روی ایرانیان بسته است. از سوی دیگر در شمال کشور، جمهوری آذربایجان نیز مرز بیله‌سوار را مسدود کرده و پروازهای میان این کشور و ایران مسدود شده است. قطار آستارا باکو نیز با لغو بلیت‌ها و عدم ارایه خدمات روبه‌رو شده است.
سخت گیری شدید برخی از کشورها حتی در روابط تجاری با ایران درحالی است که بر اساس آخرین گزارش‌ها وزارت بهداشت تنها ۱۵ نفر در ایران بابت کورنا از دست داده اند؛ اما اخبارمنفی علیه شیوع بیماری کورنا در ایران به قدری است که گویا ایران منشا این ویروس در جهان بوده است.
حمید حسینی عضو اتاق بازرگانی در اینباره به بازار میگوید: برخی از کشورها که به دنبال اهداف سیاسی و اقتصادی هستند، طوری رفتار میکنند که انگار ایران دومین کشور آلوده جهان است و سعی دارند از این موقعیت به نفع اقتصاد خود استفاده کنند. به گفته این فعال بخش خصوصی، شمار مبتلایان در ترکیه خیلی بیشتر از ایران است اما دولت این کشور از اعلام آمار دقیق خودداری میکند. اتفاقا کشوری که باید سخت گیری بیشتری را در رفت و آمد و البته تجارت با این کشور اعمال کند، ما هستیم.
آنگونه که دبیر اتحادیه صادرکنندگان فرآورده های نفتی میگوید: ترکمنستان هم با ممنوعیت ورود و خروج کامیون های ایرانی به نوعی میخواهد شکست خود در پرونده گازی را تلافی کند یا شاید هم به دنبال باج خواهی است.
محمد حسین روشنک رییس اتاق بازرگانی ایران و تاجیکستان هم با اشاره به ممنوعیت‌های رفت وآمد کامیون‌های حامل بار ایرانی به کشورهای آسیای میانه، گفته: «البته باید توجه داشت کشورهای آسیای میانه و افغانستان نسبت تبادلات‌شان با کشور چین بیشتر از ما است. بنابراین احتمال دارد که ویروس کرونا در این کشورها شایع‌تر از منطقه خراسان ما باشد؛ اما متاسفانه جو روانی علیه ایران بیشتر است.»
با این وجود رییس اتاق مشترک ایران و عراق معتقد است که باید در شرکای تجاری خود این اطمینان خاطر را ایجاد کنیم که دولت ایران تمام مسائل قرنطینه ای و بهداشتی را برای کنترل کورنا انجام داده و نباید از مبادلات تجاری با ایران نگران باشند.
تلافی شکست پرونده گازی
ساعت حدود ۸ شب ۱۲ دی ماه سال ۹۵ بود که شرکت ملی گاز ایران در خبری فوری اعلام کرد واردات گاز از ترکمنستان قطع شد؛ در اطلاعیه شرکت ملی گاز از مردم خواسته شده بود در مصرف گاز صرفه جویی کنند. توقف صادرات گاز ترکمنستان در شرایطی رخ داد که به گفته مسئولان وزارت نفت این کشور اجازه قطع گاز را نداشته است؛ بنابراین این کشور باید بابت این کار به ایران غرامت پرداخت کند. دعوای گازی ایران که از زمستان سال ۹۵ به دلیل قطع گاز از سوی ترکمنستان شروع شد، پس از دو سال گفتگو تابستان پارسال به دیوان داوری رفت. در نهایت مرداد امسال یکی از مسئولان وزارت نفت اعلام کرد که دیوان رای ا به نفع ایران صادر کرده و شرکت ترکم گاز را وادار به پرداخت غرامت کرده است. هرچند پرونده گازی ایران و ترکمن‌ها هنوز بسته نشده اما به نظر می رسد که مسئولان این کشور حالا سعی دارند، شکست خود در مجامع قضایی بین المللی را تلافی کنند.
دبیر اتحادیه صادرکنندگان فرآورده های نفتی احتمال می دهد ترکمنستان از بستن مرزهای خود با ایران سعی دارد که به نوعی کش مکش‌هایی گازی که در سال های گذشته وجود داشته را تلافی کند. حسینی میگوید: اگر ترکمنستان مدعی است که حق و حقوق او ضایع شده، بهتر است در مجامع قضایی خواسته های خود را مطرح کنند.
او با بیان اینکه نمیتوان مشکل را با باج گرفتن حل کرد، ادامه داد: اگر قرار باشد رفتارهای تلافی جویانه ای در شرایط فعلی انجام بدهیم شرایط برای ایران خیلی راحت تر است. به عنوان مثال ترکمنستان فرآورده های نفتی خود را از مسیر ایران به عراق صادر میکنند. از طرفی در صادرات سایر کالاهایش هم به نوعی به بنادر و راه های ایران نیاز دارد که دسترسی نداشتن به آنها می تواند برایش مشکل ساز باشد.
حالا بایدمنتظر ماند و دید که آیا کورنا می تواند تجارت حدود ۴۱۵ میلیون دلار ایران و ترکمنستان را با چالش مواجه کند. آنگونه که آمارها نشان میدهد ایران در سال گذشته حدود ۴۰۰ میلیون دلار به این کشور صادرات داشته درحالی که وارداتش تنها ۱۳ میلیون دلار بوده است.
منافع ترکیه در خطر!
هم زمان با خبر انتشار ویروس کورنا در قم، ترکیه جز اولین کشورهایی بود که مرزهای هوایی و زمینی خود با ایران را بست. در همین رابطه وزیر بهداشت ترکیه درباره علت بستن گذرگاه‌های مرزی با ایران گفت که «از تهران درخواست کردیم قم را قرنطینه کند، اگر ایران این شهر را قرنطینه می‌کرد دیگر نیازی به بستن مرزها نبود». اما این ادعا در حالیست که بررسی‌ها نشان میدهد که مرزهای هوایی ترکیه برای پرواز به چین باز است و تاکنون ۱۵ هزار چینی به این کشور سفرکرده‌اند. ترکیه که صادراتش در سال ۲۰۱۹ سه‌می حدود ۳.۲ میلیارد دلاری از تجارت ۵.۶ میلیارد دلاری با ایران داشته به نظر می رسد که این روزها به دنبال منافع اقتصادی بیشتری است. رضا کامی رییس اتاق بازرگانی ایران و ترکیه اما به بازار میگوید: زیان بسته بودن مرزهای برای ترکیه بیش از ایران است و احتمال می رود که دولت های دو کشور از هفته آینده توافق هایی را در رابطه با ادامه تبادلات تجاری داشته باشند. او با بیان اینکه بخش زیادی از ترانزیت کالایی ترکیه از طریق ایران صورت می گیرد، ادامه داد : روزانه حدود ۴۰۰ الی ۴۵۰ کامیون از مرز مهران گذر می کنند که بیشتر آنها متعلق به ترکیه است. از طرفی مرکز مطالعات و پژوهش ایران و ترکیه اتاق مشترک بازرگانی ایران و ترکیه میگوید که ایرانی‌ها جز اصلی ترین سرمایه گذاران در این کشور هستند. آنگونه که آمارها نشان می دهد سالانه ۱۲ هزار ۶۰۰ شرکت جدید در ترکیه به ثبت رسیده که یک‌دوازدهم آن یعنی حدود ۹۷۰ شرکت متعلق به ایرانی‌ها بوده است. این اعداد به خوبی نشان می دهد که از بین رفتن رابطه تجاری بین ایران و ترکیه چه زیان سنگینی را می تواند به این کشور تحمیل کند.
ورود و خروج کالا به عراق در شرایط عادی
از دیگر چالش‌های شیوع این بیماری در ایران باید بسته شدن مرز ایران با کشورهایی چون «عراق و افغانستان» را نیز مورد اشاره قرار داد که مجاری ورود ارز به کشور ما شناخته می‌شوند. بسته شدن مرز این کشورها، جریان ورود ارز به کشور را با چالش روبرو میکند و از سرعت آن می‌کاهد. تا جایی که برخی از فعالان اقتصادی یکی از دلایل افزایش نرخ ارز و طلا در روزهای اخیر را باید همین موضوع عنوان کرد. البته یحیی آل اسحاق با بیان اینکه هم اکنون مرز مهران بازگشایی شده و عبور و مرور کامیون‌ها در حال انجام است، ادامه داد: عراق بزرگترین شریک تجاری ایران است که صادرات کالا به آن در حال انجام است.
آمارها نشان می دهد ایران در سال گذشته حدود ۹ میلیارد دلار کالا به این کشور صادر کرده است.
او که به نوعی موافق اعمال سخت گیری بیشتر در مرزهای کشور است، گفت: هم اکنون گزارش‌ها متعددی از شیوع ویروس کورنا در نجف و برخی دیگر از شهرهای این کشور منتشر شده که باید نسبت به آن حساس بود. باید شرایطی را ایجاد کردکه هر گونه ورود و خروج بین دو کشور بارعایت شرایط قرنطینه ای و بهداشتی صورت گیرد.
به گفته او، سازمان گذرگاه های مرزی عراق ضمن تمدید ۱۵ روزه ممنوعیت ورود افراد از ایران به این کشور، سفر اتباع خود به ایران را نیز برای مدت مشابهی ممنوع کرده اما ورود و خروج کالا امکان پذیر است.
اطمینان خاطر ایجاد کنیم، بهانه ای نمی ماند
«ما نه مانند چین اقتصادی قوی داریم، نه مقدورات بودجه‌ای دولت اجازه اتخاذ سیاست‌های انبساطی برای کمترکردن آسیب‌های اقتصادی بیماری را میدهد، نه توان ساخت بیمارستان ۱۰۰۰ تختخوابی در ۱۰روز را داریم، نه از امکانات آزمایشگاهی و درمانی مانند آن کشور برخورداریم و متأسفانه، نه سرمایه اجتماعی قابل مقایسه با چین را داریم. پس تنها راه ما جلوگیری از گسترده‌شدن بیماری با تصمیماتی قاطع و سریع است، وقت را از دست ندهیم.» این بخشی از گفته های نایب رییس پیشین اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران است که معتقد است مسئولان کشور باید از همین حالا شرایط را برای عادی شدن تجارت ایران فراهم کنند. البته این تنها فعال بخش خصوصی نیست که خواهان جدی گرفتن دیپلماسی اقتصادی با کشورهای همسایه است. مسعود خوانساری رییس اتاق بازرگانی تهران هم در این باره گفته که برای حفظ تجارت بین‌المللی هرچه سریع‌تر در مبادی ورودی و خروجی کشور باید امکانات لازم برای غربالگری افراد فراهم شود.
حسینی رییس اتاق بازرگانی ایران و عراق هم معتقد است که باید در شرکای تجاری نوعی اطمینان خاطر ایجاد شود که دولت ایران تمامی نکات بهداشتی را برای مقابله با ویروس کورنا رعایت میکنند. به گفته او، بهتر است شرایطی را فراهم کنیم که کشورهای همسایه نتوانند هیچ گونه مانع تراشی را در تجارت ایران بکنند. به عنوان مثال می‌توان با کشورهای همسایه درباره پروتکل‌های غربالگری و قرنطینه کردن بیماران به توافق برسیم.
این فعال بخش خصوصی همچنین گفته که، با انجام تست‌های سلامت از افرادی که قصد خروج از مرز کشور را دارند، زمینه آرامش طرف‌های خارجی را فراهم کنند. این دست اقدامات طرف‌های خارجی را نسبت به کفایت و عملکرد صحیح مدیران داخلی، مطمئن می‌سازد و زمینه رفع نگرانی آنها را فراهم میکند.
کاهش ۲۵۰ تا ۵۰۰ میلیون درآمد ارزی
همه اینها درشرایطی است که موضوع تجارت میان ایران و چین دیگر مسأله جدی است که در پی شیوع ویروس کرونا آسیب جدی دیده است. بررسی‌های آماری نشان از این دارد که طی یکماه اخیر، قیمت نفت، فرآورده‌های نفتی، مواد پتروشیمی، مواد معدنی، مواد خام و سایر کالاهای صادراتی ایران به چین، افت ۱۰ تا ۲۰ درصدی را تجربه کرده است. حال اگر در مقایسه یاد شده حجم کل صادرات ایران به چین لحاظ شود، ضربه‌ای که در اثر شیوع این بیماری بر پیکره اقتصاد کشور وارد شده، بیش از پیش آشکار خواهد شد. از سوی دیگر، توجه به این نکته نیز ضروری به‌نظر می‌رسد که مجموع صادرات نفتی و غیرنفتی کشور به چین بالغ بر ۱.۵ تا ۲ میلیارد دلار در ماه برآورد می‌شود. افت یاد شده به این معناست که کاهش صادرات به چین، حدود ۲۵۰ تا ۵۰۰ میلیون دلاری در ماه از درآمد ارزی کشور می‌کاهد.
ابتدای هفته صندوق بین‌المللی پول نیز اعلام کرد، شیوع ویروس کرونای جدید ۰.۱درصد از رشد اقتصاد جهان را کم میکند و همچنین احتمالا رشد اقتصاد چین را در سال‌جاری میلادی نزدیک به ۶ درصد می رساند. این موضوع که اقتصاد دوم جهان را این‌گونه درگیر خود کرده است، باید دید در برابر اقتصاد ناخوش ایران که در برابر فشارهای فزاینده تحریم‌ها و به تازگی قرارگرفتن در فهرست سیاه «اف‌ای‌تی‌اف»، چه نتایجی را از خود بر جای خواهد گذاشت؟
نظر شما