امیرحسین عیدی؛ بازار: در سال ۱۳۹۲ سند ملی گیاهان دارویی تدوین و در سال ۱۳۹۶ مجری طرح گیاهان دارویی در وزارت جهاد کشاورزی شکل گرفت. در ابتدا هدف از شکل‌گیری این طرح، توجه بیشتر به این محصولات و جلوگیری از خطر انقراض بسیاری از گونه‌های بومی گیاهان دارویی کشورمان بود اما حالا تلاش مجریان این طرح علاوه بر حفظ و نگهداری این محصولات بر توسعه صادرات آنها متمرکز شده است. به منظور بررسی آخرین وضعیت صادرات این محصولات و همچنین بررسی بازارهای هدف و رقبای ایران در این بازارها به سراغ دکتر حسین زینلی رفتیم تا در این خصوص با وی صحبت کنیم. آنچه در ادامه می‌آید شرح گفتگو با وی می باشد:
* به عنوان مسئول اصلی طرح گیاهان دارویی وزارت جهاد کشاورزی در وهله اول به روندی که آغاز کرده‌اید و طرحی که ماهیت آن صادرات محصولات گیاهان دارویی ایران به خارج از کشور بود و تمرکز اصلی آن هم تاکنون بر این موضوع بوده، به عملکردی که داشته‌اید چه نمره‌ای می‌دهید؟ میزان دقیق صادرات کشورمان به چه اندازه بوده است و تاکنون چه موانع و مشکلاتی را بر سر راه خود تجربه کرده‌اید؟
بنده با توجه به ظرفیتی که دفترمان دارد و تلاش‌هایی که دوستان من انجام می‌دهند نمره ۲۰ را می‌دهم. علت این نمره ۲۰ این است که اهدافی که در برنامه کاری ما بوده در سال گذشته در حدود ۱۰۵% به تحقق اهدافمان رسیدیم. قاعدتا کسی که به طور کامل به اهدافش می‌رسد نمره اش ۲۰ است. اما از این چیزی که ما انتظار داشتیم پیشرفت کنیم و محدودیت‌هایی که وجود دارد، نواقص متعددی یافت می‌شود. در حوزه گیاهان دارویی دفتری نوپاست؛ بنابراین مشکلات بسیار زیادی در زمینه اجرای آن وجود دارد؛ یعنی در ساختار گیاهان دارویی به عنوان مجری یک واحد مستقل نیست و در حوزه معاونت باغبانی است. این اتفاق مزایا و معایبی دارد؛ مزیت آن این است که بسیاری از نیروهای باغبانی را در شهرستانی در اختیار داریم و رسالت کشت گیاهان دارویی را اجرایی می‌کنیم و یکی از اهدافی که در آن به موفقیت رسیده‌ایم بحث کشت زراعی بوده است.
در کشت زراعی ما تقریبا ۱۰۰% اهدفمان را محقق کردیم و در دو سال گذشته مطابق برنامه‌ای که داشتیم اهدافمان را اجرایی کرده‌ایم. ولی در زمینه‌های دیگر استقلال کافی را داشت می‌توانست با واحدهای دیگر درگیر شود و اعتبارات بیشتری را درخواست کند. ما گیاهان دارویی را نبایستی به عنوان یک گیاه که فقط آن را تولید کنیم در نظر بگیریم و بایستی تمام چرخه‌هایش را در نظر بگیریم؛ یعنی باید یک زنجیره ارزش برای هر گیاه طراحی کنیم و تمام حلقه‌ها را طوری برنامه‌ریزی کنیم که به طور مرتب بچرخد تا محصول نهایی ارزش افزوده چند صد برابری داشته باشد؛ به طوریکه ما برآورد کرده‌ایم اگر حدود یک میلیارد دلار ماده خام در بحث گیاهان دارویی داشته باشیم، وقتی به فراورده نهایی تبدیل شود، عدد به ۱۶میلیارد دلار افزایش خواهد یافت.
در کشور ایران الان پیشرو گیاه زعفران است. در بحث زعفران خیلی از مشکلاتمان را حل کردیم و خیلی از مشکلات همچنان باقی مانده است. در گیاهان دارویی دیگر هم این مسیر را باید طی کنیم و این اتفاق باید برای همه گیاهان دارویی بیافتد.
*در این حوزه چه راهبرد مهمی داشته اید؟
مهمترین راهبردی که در گیاهان دارویی در پیش گرفته‌ایم زنجیره ارزش است؛ زنجیره ارزش به این معناست که ما محصول بومی کشورمان را بکاریم، اعتقاد اصلی ما این است که برگ برنده ما که می‌تواند ما را در دنیا مطرح کند و بتوانیم رقابت در عرصه بین‌المللی را رقم بزنیم تکیه بر گیاهان بومی کشور ماست. برای اینکه گیاهان بومی کشور ما اقتصادی شوند باید چه کارهایی کرد؟ یکی اینکه باید بذر مناسب تولید کنیم. متاسفانه از هزاران سال پیش تا بحال به طور مناسب در زمینه گیاهان دارویی کار نکرده‌ایم. بنابراین ما در طی چند سال اخیر جامعه را آماده این موضوع کرده‌ایم که باید بذر اصلاح شده گیاهان دارویی بکاریم. برای آنکه بتوانیم در این زمینه با دنیا رقابت کنیم مهمترین مسئله این است که بتوانیم هزینه‌ها را کاهش دهیم. برای اینکه بتوانیم هزینه را کاهش دهیم باید نگاه ما مکانیزاسیون باشد. با توجه به گرانی‌هایی که اتفاق می‌افتد و این بیماری کرونا، هرچه دخالت انسان کمتر باشد، قوی‌تر عمل خواهیم کرد.
* در این حوزه اتفاق خاصی هم رخ داده؟
برای اولین در جهان با توجه به نیاز ما به مکانیزاسیون، دانشمندان ما اولین دستگاه کلاله جداکن از گل رعفران را اختراع کردند. از دو سال گذشته تا بحال رعفران ما به طور کاملا مکانیزه کشت می‌شود و امیداوریم تا سال آینده دستگاه برداشت آن هم شروع به کار کند. وقتی این اتفاق به صورت مکانیزه بیافتد و با توجه به دستورالعمل‌های جدیدی که ما اعلام کردیم، عملکرد به ۲ الی ۳ برابر ارتقا پیدا می‌کند. در بحث گل محمدی هم تلاش‌های خوبی انجام شده است و در تلاش هستیم تا برای این گیاه هم مکانیزاسیون اتفاق بیافتد. برای بسیاری از گیاهان مثل زیره، سیاه‌دانه هم این اتفاق در حال رخ دادن است. ما در حال درست کردن تفکر در این حوزه هستیم. بخش خصوصی است که این کار را انجام می‌دهد و تا جایی که بتوانیم حمایت می‌کنیم.
* چند ماه پیش مجری طرح گیاهان دارویی، خبر از طراحی پلتفرم صادرات گیاهان دارویی به خارج از کشور داده بود. بعد از گذشت چند ماه سر انجام این پلتفرم چه شد و آیا هدف این پلتفرم نیز صادرات فله‌ای گیاهان دارویی است؟
این حرکت به وسیله رسانه‌ها به صورت یک گیاه لوکس مطرح می‌شود. ما گیاهان دارویی را می‌خواهیم به صورت لوکس مطرح کنیم پس باید به تمام زمینه‌های آن توجه کامل داشته باشیم. ما در عین حال بحث ارگانیک بودن محصولات را هم در نظر داریم. بسیاری از گیاهان دارویی در مناطقی رشد می‌کنند که سال‌های سال توسط گیاهان دیگر کشت شده، کمبود آب پیدا کرده‌اند و ناچارا به سمت گیاهان دارویی رفته‌اند؛ یعنی گیاهان دارویی ضامن این است که با کم آبی در کشور بتواند پتانسیل زمین های ما را برگرداند. می‌تواند به عنوان یک محصول پایدارکننده آب در کشور مطرح شود. مسئله بعدی که با آن روبرو هستیم این است که چجوری محصول کشاورز را پر رنگ جلوه دهیم و به جامعه جهانی نشان دهیم. ما بوسیله بخش خصوصی باید این تحرکات را ایجاد کنیم. ما در حال طراحی چندین نرم افزار هستیم که فعلا یکی از آنها به نام بازار هوشمند کشاورزی در حال فعالیت است. این نرم افزار یه این صورت است که کشاورز می‌تواند به صورت رایگان محصولش را در این سامانه ثبت کند.
برای اینکه بتوانیم موفق شویم نیاز به حمایت همه جانبه داریم. متاسفانه ما باید اعلام کنیم با اینکه در چند سال اخیر حرف‌هایی در رابطه با گیاهان دارویی زده شده و پشتیبانی‌هایی اتفاق افتاده است، اما به صورت عملیاتی نبوده است؛ یعنی آن اعتباری که باید به یک مرکز تخصیص داده شود و یک نفر را بانی این کار کنند تا تمام پروسه را پیگیری کند، اجرایی نشده است. این اعتبارات در قسمت‌های مختلفی با فکرهای مختلفی در حال اجراست. یکی از مهمترین کارهایی که ما باید انجام دهیم، باید تمرکز پیدا کنیم. این تمرکز زایی با یک اعتبار مشخص در جهت یک راستای مشخص می‌تواند موفقیت آمیز باشد. وگرنه ما اگر مثل سایر گیاهان فقط مقداری به آنها بپردازیم و روی این قضایا تمرکز نکنیم، آن موفقیتی که باید داشته باشیم حاصل نمی‌شود. ما می‌خواهیم یک محصولی را به خارج از کشور بفروشیم، پس باید در یک جای مشخص تولید شود، تا کیفیت مشخص پیدا کند.
شما نگاه کنید گل محمدی ما یا زعفران ما در یک جای مشخصی قرار گرفته است. بنابراین در آنجا اولین دستگاه مکانیزاسیون در آنجا قرار دارد، اولین شرکت‌های بورسی در آنجا بوجود آمده و اولین کارخانچات دارویی‌اش در آنجا بوجود آمده است؛ بنابراین در شکل گرفتن یک هویت است. متاسفانه تاجران ما بجای اینکه باهم همسو باشند و یک حرف را در خارج بزنند رقیب یکدیگر می‌شوند. ما الان در حال ایجاد ائتلاف زعفران هستیم که روی مدیریت فروش در خارج از کشور تمرکز کند و وظیفه‌اش این باشد که با دنیا یک حرف بزند. زعفران ما در حالت عادی بایستی ارزشش ۴برابر بیشتر از اینجا باشد؛ یعنی اگر ما ۳۵۰ میلیون دلار صادرات داشتیم با همین روش فعلی باید یک میلیارد و چهارصد میلیون دلار درآمد می‌داشتیم. چرا این مشکلات را داریم؟ مشکل اصلی این است که ما در خارج از کشور رقیب داریم. در این موضوع دولت باید وارد شود. ما باید قیمت زعفران را یک عدد ثابت بگذاریم تا دنیا به همین قیمت از ما بخرد. ما صادر کننده ۹۰% کل زعفران دنیا هستیم. اگر این کار در بخش خصوصی شکل بگیرد و ساماندهی شده باشد مطئمن باشید در این زمینه هم پیروز خواهیم بود
* شما از تشکیل یک کنسرسیوم صحبت به میان آوردید. چه تضمینی وجود دارد این ساختار جدید، موجب ایجاد انحصار در محصولات گیاهان دارویی و شکل نگرفتن سلطان زیره و زعفران شود؟
تفکر شما کاملا صحیح است. سال‌ها تفکر نادرست و درست هدایت نکردن و مدیریت دولتی ضعیف، این مسائل را ایجاد می‌کند. ما بایستی اول یک سوزن به خودمان بزنیم. ما مدیریت صحیح هم نداشتیم و اگر مدیریت صحیح داشتیم افرادی درست می‌کردیم که این انحصار بوجود نیاید. متاسفانه تفکرها قدیمی است. این تقکر قدیمی است که باعث می‌شود وقتی در یک منطقه گیاهی می‌روید تعدادی صادرکننده باهم دست به یکی می‌کنند و وقتی قیمتی نزول پیدا کرد از محصول را از چنگ کشاورز در می‌آورند و به قیمت مناسب در بازار می‌فروشند. این روند را به راحتی می‌توانید مشاهده کنید زیرا افرادی که تاجر هستند از افراد کشاورز قوی تر هستند. ما در وزارت جهاد کشاورزی تفکرمان بر این است که رقابت‌پذیری را در این حوزه افزایش دهیم. یکی از کارهایی که وزارت جهاد کشاورزی، اتاق بازرگانی و وزارت صنعت معدن تجارت باید انجام بدهد این است که تعداد افراد خبره در این رشته و رقابت‌پذیری را افزایش دهد و در عین حال ائتلاف تشکیل دهیم و به دنیا حرف واحدی بزنیم. چه لزومی دارد یک نفر زعفران را به قیمت ۱۰ میلیون تومان از چنگ کشاورز در بیاورد و به قیمت ۳۰ میلیون تومان در آن طرف دنیا بفروشد؟ این‌ها مسائلی است که به دولت برمی‌گردد و باید نظارت کند. ما در تمامی محصولات باید ائتلافی را تشکیل دهیم چون این ائتلاف‌ها وظیفه‌شان ساماندهی به وضعیت بازار است. با این اتفاق مردم در داخل کشور از سود آن بهره می‌برند و در خارج از کشور باعث ارزآوری می‌شود. به دنبال این هستیم که صندوق‌های گیاهان دارویی تشکیل دهیم. این صندوق‌ها حمایت‌های دولتی را در پشت سر دارد و وظیفه‌شان این است که منابع مالی شرکت‌های خاص را تامین کند و کشاورز را حمایت کند تا این کارها به درستی انجام شود. اگر می‌خواهیم با دنیا رقیب شویم ماهم بایستی از یک مسئله استفاده کنیم و آن هم توجه به علم و دانش است. ما باید کسانیکه علم و دانش به روز دارند را در کارهای ویژه‌مان استفاده کنیم. کسی که علم و تخصص ویژه در یک کار نداشته باشد مطئمن باشید که در آن کار دچار مشکل خواهیم شد. ما باید به شرکت‌های دانش بنیان و افراد خلاق اهمیت بدهیم که پیشرو باشند.
کشور ما طی چند دهه اخیر بخاطر تحریم‌های ظالمانه، وارد یک سری دلالی‌های وسیع شده است؛ یعنی جامعه را به سمتی برده است که تعداد دلالان ما زیاد شود
* در زمینه صادرات زعفران، کشور ما دو رقیب اصلی به نام ترکیه و اسپانیا دارد. مهمترین استراتژی وزارت جهادکشاورزی در جهت محدود کردن رقبای ایران در این بازار چیست؟ همچنین موضع رسمی ایران در قبال ظهور رقیب جدیدی به نام قطر چیست؟
من نگاه خودم را می‌گویم و ممکن است با نگاه بسیاری از افراد متفاوت باشد. می‌خواهیم بر اساس واقعیت‌ها صحبت کنیم نه با نگاهی که دولت خوشش بیاید. به نظر شما در کشور ما چه چیزی از همه سودآور تر است؟ آیا همه اخبار و رفتارها نمی‌گویند جواب این سوال دلالان هستند. کشور ما طی چند دهه اخیر بخاطر تحریم‌های ظالمانه، وارد یک سری دلالی‌های وسیع شده است؛ یعنی جامعه را به سمتی برده است که تعداد دلالان ما زیاد شود. ما در طی چند دهه اخیر توانستیم فوت و فن دلالی‌های مختلف را یاد بگیریم. این نگاه من است. این که درست باشد یا نباشد را نمی‌دانم. بعضی افراد تصور می‌کنند که زعفران ما توسط تجار کشورهای دیگر صادر می‌شود و آنها تبدیل به برند شده‌اند. اصلا اینگونه نیست؛ بلکه بسیاری از ایرانی‌ها برای اینکه این بتوانند تحریم‌ها را دور بزنند و بتوانند ارز کشور را فراهم کنند و راه خودشان را پیش ببرند، در خارج از کشور ساکن شدند و در آنجا شرکت‌های متعددی زدند و با برندهایی که سبک و سیاق ایرانی دارند، محصولات را به کشورهای اروپایی و آمریکایی صادر می‌کنند. خیلی از برندها الان ریشه ایرانی دارند، اما برای اینکه آن تحریم بر آنها وارد نشود، با کمی ارزش افزوده کمتر کارشان را به راحتی پیش می‌برند. بنابراین اگر فرصتی ایجاد شود و این تحریم‌های ظالمانه برداشته شود مشاهده می‌کنیم که اکثر آن برندها پرچم ایران را در جای جای دنیا بلند خواهند کرد. من می‌خواهم به ملت بگویم که اگر این تحریم‌ها برداشته شود و روندها عادی شود، می‌بینید که ایران به عنوان یکی از قطب‌ها همیشه مطرح خواهد بود و این کار را با قدرت ادامه خواهد داد. در رابطه با زعفران قطری که فرمودید به نظر من بهتر است که تجارت را انجام دهند. امارات متحده عربی یک کیلو زعفران هم ندارد ولی بیش از ۳۰% زعفران را برعهده دارد. قطر دنبال این نیست. این کشتی که تاکنون انجام شده است نزدیک به ۱۰۰ متر است. دانشمندان ما طی چند سال اخیرکه کشت گلخانه‌ای در ایران باب شده است، ثابت کرده‌اند که کشت گلخانه‌ای به صرفه و اقتصادی نیست. من فکر می‌کنم این کار یک کار تفننی است در کشور قطر ولی ما به شدت به آن حساس هستیم و این سوال مطرح است که آیا کسانیکه این پیازها را انتقال داده‌اند واقعا از ایران بوده است؟ چون انتقال پیاز از ایران ممنوع است. ما به شدت دنبال هستیم که عواملی که این کار را کرده‌اند بدون اینکه وزارت جهاد کشاورزی در جریان باشد این کار را کرده‌اند و چه کسانی بوده‌اند؟ ولی اینکه قطر بتواند با ۱۰۰ متر مربع رقیبی برای کشور ما باشد، من فکر می‌کنم در هر حالتی بسیار بعید است.
*عملکرد دولت آقای روحانی را نسبت به دولت قبل در رابطه با گیاهان دارویی چگونه ارزیابی می‌کنید؟
جو گیاهان دارویی که آغاز شده است به یک دهه نمی‌رسد. مردم قبلا اصلا گیاهان دارویی را نمی‌شناختند. این دولت یا این روندی که ایجاد شده به طور قابل ملاحظه توسعه پیدا کرده است. مادر بحث گیاهان دارویی چه در زمینه تولید دارو چه در زمینه توسعه صنایع فناوری و چه در زمینه گشت گیاهان دارویی پیشرفتمان خوب بوده است. ما تا ۳ سال گذشته سطح زیر کشت گیاهی به اسم سیاه‌دانه‌مان به ۱۰ هکتار نمی‌رسید، اما امروزه به ۳-۲هزار هکتار رسیده است. ما در بحث گل محمدی طی ۵-۴ سال اخیر بیش از ۱۰ هزار هکتار توسعه پیدا کرده است.
در بحث گیاهان دارویی رشد خوبی انجام می‌شود؛ چون هم نگاه مسئولین بیشتر شده و هم شرایط آب و هوایی مملکت باعث شده این گیاه رشد کنه و هم شرایط سخت کرونایی. همه شرایط دست به دست هم داده تا این گیاهان ارزشمند را به جامعه ما نشان دهد. ما بایستی از این گیاهان استفاده می‌کردیم. هر چیزی زمان صعود و فرود دارد و گیاهان دارویی با ایجاد داروی‌های شیمیایی این فرود اتفاق افتاد، ولی با توجه به اینکه انسان همیشه درک می‌کند که غذای ارگانیک اثرات و عوارض شیمیایی کمتری دارد، امید داریم که در آینده ما بتوانیم با توسعه این گیاهان سلامت را به جامعه کشورمان و دنیا برگردانیم.
نظر شما