بازار؛ وحید پورتجریشی: راه اندازی پروژه های عمرانی بین المللی در هر کشوری همواره با مواهب، استقبال مقامات رسمی و مردم آن کشور همراه است. بدون شک بهره برداری مناسب از راه های مواصلاتی و مسیرهای ترانزیتی کشورها نقشی مهم در تسریع و افزایش مبادلات تجاری داشته و البته میزان بهره وری از این مسیرها کاملا به اتخاذ سیاست های مناسب و اصولی در امر مناسبات تجاری و سیاسی میان کشورها بستگی دارد.
پروژه اتصال ریلی میان ایران و افغانستان موسوم به پروژه «خواف - هرات» که امروز به طور رسمی با سخنرانی مجازی روسای جمهوری دو کشور افتتاح شد نیز از جمله همین راه های مواصلاتی است که در صورت تکمیل زیر ساخت های فنی - سیاسی و حقوقی وابسته می تواند مواهب زیادی برای دو کشور به همراه داشته باشد. با این رویکرد به بررسی بخش های مهم سخنرانی امروز رئیس جمهور ایران خواهیم پرداخت:
اتصال ریلی ایران - افغانستان و ازبکستان
حسن روحانی، رئیس جمهور ایران در جریان سخنان خود به اتصال ریلی ایران به ازبکستان و آسیای میانه از طریق افغانستان (مزار شریف) اشاره کرده است. در صورت تکمیل فازهای بعدی این خط طبیعتا این اتفاق رخ خواهد داد که نه تنها افغانستان، بلکه کشورهای آسیای میانه از طریق مسیر ریلی ایران به آبهای آزاد جنوب ایران متصل شده و بر اساس اصل اساسی تجارت بین الملل، درهای تجارت جهانی به روی کشورهای محصور در خشکی آسیای میانه و افغانستان گشوده خواهد شد.
البته در این خصوص نباید یک اصل اساسی دیگر در تجارت بین الملل را فراموش کرد و آن موضوع وجود چشمه بار برای این مسیر ترانزیتی است. اساسا مشکل تمامی کریدورهای عبوری از ایران در بخش های مختلف ریلی و جاده ای، عدم در نظر گرفتن چشمه بار برای این مسیرها بوده و به همین دلیل بسیاری از آنها مانند کریدور KTI (قزاقستان - ترکمنستان - ایران)، KTAI (قزاقستان - ترکمنستان - افغانستان - ایران) و یا ITI (استانبول - تهران - اسلام آباد) یا هیچگاه عملیاتی نمیشوند و یا در صورت عملیاتی شدن نیز به دلیل نبود چشمه بار و همچنین عدم انجام مطالعات مربوط به بازاریابی در کشورهای مسیر و یا مقصد، باری برای انتقال و فعالسازی عملیاتی از این کریدورها وجود ندارد.
به طور کلی، دو چشمه بار در آسیا وجود دارد که کالاهای آنها از طریق کشورهای مسیر به سمت غرب ترانزیت می شوند که عبارتند از چین و هند که بارهای چین، کریدورهای موجود در مسیر شرق به غرب و بارهای هند نیز کریدورهای واقع در مسیر جنوب به شمال را پوشش می دهند. با این حساب، به خوبی می توان متوجه این موضوع شد که چرا بسیاری از کریدورهای عبوری از ایران در عمل هیچگاه فعال نشده و یا حجم بار عبوری از آنها به اندازه ای کم است که سود آوری لازم را برای ایران به همراه ندارند.
انتقال بار هند به آسیای میانه از طریق افغانستان
یکی از موارد دیگر مورد اشاره رئیس جمهور ایران، انتقال بار هند به آسیای میانه از طریق اتصال ایجاد شده ریلی میان ایران و افغانستان است که در واقع، این مسیر را می توان به عنوان شاخه شرقی کریدور شمال - جنوب معرفی کرد.
اساسا این مسیر به دلیل اتصال به یکی از دو چشمه اصلی بار آسیا، بیشترین شانس موفقیت برای بدل شدن به یک کریدور واقعی را در دل دارد. اما دو مشکل عمده بر سر راه این مسیر وجود دارد: نخست، عدم اتصال ریلی چابهار به زاهدان است که کریدور مشترک چین و پاکستان به نام CPEC، تنها در فاصله 70 کیلومتری بندر چابهار و در حاشیه سواحل مکران واقع شده و چینی ها به سرعت در حال تکمیل این کریدور برای انتقال بار خود به سمت آبهای دریای عمان هستند.
این در حالیست که بندر چابهار همچنان با مشکل ناشی از تحریم های آمریکا، ترک پروژه ساخت توسط هند و تامین ابزار آلات لجستیکی مورد نیز در این بندر مواجه شده است. از سوی دیگر، با ورود قرارگاه خاتم الانبیا به ادامه ساخت پروژه این بندر و راه آهن آن و قرار داشتن در فهرست تحریم های آمریکا علیه ایران، هندی ها نیز علاقه ای به ادامه حضور در پروژه از خود نشان نمی دهند.
البته این مشکل در انتقال بار هند به ایران نیز بر سر راه وجود داشته و علاوه بر قطع مراودات بین بانکی میان دو کشور، اساسا این سوال در ذهن ایجاد می شود که بر فرض برقراری این اتصال ریلی، درآمد حاصل از ترانزیت بار هند به آسیای میانه از طریق مسیر ریلی یا جاده ای ایران، چگونه به حساب دولت ایران واریز خواهد شد؟
لزوم اتخاذ سیاست عقلانی و یافتن راه چاره اساسی
حقیقت امر این است که برای بهره برداری واقعی و حداکثری از کریدورها و مسیرهای مواصلاتی میان ایران و کشورهای همسایه باید فکری اساسی به حال رفع تحریم های بانکی، بیمه ای و سیستم اقتصاد کشور کرد.
دستکم موضوع ترانزیت به دلیل حضور چند کشور در یک مسیر را نمیتوان با اتخاذ سیاست هایی مانند اتکا به تولید داخل و نگاه به درون حل کرد. چراکه نهایتا همه کشورها نیاز به پوشش بیمه ای بین المللی و مبادلات مبتنی بر سوئیفت دارند.
نظر شما