فرحناز سپهری -بازار: ایران طی این چند سال در زمینه کشت گلخانه رشد خوبی را داشته به طوری که میزان سطح زیر کشت گلخانه از سال 1392 با رشد ۴۵ درصدی همراه بوده است. از طرفی ارزش صادرات انواع محصولات گلخانه ای در سال 1397 به یک میلیون و دویست تن،ا 430 میلیون دلار رسیده است.
با وجود تمام مزایایی که این نوع کشت دارد، اما در کشورمان با بی مهری ها روبرو شده و گلایه مندی کشاورزان در این حوزه را به همراه آورده است. به طوری که از عمده ترین گلایه ها و چالشها در این حوزه مساله تامین مالی و سرمایه گذاری و امکان فروش محصول بدون واسطه گری است.
در همین راستا برای آگاهی از چالش ها و فرصت هایی که در کشت گلخانه ای وجود دارد با محمدرضا محبوب فر، عضو انجمن مخاطرات محیطی و توسعه پایدار ایران گفتگوی انجام داده ا یم.
به نظر شما کشت گلخانه ای دارای چه مزیتهایی نسبت به کشت سنتی است؟
کشت گلخانه ای نسبت به کشت سنتی یا کشاورزی و باغداری در فضای باز به صرفه تر است. این نوع کشت برحسب شرایط اقلیمی و جوی بسیار قابل انعطاف است و در مناطق برخوردار از دماهای بسیار بالا و بسیار پایین یعنی گرما و سرما که قابلیت کشت سنتی در مواقعی از سال وجود ندارد قابل استفاده است. حتی این نوع کشت راه حل بسیار مؤثر جهت تولید محصولات کشاورزی و باغی و تولید گیاهان زینتی در مناطقی است که با بحران آب مواجه هستند. این موضوع در کشور ایران نیز که با کم آبی مواجه می باشد، صدق می کند و امروز در بیشتر مناطق کشور این نوع کشت بسیار مرسوم است و با توجه به نیاز روزافزون بازار، گلخانه داری در ایران و در خارج از فصل تولید و کشت و برداشت به پرمنفعت ترین و سودآورترین بخش کشاورزی تبدیل گشته و بسیاری از فارغ التحصیلان دانشگاهی در رشته های کشاورزی و مرتبط و حتی سایر رشته های دانشگاهی در این بخش از کشاورزی کشورمان شاغل و مشغول فعالیت هستند.
کشاورزی در گلخانه در مقایسه با کشاورزی در فضای آزاد و در زمین های کشاورزی به راحتی میسر است و حتی دارای دردسر و مشکلات کمتری است و کشاورزان با دغدغه ها و مشکلات کمتری رو به رو هستند. زمان عمل آوری و به ثمر نشستن محصول در این نوع کشاورزی نسبت به کشت سنتی کوتاه تر است و این دلیل خوبی است که گلخانه و گلخانه داری چندین ده برابر کشاورزی معمولی سنتی سودآوری داشته باشد ضمن اینکه با مدیریت علمی و تجربی و تخصصی گلخانه و ایجاد شرایط محیطی مطلوب در این نوع کشت می توان انتظار تولید و پرورش تجاری سبزیجات و صیفی جات و گیاهان مرغوب و کیفی در تمام طول فصول سال و همچنین افزایش تولید در واحد سطح زمین را داشت و در این صورت می توان به تولید تجاری این نوع محصولات مبادرت نمود. این نکته را هم باید اضافه کرد که در کشت گلخانه ای نسبت به کشت کشاورزی معمولی می توان چندین نوبت در سال یک محصول و حتی محصولات مختلفی را براساس نیازسنجی بازار و بازاریابی محصول تولید کرد. ضمنا در امان ماندن محصولات از شرایط جوی مانند: باد، تگرگ، سرما و گرمای بیش از حد در کنار مدیریت راحت میزان مصرف آب، سوخت و برق، نداشتن استرس در مورد سرقت محصولات و کنترل راحت آفات و بیماری های محصول و آلودگی محیط داخل گلخانه از دیگر مزیت های این نوع کشت در مقایسه با کشاورزی مرسوم و معمولی می باشد.
چه نوآوری ها و فناوری هایی در این زمینه در کشور صورت گرفته است؟
ایجاد گلخانه ها و تنوع سازی گلخانه ها در سراسر جهان و حتی در مناطق استوایی و قطبی دنیا که کشاورزی به دلیل درجه حرارت بسیار بالا و بسیار پایین و در نتیجه کمبود آب و زمین و خاک مناسب غیر ممکن می باشد مدیون گسترش تکنولوژی و نفوذ فناوری به عرصه کشاورزی بوده است. امروزه حتی فناوری های جدید کشاورزی تحولات عظیم و شگرفی در تولید محصولات با دوام و کیفی ایجاد کرده است. ایران نیز در این عرصه با کمک فناوری های نوین و رایج کشاورزی دنیا توانسته به رشد و توسعه کشاورزی کشور از طریق توسعه گلخانه هادر مناطق مختلف دست یابد.
روش های ثبت و جمع آوری اطلاعات و کنترل فضاهای داخلی گلخانه ها با کمک دوربینهای مدار بسته، استفاده از گاز دی اکسید کربن برای حفظ تازگی و طراوت محصولات کشت شده در گلخانه مانند: گل ها و گیاهان، کشت محصولات کشاورزی بدون خاک با روش نوآورانه آئروپونیک و هیدروپونیک، تولید محصولات کشاورزی فاقد سموم، ایجاد آزمایشگاه کشت بافت گیاهی تجاری از طریق بیوتکنولوژی مدرن و همچنین استفاده از سلول های خورشیدی به عنوان منبع عمده تامین سوخت از عرصه های جدید نوآوری و تکنولوژی در علم کشاورزی ایران به شمار می رود و امروز ایران پیشتاز تکنولوژی کشت گلخانه‌ای در خاورمیانه و در میان کشورهای آسیایی و اروپایی می باشد.
برای راه اندازی یک کسب و کار در زمینه (کشت گلخانه) چه میزان سرمایه نیاز است؟
در حال حاضر شهرک های گلخانه در کشور بسیار سودآور هستند به طوریکه هر گلخانه به طور میانگین دارای 30 میلیون تومان درآمد ماهیانه برای گلخانه دار است. هزینه راه اندازی گلخانه متناسب با نوع محصول، نوع کشت، شرایط اقلیمی و مکانی منطقه و تجربه شخص متفاوت است. البته تکنولوژی مورد نیاز برای پرورش یک محصول مشخص بخش اعظمی از هزینه های ساخت گلخانه را شامل می شود. سیستم های: تهویه، گرمایش، سرمایش، مهپاش پرفشار، آبیاری و استفاده از فناوری آئروپونیک و هیدروپونیک، روشنایی مصنوعی، استفاده از گاز دی اکسید کربن و سیستم هوشمند کنترل گلخانه موجب افزایش هزینه های ساخت گلخانه می شود. سرمایه لازم درخصوص ایجاد گلخانه در سال 1398 از متری حدود 50 هزار تومان تا یک میلیون و پانصد هزار تومان متغیر است.
برای تامین مالی در این زمینه چه چالشهایی وجوددارد؟ برای تسهیل در این امر چه راهکاری پیشنهاد می دهید؟
پس از امضای برجام توسط دولت تدبیر و امید بارقه های امید درخصوص کاهش هزینه های عملیات تولید محصولات کشاورزی متجلی شد و حتی در یکی دو سال اجرای مفاد قرارداد برجام به جهت کاهش تورم تولید، هزینه های تامین تجهیزات مورد نیاز جهت ایجاد واحدهای گلخانه برای سرمایه گذاران بخش کشاورزی کشور کاهش یافت. اما با خروج ایالات متحده از برجام و اعمال شدیدترین تحریم ها علیه جمهوری اسلامی ایران و پیروی اروپایی ها و کشورهای صاحب فناوری کشاورزی از آن، با افزایش تورم تولید همزمان هزینه های تامین تجهیزات مورد نیاز جهت ایجاد واحدهای گلخانه تا حداکثر ده برابر افزایش یافت و سرمایه گذاران بخش تولید محصولات گلخانه ای را از حیث تامین هزینه های احداث با مشکلات عدیده ای مواجه ساخت.
اکثر متقاضیان احداث گلخانه فارغ‌التحصیلان رشته های کشاورزی هستند که توانایی مالی کافی و لازم برای آغاز کار را ندارند و ناچار به استفاده از تسهیلات بانکی هستند. علی رغم اینکه بانک کشاورزی در سال ۹۸ به حمایت از طرح های گلخانه ای موظف و متمرکز شده است و با ارائه تسهیلات مناسب از طرح های تولید محصولات گلخانه ای در استان های کشور حمایت می کند، دشواری تأمین وثیقه بانکی توسط سرمایه گذاران احداث واحدهای گلخانه؛ مشکلی جدی در توسعه گلخانه ها و سد راه سرمایه گذاری در این بخش از تولید کشاورزی است.
برای تسهیل در سرمایه گذاری و واگذاری مجوزهای واگذاری جدید واحدهای گلخانه ای، همکاری وزارت جهاد کشاورزی و بانک‌ها در راستای تسریع در ارائه تسهیلات بانکی و حذف بروکراسی های رایج در این مسیر از جمله اخذ وثیقه های وام بانکی ضروری است. در این راستا به مجلس یازدهم که در چند ماه آینده آغاز به کار می کند پیشنهاد می گردد که مشکلات متقاضیان احداث واحدهای گلخانه و همچنین گلخانه داران متقاضی تسهیلات بانکی را در کشور بررسی کنند و با وضع قوانین جدید، مشکلات و دغدغه های سرمایه گذاران بخش کشاورزی کشور را مرتفع کنند.
امروز ناپایداری صادرات محصولات گلخانه ای بلای جان فروش محصولات گلخانه ای شده است
در بخش فروش محصولات گلخانه ای با چه مشکلاتی کشاورزان روبرو هستند؟ چه راهکاری پیشنهاد می دهید؟
فرصت ایران برای صادرات محصولات کشاورزی و به طور ویژه محصولات گلخانه ای به خارج کشوردائمی نبوده و نیست. اعمال تحریم ها و سخت ترین دشمنی ها و کینه توزی ها علیه جمهوری اسلامی ایران روزهای سختی را در مقابل بازار صادرات محصولات کشاورزی ایران قرار داده است. بسیاری از بانک های خارجی در آسیا، اروپا و خاورمیانه در حال حاضر مسئولیت تحویل و انتقال پول حاصل از فروش محصولات کشاورزی به گلخانه داران را برعهده نمی گیرند. به نظر می رسد در شرایط تحریم و قرارگیری جمهوری اسلامی ایران در لیست سیاه FATF بهتر است کشاورزان تولیدکننده محصولات گلخانه ای به دنبال توسعه بازار داخلی خود باشند، چرا که امروز ناپایداری صادرات محصولات گلخانه ای بلای جان فروش محصولات گلخانه ای شده است. در این میان نیز وجود دلالان بخش کشاورزی و در نتیجه عدم ثبات بازار، نبود امکانات و تأسیسات سردخانه‌ای و حمل و نقل و گرانی بیش از حد نهاده‌های تولید از عمده ترین مشکلات گلخانه‌داران کشور محسوب می شود.
دلالی و واسطه‌گری در حوزه کشاورزی به دلیل نوسان قیمت‌ها در بازار و عدم نظارت کافی سازمان های مسئول گسترش یافته و دلالان تولیدات گلخانه ای را با بهای اندک خریداری کرده و با عرضه به بازار در فرصت مناسب بدون هیچ زحمتی سودهای بسیار به دست می‌آورند. سودهایی که به ضرر تولیدکننده و مصرف کننده است و هرسال در فصل برداشت محصولات با جولان دلالان به اوج خود می‌رسد و نگرانی‌هایی را در بخش کشاورزی و بازار تولید داخلی ایجاد می‌کند.
درخصوص رفع مشکلات گلخانه داران در بخش فروش محصولات، تشکیل بازار رسمی عرضه محصولات و فرآورده های کشاورزی با حمایت دولت و وزارت جهاد کشاورزی پیشنهاد می گردد. ضمنا تغییر رفتار جمهوری اسلامی ایران در نوع تعامل و ارتباط جهانی با کشورهای همسایه و همچنین سایر کشورها و عادی سازی روابط جمهوری اسلامی ایران که امروز نوک تیز تحریم ها را متوجه بخش تولید و صادرات کشور ساخته اند می تواند فرصت ایران برای صادرات کالاها و اجناس تولید داخل از جمله محصولات گلخانه ای به خارج کشور را دائمی و پایدار نماید.
برای کم کردن دست دلالان در این بازار چه کار باید کرد؟
امروز دلالان گلوی صنعت کشاورزی کشور را می‌فشارند و این مهم معضل بزرگ بخش کشاورزی کشور است. راه اندازی بورس محصولات کشاورزی و تقویت تعاونی های روستایی کشاورزی در کنار بازار رسمی عرضه محصولات و فرآورده های کشاورزی می تواند دست دلالان را از سر بخش گلخانه داری کشورکوتاه کند.
قیمت تمام شده برای محصولات کشاورزی کفاف هزینه‌های تولید را نمی‌دهد. امروز مخارج بسته بندی و حمل و نقل محصولات برای کشاورزان گران تمام می‌شود و این دلیل خوبی برای جولان دلالان بخش کشاورزی است. انجام حمایت های دولتی به صورت اختصاص سوبسیدهای بخش تولید محصولات کشاورزی به کشاورزان و همچنین سهولت دسترسی کشاورزان به مصرف کننده می تواند حضور مافیایی دلالان را در بازار حذف کند.
راه اندازی بورس محصولات کشاورزی و تقویت تعاونی های روستایی کشاورزی در کنار بازار رسمی عرضه محصولات و فرآورده های کشاورزی می تواند دست دلالان را از سر بخش گلخانه داری کشورکوتاه کند.
جذابیت سرمایه گذاری در این حوزه چقدر است؟ ویا اگر مایل نیستند، بنظر شما علت چیست؟
میزان علاقه مندی سرمایه گذاران خصوصی به سرمایه گذاری در بخش گلخانه داری کشور بالاست اما نوسانات سیاسی و اقتصادی در داخل و خارج کشور ایران و تأثیر آن روی سرمایه گذاری در بخش تولید به جهت عدم امنیت سرمایه و نداشتن بازار با ثبات محصولات، علاقه مندی سرمایه گذاران بخش خصوصی در ورود به سرمایه گذاری در این حوزه را با تردیدهای جدی مواجه ساخته است.
چند درصد محصولات کشاورزی به کشت گلخانه ای اختصاص دارد؟
ایران همواره به دنبال افزایش سطح زیر کشت گلخانه در زمین های کشاورزی بوده است. در حال حاضر بیش از 19 هزار و 200 هکتار از اراضی کشور به کشت گلخانه‌ای اختصاص دارد و این رقم به دلیل رشد مناسب گلخانه ها در سال های گذشته و استقبال عمومی از آن ها و همچنین صرفه جویی گسترده در مصرف آب بخش کشاورزی در حال افزایش است.
ایران از نظر کشت گلخانه ای در منطقه دارای چه جایگاهی است؟
ایران با برخورداری از رشد ۴۵ درصدی توسعه سطح زیر کشت گلخانه در کشور از سال 1392، مقام نخست در راه اندازی، توسعه گلخانه و افزایش تولید در این بخش کشاورزی را دارد.
چه میزان محصول گلخانه ای صادر می شود؟ صادرات بیشتر به کدام کشورها صورت می گیرد؟
فقط در سال 1397 صادرات انواع محصولات گلخانه ای یک میلیون و دویست تن به ارزش 430 میلیون دلار بوده است. این رقم در سال 1398 پیش بینی می شد بالغ بر 500 میلیون دلار باشد اما با وقوع بحران های مالی در کشور و افزایش شدید تورم بخش تولید کشور به دلیل تحریم ها علیه جمهوری اسلامی ایران و قطع ارتباط تجاری و اقتصادی ایران با کشورهای منطقه و دنیا این رقم تاکنون تحقق نیافته است. سبزی و صیفی و گل و گیاهان زینتی از جمله مهمترین محصولات گلخانه ای صادرشده از کشور بوده است. محصولات گلخانه ای به کشورهایی همچون روسیه، قطر، کویت، امارات، عراق، ترکیه، ارمنستان، گرجستان، کشورهای حوزه خلیج فارس و برخی کشورهای اروپایی و حتی قاره آمریکا صادر می شود.
در مجموع چشم انداز کشت گلخانه ای را در ایران چگونه می بینید؟
وقوع تحولات اجتماعی درون کشور و آغاز به کار مجلس یازدهم در خرداد ماه 1399 تحولات ساختار سیاسی کشور را درپی دارد و پیش بینی می گردد در این شرایط نجات اقتصادی کشور به زودی رقم خورده و محدودیت ها بر سر راه سرمایه گذاری های داخلی و خارجی در بخش تولید کشور مرتفع گردد. بخش کشاورزی کشور نیز مستثنی نیست و با عنایت به وجود ظرفیت های فراوان در حوزه کشت گلخانه ای کشور، چشم انداز روشنی پیش روی این بخش از کشاورزی ایران در سال 99 و سال های پس از آن در سایه رفع تحریم ها و ارتباط مؤثر ایران با جهان خواهد بود.
*توسعه در این زمینه را منوط به چه عواملی می دانید؟
امروز حتی با وجود همه مشکلات بر سر راه تولید و فروش محصولات گلخانه ای در کشور راه اندازی گلخانه و تولید محصولات کشاورزی گلخانه ای کاملا توجیه اقتصادی داشته، به طوریکه توسعه واحدهای گلخانه ای یکی از گزینه های مناسب در جهت تجاری و رقابتی شدن بخش کشاورزی و حضورفعال آن در بازارهای جهانی است.
نقش مدیران گلخانه و اعمال مدیریت مدرن در افزایش تولید و کاهش مصرف سموم در گلخانه و همچنین لزوم استاندارد بودن تجهیزات جانبی و به کارگیری راهکارهای مدیریت تلفیقی کنترل عوامل خسارت زا در کنار آگاهی و استفاده از اصول بازرگانی از قبیل: پایبندی به تعهدات، صداقت در ارائه تسهیلات فروش و یافتن بازارهای جدید و برگزاری کلاس های تخصصی در زمینه کشت گلخانه ای و نحوه کشت محصولات برای گلخانه داران از اهمیت بالایی در اداره موفقیت آمیز گلخانه ها و توسعه صنعت گلخانه داری کشور برخوردار است.
نظر شما