جواد حیران نیا؛ بازار: کشورهای حاشیه خلیج فارس با طرح موضوعات مختلف در خصوص مذاکرات احتمالی ایران و آمریکا خواهان کسب امتیازات از دولت بایدن هستند.
اخیرا شاهزاده فیصل بن فرحان به خبرگزاری فرانسه گفته است: «ما در کنار سایر کشورهای منطقه انتظار داریم که در صورت آغاز گفت‌وگوها با ایران مشارکت کامل داشته باشیم». او در حاشیه دیداری از منامه، پایتخت بحرین، اعلام کرده بود: «این تنها راه رسیدن به توافقی پایدار در مناقشه هسته‌ای با ایران است.»
او گفته است که توافق هسته‌ای با ایران (برجام) به علت عدم مشاوره با کشورهای منطقه به «گسترش فضای بی‌اعتمادی و عدم‌توجه به نگرانی‌های واقعی منطقه در مسائل امنیتی» دامن زده است.
او افزوده است که قدرت‌های بزرگ امضاکننده توافق هسته‌ای با ایران امروز به این ضرورت پی برده‌اند که باید به دیدگاه کشورهای منطقه نیز توجه کرد.
وزیر خارجه عربستان همچنین گفته است: «به محض این که دولت جو بایدن مستقر شود، ما [در موضوع گفت‌وگوهای هسته‌ای با ایران] آماده همکاری هستیم.»
او با طرح «احیای برجام» مخالفت کرده و معتقد است «این توافق تمام مسائل مربوط به فعالیت‌های هسته‌ای و سایر فعالیت‌های ایران» را در بر نمی‌گیرد. وزیر خارجه عربستان اشاره می‌کند که در سال‌های اخیر این کشور با شماری از حملات موشکی و پهپادی «مرتبط با ایران» روبرو بوده است.
او تأکید دارد که توافقی «فراتر از برجام» باید علاوه بر برنامه هسته‌ای، برنامه موشکی ایران را متوقف کند و به پشتیبانی جمهوری اسلامی از نیروهای شبه‌نظامی افراطی در منطقه پایان دهد.
فرحان بن فیصل با اشاره به محدودیت زمانی برجام می‌گوید: «ایران نشان داده است که برای ادامه برنامه هسته‌ای خود به سرعت می‌تواند اورانیوم غنی‌شده فراهم کند».
واکاوی سخنان وزیر خارجه عربستان نشان می دهد که آنها نگرانی از حضور بایدن در کاخ سفید را به مطالباتی پیوند می زنند تا بتوانند امتیازات لازم را از دولت آمریکا بگیرند.
عربستان و برخی اعضای شورای همکاری خلیج فارس از انعقاد برجام ناراضی بودند و تمام تلاش خود را کردند تا «حق غنی سازی» و داشتن «چرخه سوخت کامل» در اختیار ایران قرار نگیرد که موفق نشدند. اما در مراحل بعدی و با به قدرت رسیدن ترامپ آنها با اعمال فشار توانستند برجام را بی اثر کنند.
عربستان در مذاکرات هسته ای خود با آمریکا نیز به دنبال داشتن «حق غنی سازی» بومی و چرخه سوخت هسته ای از یک سو و بازفرآوری پلوتونیم از سوی دیگر بوده است
عربستان در مذاکرات هسته ای خود با آمریکا نیز به دنبال داشتن «حق غنی سازی» بومی و چرخه سوخت هسته ای از یک سو و بازفرآوری پلوتونیم از سوی دیگر بوده است. این دو شرط که موسوم به «استاندارد طلایی» است از خطوط قرمز هر توافق همکاری هسته ای آمریکا با طرفهای خارجی موسوم به «توافق ۱۲۳» است.
عربستان با اعمال فشار به دولت آمریکا نتوانست این دو امتیاز را از آمریکا بگیرد و مذاکرات هسته ای آنها با واشنگتن نیز به سرانجام نرسید. این حساسیت با قتل «جمال خاشقجی» با آمریت محمد بن سلمان بیشتر هم شد؛ هر چند افرادی در دولت ترامپ از جمله «مایکل فلین» مشاور سابق امنیت ملی و «جرد کوشنر» داماد ترامپ در معاملاتی با سعودی ها تجهیزات حساس هسته ای در اختیار این کشور قرار دادند.
اما به هر حال ریاض نتوانست آمریکا را متقاعد کند که برای همکاری کامل هسته ای از استاندارد طلایی چشم پوشی کند.
ریاض همواره موضوع حق غنی سازی اورانیوم توسط ایران و داشتن چرخه سوخت کامل بومی را دستاویز قرار داده است و خواهان همین امتیاز از سوی آمریکا و غرب شده است
در تقاضا برای داشتن این دو شرط، ریاض همواره موضوع حق غنی سازی اورانیوم توسط ایران و داشتن چرخه سوخت کامل بومی را دستاویز قرار داده است و خواهان همین امتیاز از سوی آمریکا و غرب شده است.
حال سخنان وزیر خارجه عربستان از این منظر قابل ملاحظه است. اول اینکه خواهان این است که مذاکرات هسته ای را به قبل از اعطای حق غنی سازی به ایران بازگرداند و این حق که یکی از نکات ویژه برجام بوده و هزینه های زیادی هم ایران بابت آن پرداخته را کاملا زیر سوال ببرد تا در مذاکرات جدید روی موضوع غنی سازی ایران هم مذاکره صورت گیرد.
در واقع ریاض به دنبال این است تا از رهگذر فشار به طرفهای برجام به ویژه آمریکا حق غنی سازی بومی و بازفرآوری پلوتنیوم را بتواند به صورت بومی در اختیار داشته باشد و ایران را هم از داشتن این حق که موضوعی تمام شده است باز دارد و یا با ایجاد کنسرسیومی بین المللی در خصوص غنی سازی چنین حقی از ایران سلب شود.
نکته مهم دیگر سخنان وزیر خارجه عربستان ایجاد پیوستگی بین موضوع هسته ای با موضوع موشکی و سیاستهای منطقه ای ایران است. این موضوع هم توسط بایدن و هم اخیرا توسط «هایکو ماس» وزیر خارجه آلمان مجدد عنوان شده است.
وزیر خارجه عربستان اخیراً هم اعلام کرده بود که امنیت خاورمیانه به امنیت جهانی گره خورده است. به کار بردن «امنیت خاورمیانه» به جای «امنیت خلیج فارس» که معمولاً از سوی این کشور بیان می شود نیز حاوی همین موضوع است. یعنی پیوند زدن امنیت خلیج فارس به حوزه شامات و دریای سرخ و ... که به صورت طبیعی اشاره به سیاستهای منطقه ای ایران دارد.
در همین راستا هایکو ماس، وزیر امور خارجه آلمان به تازگی به هفته‌نامه آلمانی اشپیگل گفته است که انتظار دارد توافق بین‌المللی هسته‌ای با ایران (برجام) در دولت جو بایدن، رئیس جمهور آینده آمریکا، از نو مورد بررسی و مذاکره قرار گیرد.
وی اضافه کرده است: «ما انتظارات روشنی از ایران داریم: سلاح هسته‌ای نباید باشد، همچنین برنامه ساخت موشک‌های بالستیک نیز که تمام منطقه را تهدید می‌کند، نباید وجود داشته باشد. افزون بر این ایران در منطقه باید نقش دیگری ایفا کند».
ماس مدعی شده بود: «ما به این دلیل به توافقی تازه [فراتر از برجام] نیاز داریم که به ایران اعتماد نداریم». او می‌گوید که در این باره پیشتر با وزرای خارجه فرانسه و بریتانیا رایزنی کرده است.
موضع آلمان موضوع جدیدی نیست و پس از خروج آمریکا از برجام، تروئیکای اروپایی که در انجام تعهدات برجامی خود نتوانست اقدامی انجام دهد در همنوایی با ترامپ خواستار «برجام گسترده تر» شده بود
البته این موضع آلمان موضوع جدیدی نیست و پس از خروج آمریکا از برجام، تروئیکای اروپایی که در انجام تعهدات برجامی خود نتوانست اقدامی انجام دهد در همنوایی با ترامپ خواستار «برجام گسترده تر» شده بود.
بایدن و تیم سیاست خارجی او از جمله «تونی بلینکن»(وزیر خارجه پیشنهادی) و «جیک سالیوان» (مشاور امنیت ملی پیشنهادی) نیز از «برجام قوی تر» سخن گفته اند یعنی برجامی که در وهله اول باید اصلاح شود و در مراحل بعدی به موضوع موشکی، مسائل منطقه ای و بحث حقوق بشر در ایران گره بخورد.
بایدن در یادداشتی که در «سی ان ان» منتشر شد و در گام بندی مذاکرات احتمالی با ایران به صراحت پیوند خوردن موضوع هسته ای به موضوعات موشکی، سیاست منطقه ای و حقوق بشر در ایران را مطرح کرده بود. او در گفتگوی اخیر خود با «فریدمن» ستون نویس نیویورک تایمز نیز این موضوع را مجدداً مطرح کرده بود.
ضمن اینکه در گفتگو با نیویورک تایمز از راضی کردن شرکای خود در خصوص برجام و ملاحظه قرار دادن دیدگاههای آنها نیز سخن گفته بود که در کنار سخنان وزیر خارجه عربستان نشان از فشار بیشتر بر ایران در این خصوص است.
موضع و پیشنهاد ایران
محمد جواد ظریف وزیر خارجه ایران در واکنش به سخنان وزیر خارجه عربستان اعلام کرده است که با غرب درباره منطقه مذاکره نمی‌کنیم، مشکل اصلی، مداخله‌های آنهاست. وی در توییتی خطاب به همسایگان ایران در خلیج فارس نوشت: «به نظر می‌رسد برخی کشورهای همسایه از غرب درخواست کرده‌اند که بخشی از روند مذاکره با ایران باشند. ما با غرب در خصوص منطقه مذاکره نمی‌کنیم. مشکل اصلی، مداخله های آنان است. در عین حال ما همیشه آماده مذاکره با همسایگان هستیم و طرح هایی همچون امنیت منطقه ۱۹۸۶، مجمع گفتگوی منطقه ای ۲۰۱۶ و اقدام صلح هرمز ۲۰۱۹ بیانگر این موضوع است.»
موضع ایران وارد کردن طرفهای جدید در مذاکرات احتمالی با آمریکا نیست و دلیل آن هم پیچیده شدن مسائل است. از دیدگاه ایران برجام موضوعی تمام شده است و در خصوص نحوه ورود مجدد آمریکا مذاکره صورت می گیرد.
باید توجه داشت که برجام توافقی است که «بده بستان» لازم در آن انجام شده است و سهم خواهی دیگران از آن میسر نیست. ایران برای حل مسائل منطقه ای در طرحهای مختلف که مورد اشاره وزیر خارجه ایران نیز قرار گرفته پیشنهادات خود را داده است.
چارچوب پیشنهادی ایران حل مسائل منطقه از رهگذر مشارکت کشورهای منطقه است و نه کشورهای برون منطقه ای. ایران همچنین در طرح ابتکار صلح هرمز خواهان ایفای نقش شورای امنیت سازمان ملل متحد بر اساس قطعنامه ۵۹۸ برای طرح ریزی چارچوبی منطقه ای برای حل و فصل مسائل منطقه شده است.
بر این اساس طرح موضوعاتی چون مشارکت کشورهایی چون عربستان در مذاکراتی که تمام شده است، با هدف تحت فشار قرار دادن طرفهای برجام از جمله آمریکا جهت کسب امتیاز است که مسلماً گفتگوهای آینده را با دشواری همراه می سازد.
نظر شما