جواد حیران نیا؛ بازار: «رافائل گروسی» مدیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی در گفتگو با خبرگزاری رویترز گفته بود احیای برجام، نیاز به انعقاد توافق جدیدی در زمان جو بایدن، رئیس جمهور منتخب ایالات متحده دارد تا مشخص شود چگونه باید بر نقض عهد ایران غلبه کرد. تخلفات زیادی در این توافق صورت گرفته است که به طور واقعی و با شتاب باید به سر جای خود برگردد.
وی گفته بود «واضح است که باید پروتکل یا توافق نامه یا تفاهم یا برخی از سندهای جانبی وجود داشته باشد که به طور واضح مشخص کند که ما چه کاری باید بکنیم. مواد (هسته ای) بیشتری تولید شده... فعالیتهای بیشتری به وجود آمده، سانتریفیوژهای بیشتری نصب شده و کارهای بیشتری انجام شده که اعلام شده است. پس با این همه چه اتفاقی خواهد افتاد؟ این سوالاتی هست که برای آنها باید در سطح سیاسی تصمیم گیری شود.»
بلافاصله بعد از سخنان «گروسی»، کاظم غریب آبادی نماینده ایران در سازمان‌های بین‌المللی در وین در صفحه توئیتر خود نوشت: همانگونه که قبلاً هم گفتم، تنها نقش آژانس، نظارت و راستی آزمایی اقدامات مرتبط هسته‌ای و ارائه گزارشات به روز رسانی واقعی در این خصوص است. ارائه هرگونه ارزیابی در مورد اینکه این تعهدات چگونه اجرا می‌شوند (به‌عنوان مثال، اشاره به عباراتی مانند نقض)، قطعاً فراتر از مأموریت محوله به آژانس بوده و باید از آن اجتناب شود. آژانس نقش و سهم خود را به هنگام مذاکرات برجام ایفا کرد. تعهدات اعضا و وظایف آژانس به طور ظریف و دقیقی مکتوب شده و مورد توافق قرار گرفت و هر طرفی می‌داند که برای اجرای توافق چه کاری باید انجام دهد.
غریب آبادی تصریح کرده بود که «برجام مورد مذاکره مجدد قرار نمی گیرد» و در صورت احیای آن، ضرورتی برای یک سند، توافق یا تفاهم جدید در رابطه با نقش آژانس نیز وجود ندارد. نیازی نیست که وضعیت را پیچیده‌تر کنیم.
وی از گفتگوی تلفنی خود با «گروسی» متعاقب این اظهار نظر خبر داد و اعلام کرد: «مدیرکل آژانس نگفته است احیای برجام، نیازمند توافق جدیدی است و اصولاً آژانس نمی‌تواند در این حوزه‌ها وارد شود و تیتر خبر رویترز نیز شیطنت‌آمیز و گمراه‌کننده تهیه شده است. مدیرکل آژانس در مصاحبه خود گفته است برای انجام تمهیدات لازم در راستای برگشت پذیری اقدامات ایران در صورت احیای برجام، نیاز به یک پروتکل، تفاهم، توافق یا سند در حوزه آژانس دارد. امروز با مدیرکل آژانس گفت‌وگویی در این خصوص داشتم و گروسی گفت وی به هیچ عنوان به ضرورت توافق جدید اشاره‌ای نکرده و متن مصاحبه وی نیز در این خصوص واضح است و صحبت وی در حوزه آژانس بوده است. البته، همین گفته مدیرکل که به سندی برای آژانس، در صورت احیای برجام، نیاز است نیز ضرورتاً مبنای فنی و حقوقی ندارد و واکنش لازم در این زمینه روز گذشته انجام شده است.»
در خصوص اظهار نظر «گروسی» باید توجه داشت اگرچه خبرگزاری رویترز در تیتر زدن شیطنتی داشته و به نقل از وی اعلام کرده که «برای احیا برجام به توافقی جدید نیاز است» اما همانطور که در صحبتهای غریب آبادی پیداست «گروسی» اعلام کرده در صورتی که برجام احیا شود به سندی برای فعالیتهای ایران ذیل آژانس نیاز است.
در خصوص این موضع جدید و البته خطرناک مدیر کل آژانس نکات زیر قابل تأمل است:
۱-جمهوری اسلامی ایران، بالاترین سطح از همکاری و پذیرش بازرسی‌های آژانس در میان کشورهای عضو را دارد. در حالی که سالانه بیش از ۳۳ دسترسی تکمیلی از ایران انجام می‌شود.
۲- بر اساس آخرین آمارها در سال ٢٠١٨، از ١١٢۴ بازرسی انجام شده در میان دولت‌های دارای موافقتنامه جامع پادمان و پروتکل الحاقی و بدون جمع بندی گسترده (۵٩ کشور)، ٩٨٩ مورد از آنها (حدود ٨٨ درصد) صرفاً در ایران انجام شده است. همچنین، از ۶٠ مورد دسترسی تکمیلی انجام شده در میان دولت‌های گروه مذکور در سال ٢٠١٨، ۴۴ مورد از آنها (حدود ٧٠ درصد) در ایران انجام شده‌اند، ضمن اینکه همچنین ٢٧ دسترسی تکمیلی در ١٠ ماهه اول ٢٠١٩ در ایران انجام شده‌اند. در مجموع، ٢٢ درصد بازرسی‌های انجام شده توسط آژانس در سراسر دنیا، در ایران انجام می‌شوند.
۳-اظهارنظر «گروسی» بعد از سخنان «هایکو ماس» وزیر خارجه آلمان صورت می گیرد که گفته بود توافق برجام باید کنار گذاشته شود و مذاکره هسته ای جدیدی صورت گیرد.
۴-برجام سندی سیاسی است که طرفهای آن مشخص است. آژانس بین المللی انرژی اتمی صلاحیت درخواست توافق جدید را ندارد.
۵-تعهدات ایران ذیل برجام بر مبنای یک «پکیج» مشخص شده است. در هر توافق همه طرفها باید به تعهدات خود پایبند باشند. با خروج آمریکا و عدم تعهد اروپا به تعهدات خود ذیل برجام، ایران یک سال صبر کرد و بدون هیچ بهره ای از برجام آنرا اجرا کرد.
۶-متعاقب نقض برجام و عدم تعهد اروپا به تعهدات خود ذیل برجام ایران گامهایی برای کاهش تعهدات خود شروع کرد. برای برداشتن هر گام نیز ایران به طرفهای برجام فرصت داد. یعنی میان «اعلام» و «اجرا»ی کاهش تعهدات از سوی ایران نیز زمان داده شد تا شاید طرفهای مقابل به تعهدات «مصرح» خود عمل کنند که چنین نکردند.
۷-تعهدات هسته ای ایران ذیل برجام هم مختص همان توافق است. به عبارت دیگر ایران تعهدات هسته ای خود در زمینه بازرسی و شفاف سازی را بر اساس پادمانها و اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی آژانس انجام می دهد. لذا تعهدات هسته ای ایران ذیل برجام بر اساس مکانیسمهای برجام قابل راستی آزمایی است.
۸-سخنان «گروسی» زمینه فنی برای تحمیل توافق جدید هسته ای که وزیر خارجه آلمان مدعی آن شده را فراهم می کند. یعنی «گروسی» در حال زمینه چینی فنی برای توافقی جدید است تا اعلام کند تعهدات هسته ای ایران ذیل برجام به گونه ای نبوده که سطح غنی سازی و میزان ذخائر اورانیوم غنی شده ایران را محدود نگه دارد.
۹-سخنان «گروسی» به این معناست که اگر پروتکل جدیدی در برجام تعریف شود ایران به راحتی نمی تواند سطح غنی سازی و میزان ذخائر خود را افزایش دهد. و مطابق پروتکل جدید در توافق جدید اگر ایران خواست تعهدات هسته ای خود ذیل برجام را نادیده بگیرد مستقیما از طریق مکانیسم آژانس(قطعنامه شورای حکام) موضوع به شورای امنیت احاله شود؛ بدون نیاز به ساز و کار حل اختلافات تعبیه شده در برجام.
بر اساس آنچه گفته شد طرف غربی متعاهد برجام درصدد است تا زمینه ایجاد محدودیتهایی جدیدی را به توافقی تحمیل کند که فط ایران هزینه های آنرا پرداخت کرده است. یعنی اگر تحریم تسلیحاتی مطابق برجام برداشته شده(هر چند اروپا در عمل نپذیرفته) یا بند غروب آفتاب برداشته خواهد شد و یا سایر محدودیتها نیز مقرر است برداشته شود همه به کناری نهاده شود و ایران-که هزینه های گزافی در توافق متحمل شده- را وادار به توافقی جدید کنند تا هم هزینه را داده باشد و هم هیچ دستاوردی مطابق برجام برایش متصور نباشد.
اما ایران اعلام کرده که برجام قابل مذاکره مجدد نیست. یعنی مفاد آن مطابق آنچه توافق شده باید اجرا شود. لذا بر اساس دیدگاه کنونی ایران و به رغم بدعهدی طرف غربی، همین توافق کنونی باید احیا شود و با برداشته شدن تحریمها ایران نیز از گامهای خود عقب خواهد نشست.
باید در نظر داشت که مکانیسم طراحی شده در برجام نیز همان است که در توافق تعبیه شده است و ساز و کار حل اختلاف هم در آن مشخص است و نیازی نیست مکانیسم حقوقی جدید بر آن بار شود.
نظر شما