سقوط شاخص کل بورس تهران مشکوک است/ انتخاب بایدن، دلار را کاهشی و بورس را افزایشی خواهد کرد

بازار؛ گروه بورس: تقریباً در سه ماه اخیر، یورس تهران به عنوان قلب تپنده بازار سرمایه ایران، در رکود به سر برده و روزهای نزولی متعددی را به ثبت رسانده است. از ابتدای سال ۱۳۹۹ شاخص بورس از محدوده ۵۰۰ هزار واحد تا بیش از ۲ میلیون واحد جهش خارق العاده ای داشت و بیش از ۳۰۰ درصد در کمتر از ۵ ماه به ثبت رساند ولی در حال حاضر نیمی از آن رشد، از بین رفته است.

در گفت و گوی «بازار» با دکتر آلبرت بُغُزیان، وضعیت ماه های اخیر بورس تهران و مداخله دولت در این بازار، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. بغزیان، دکترای علوم اقتصادی داشته و عضو هیأت علمی دانشگاه تهران است.

*****

*بورس تهران در سال ۱۳۹۹ رشد شدیدی را تجربه کرد و از اواسط مرداد امسال به بعد ریزش های پی در پی داشته است. این مقدار رشد غافلگیر کننده بود و شاید برای افراد زیادی، قابل پیش بینی نبود.بعد از چند ماه از این رشد شتابان و توقف آن، وضعیتی را که در بورس اتفاق افتاد چگونه تحلیل می کنید؟
-بورس ما یکی از بازارهایی که مردم به خاطر سهام عدالت و عرضه اولیه سهام برخی شرکت ها با آن آشنا شدند. از طرفی نقدینگی ای که به اقتصاد تزریق می شد و این نقدینگی همان طور که به بازارهای ارز، طلا، مسکن و خودرو می رفت، می توانست منتقل شود و به سمت بازار سهام برود.

به این صورت، مردم با بازار سهام آشنا شدند و رشد بورس شروع شد. حتی سرمایه های کوچک ۵ یا ۱۰ یا ۲۰ میلیون تومانی هم توانست جایی را برای خودش پیدا کند. مردم می توانستند هم سهام عدالت بگیرند و هم سهام صندوق سرمایه گذاری «دارا یکم» مطرح شد و مردم باید کد بورسی دریافت می کردند. افراد می دیدند که هر سهمی خریده شود دو برابر یا سه برابر سود دارد. به این صورت افراد مختلف با بورس آشنا شدند  و کد بورسی گرفتند.

اگر دریافت کد بورسی اجباری نمی شد این رشد رخ نمی داد ولی چون باید کد بورسی دریافت می کردند و برای سهام، باید تقاضا داده می شد، این وضع باعث شد که افراد پولی هم به داخل بورس ببرند.

وقتی که افراد، نرخ رشد را نگاه کردند و دیدند سهام، سه یا چهار برابر رشد داشته اند متوجه شدند که چنین بازاری هم وجود دارد. بنابراین، افراد مختلف سرمایه های خودشان را آوردند. با توصیه هایی که مسئولان ارشد دولت داشتند، مردم بیش تر مطمئن شدند که این بازار، کم ریسک است.

در حالی که در آن زمان گفته می شد وارد بازار ارز و بازار طلا نشوید ریزش دارد. در مورد ارز و طلا، این نوع نکات مطرح می شد ولی نسبت به بورس، هشدار نمی دادند. من هم معتقد بودم که بورس همچنان رشد خواهد کرد. چون بورس، از بازارهای دیگر خیلی عقب افتاده بود.

در همان زمان ارزش دارایی های شرکت ها نیز می خواست تجدید ارزیابی شود. این شرکت ها مثلاً با نرخ دلار ۷ هزار تومان ساخته شده بودند و قرار بود با نرخ ۱۷ هزار و ۱۸ هزار تومان در دفاتر شرکت ها ثبت شوند. این وضع باعث شد انتظارات مربوط به سودآوری بیش تر در بورس تقویت شود. حالا این بحث می ماند که چرا شاخص بورس سقوط کرد و من به این سقوط مشکوک هستم.

*در همان چند ماه اول سال، دولت متوجه شد که بورس جای خوبی برای جبران کسری بودجه است...
-من فکر نمی کنم بحث جبران کسری بودجه مطرح بوده باشد و دولت اینقدر بی رحم و بی انصاف باشد که بخواهد کسری بودجه را از اینجا تامین کند ولی دست مردم را در حنا بگذارد [کنایه از رفیق نیمه راه].

برای عرضه اولیه ها و صندوق های سرمایه گذاری دارا دوم و سوم، بهترین جا بود که با افزایش قیمت سهامی هم که رخ می دهد، بتواند پول خوبی جمع کند ولی قرار نبود ریزش اتفاق بیفتد. یعنی بیاید پول را جمع کند و ریزش اتفاق بیفتد که چه شود؟

از طرفی، منفی شدن بورس، در زمانی اتفاق افتاد که دولت، موضوع گشایش اقتصادی را مطرح کرد. در همان بحث عرضه سهام شرکت های پالایشی مطرح شد ولی اختلاف نظرها شروع شد و گفتند که وزارت نفت راضی به عرضه این سهام نیست.قرار نبود ریزشی در بورس اتفاق بیفتد. اگر هم چیزی رخ می داد در حد اصلاح بود و نه ریزیش. شما هیچ بازاری را ندارید که اینقدر ریزش کند.

معلوم است که این وضع بورس، مشکوک است. یک هفته بورس منفی شد ولی منفی شدن در هفته های دوم و سوم هم ادامه پیدا کرد. کاملاً معلوم است که اعداد بورس، ساختگی است. این که چه اتفاقی در سیستم سفارش دهی میافتد معلوم نیست و ما هر روز یک عدد ثابت نزول را می بینیم.

*جنابعالی می گویید دولت از بورس حمایت کرد و مردم فکر کردند که بورس، کم ریسک است. در حالی که در همه سال های گذشته گفته می شد که بورس، پُر ریسک ترین بازار کشور است. آیا مردم شناخت کافی نداشنند و تصور نمی کردند که ممکن است در این بازار پُر ریسک رخ بدهد؟
-فرصت کوتاهی بود که مردم بخواهند در این بازار حرفه ای شوند. مردم کشف کرده بودند که بورس می تواند سرمایه های کوچک را جذب کند ولی خروج مردم نبوده که باعث ریزش بورس شده است.بعداً وقتی که این اتفاقات در بورس رخ داد، مردم دیدند که بورس به صورت مستمر ریزش می کند و بعد خواستند از بورس خارج شوند. بر این اساس، دلیل ریزش بورس، خروج مردم نیست ولی خروج مردم، دلیل ریزش قوی بورس شد. الان هم یک عده می خواهند از بورس خارج شوند ولی نمی توانند خارج شوند.

عددهایی که در بورس وجود دارد، عددهای مصنوعی و خیلی مشکوک در صف های فروش است. این که چرا بورس با روش هایی که وجود دارد، این موضوع را کشف نمی کند جای سوال است. در این حالت، باید مشخص شود که چه کسانی چه کارهایی انجام می دهند. الان سقوط قیمت سهام، در سهام بنیادی بورس در حال رخ دادن است.

*برخی فعالان بورس و کارشناسان اقتصادی در هفته های اول سال ۱۳۹۹ پیش بینی می کردند که شخص بورس تا محدوده یک میلیون و ۵۰۰ هزار واحد و یک میلیون و ۶۰۰ هزار واحد رشد کند. اگر این مقدار هم رشد می کرد جهش بزرگی بود ولی چگونه شاخص بورس خیلی فراتر از این پیش بینی ها رفت؟
-این نوع پیش بینی ها منطقی ندارد. شاخص بورس، مثل ضربان قلب و فشار خون نیست که بگوییم عدد خاصی دارد. این عدد، می تواند هر عددی باشد. چطور نرخ دلار چند برابر می شود و خانه متری یک میلیون مثلاً ۱۰ میلیون تومان می شود پس چرا باید در مورد بورس بگوییم که شاخص بیش از این عدد نمی رود. هیچ متنی پیدا نمی کنید که مثلاً بگوید یک شاخص نمی تواند بیش از فلان حد برود.

هیچکس در دنیا نمی تواند ادعا کند که فرضاً می تواند سقف شاخص را تشخیص بدهد. این پیش بینی ها برای من قابل قبول نیست. برخی هم خودشان را برجسته کرده و میگویند پیش بینی درستی انجام داده اند.

*در اوایل شهریور ماه امسال شاخص کُل بورس در محدوده یک میلیون و ۶۰۰ هزار واحد بوده و جنابعالی گفته بودید ریزشی که بورس داشته مشکوک است و روند صعودی است و شاخص صعودی می شود.در حال حاضر که در اوایل ماه آبان هستیم شاخص کل به زیر یک میلیون و ۳۰۰ هزار واحد آمده است. به نظر جنابعالی چه اتفاقی افتاده که برخلاف پیش بینی صعودی شما، در سه ماه اخیر شاخص بورس باز نسبت به همان شهریور ماه ریزش داشته است و الان چه تحلیلی دارید؟
-پیش بینی صعود شاخص بورس، بر اساس شرایط موجود آن زمان بوده است. در ماه مرداد، بحث این بود که چرا ریزش بورس شروع شد و چرا بین وقایع همزمانی وجود دارد. ما باید این همزمانی ها را در نظر بگیریم. چرا وقتی همان روز بحث گشایش اقتصادی اعلام شد، اتفاقاتی رخ داد.

بر اساس شواهد، هیچ دلیلی برای سقوط بورس وجود نداشت. چون هم نرخ ارز در حال افزایش بود و هم بازارهای دیگر رونق داشتند. سوال این است که چرا وقتی بحث گشایش اقتصادی توسط رئیس جمهور اعلام شد و گفتند که می خواهیم اوراق سَلَف نفتی بفروشیم، همان زمان وزیر نفت مخالفت کرد و گفت چنین چیزی را نمی پذیرد.

بعد وزیر اقتصاد گفت حالا که این طور است، منتفی است. در همان روز ریزش بورس شروع شد. آیا این همزمانی، مشکوک نیست؟ حالا بگوییم که بورس، اصلاح کرد ولی اصلاح هایی که تا الان بوده در حد ۱۵ درصد و ۱۲ درصد بوده ولی در وضعیت فعلی و  بعد از اصلاح ۱۵ درصدی، صف های غیر واقعی شکل گرفته است.

تا یک مرحله طبیعی بود ولی بعد دیدیم که عددها، اصلاً عددهای غیر واقعی است یعنی نمی تواند چنین صفی تشکیل شود. بعد هم نرخ ارز شروع به بالا رفتن کرد تا به این عددی که الان می بینیم رسیده است ولی همچنان ریزش بورس ادامه دارد. وقتی که ما عددها را نگاه می کردیم، می دیدیم عددها غیر واقعی است.

پیش بینی ما ۱۵ درصد بود و در آن حالت، اصلاح رخ می داد. اگر دولت بر سر انتشار اوراق سلف ارزی باقی می ماند فرق می کرد و از آن طرف هم بحث عرضه صندوق پالایشی ها مطرح شد ولی تا حالا اتفاق نیفتاده است.در آن زمان، پیش بینی ها بر تغییر جهت بازار بود ولی دولت تا الان هیچ صحبتی از سهام پالایشی نمی کند.

*سهام دولتی شرکت های پالایش نفت در قالب دارا دوم یا صندوق پالایشی یکم، عرضه شد ولی به آن صورتی که دولت انتظار داشت این سهام خریدار ندارد ولی در مجموع چندین میلیارد تومان از این سهام را فروخت.
به این علت خریدار نداشت که خریدار به قیمت نگاه می کند و مقدار خرید این سهام هم محدود اعلام شد. گفته شد کسانی که در قالب دارا یکم، سهام خریده بودند نمی توانند دوباره به همان اندازه سهام بخرند و جدیدها باید بخرند.

در آن زمان، خریداران جدید زیادی در کار نبودند. دولت باید خرید این سهام را به صورت نامحدود اعلام می کرد و فرضاً شاید من ممکن است سهام زیادی بخرم و چرا محدود کردند. وقتی که میزان خرید هر فرد را محدود می کنید تعداد افراد که زیاد نمی شود.فعالان بورس عملاً احساس کردند که دولت خواهان عرضه سهام نیست یعنی کسانی که اطلاعاتی داشتند اصلاً برای خرید این سهام اقدام نکردند. دولت می توانست اعلام کند افرادی که مایل هستند می توانند سهام بیشتری بخرند.

*وقتی که صعود جهشی اتفاق می افتد و شاخص به صورت شتابان بالا می رود، درست است که نرخ ارز بالا رفت ولی آیا نباید انتظار داشت که یک سقوط هم داشته باشد؟
وقتی شما با کارخانه ای مواجه هستید که با نرخ دلار خیلی کمتر ساخته شده و الان نرخ دلار به بالای ۲۰ هزار تومان رسیده است، آیا این کارخانه نمی ارزد؟ اساساً تجدید ارزیابی دارایی شرکت ها، در سال ۱۳۹۹ باید انجام می شد.در این حالت، باید قیمت سهام این شرکت ها افزایش پیدا می کرد. آیا الان آدمی وجود دارد که حاضر باشد خانه خودش را با قیمت ارزان تر بفروشد وقتی که می بیند اگر خانه بسازد، باید پول زیادی بابت زمین و مصالح ساختمانی بدهد.

همین طور وقتی می خواهند خودرو تولید کنند می گویند فلان مقدار آهن و ورق مصرف می کند. چطور ممکن است قیمت خودرو باید ثابت بماند. به نظر من، کارخانه هم همین طور است. کارخانه ذوب آهن اصفهان با ۶ میلیارد دلار ساخته شده. آن ۶ میلیارد دلار را با نرخ دلار ۳۰ هزار تومان فعلی، حساب کنید.

برخی افراد می گویند با تجدید ارزیابی دارایی ها، لزوماً نباید قیمت سهام بالا برود ولی من با نظر این افراد مخالفت می کنم چرا که بالاخره قیمت بالا رفته است. الان قیمت لوازم یدکی گران است. در وضعیت فعلی، قیمت خودرو گران شده و بیمه هم میزان بیمه را بالا برده است. چون قیمت خودرو گران شده.

یک سوال این است که آیا قیمت و سهام شرکت پالایشی و کارخانه فولادی، باید تا این حد ذلیل شود. الان قیمت هر سهم خودرو، به اندازه قیمت یک آدامس است. این قیمت، واقعاً غیر واقعی است. این کارخانه، زمین و موجودی و مواد اولیه دارد و این نوع شرکت ها سودآوری دارند.

کارخانه ای که بر اساس عوامل بنیادین مثل سود، سودآور است چطور باید در روز به اندازه منفی ۵ درصد،، ارزش سهم آن کم شود.

*در مورد نرخ دلار نمی شود نظر قطعی داد که فرضاً در حد ۳۰ هزار بماند و ممکن است افزایش یا کاهش پیدا کند. از طرفی هم نتیجه انتخابات آمریکا بر اقتصاد ما تاثیر داردئ و نمی شود منکر این تاثیر شد.

با توجه به این که به نظر می آید احتمال پیروزی بایدن، بیش تر شده، آیا واقع بینانه تری نسبت به آینده نرخ دلار دارد که از نرخ دلار فعلی تبعیت نمی کند؟
بله. به نظر من، روزی که بایدن انتخاب شود جهت بورس ما برمی گردد. نرخ ارز شروع به کاهش می کند. یک سوال این است که چرا نرخ دلار ۳۲ هزار تومان شده. اگر از رئیس بانک مرکزی در این زمینه سوال کنید می گوید کمبود ارزی داریم. اگر سوال کنیم که چرا قیمت خودرو ۱۵۰ میلیون شده، می گویند تولید ما کم شده و قطعه نداریم.

وقتی که جهت برگردد آیا نباید آن هم برگردد و ارز، ارزان تر شود یا صادرات بیش تر شود. اگر بانک مرکزی اراده کاهش نرخ ارز را داشته باشد می تواند موثر عمل کند. من فکر می کنم، بانک مرکزی این اراده را ندارد.

*ذخیره ارزی وجود ندارد چطور بانک مرکزی نرخ ارز را کنترل کند؟
کشورهایی که نرخ ارز خودشان را حفظ کرده اند با ذخیره ارزی حفظ نکرده اند. در آن کشورها دولت تصمیم گرفته است. مگر دو سال پیش ذخیره ارزی ما خوب بود؟ چطور نرخ دلار از ۱۹ هزار تومان به ۱۰ هزار تومان رسید و بانک مرکزی گفت من کنترل کرده ام.

وقتی که بانک مرکزی شروع نکند، نرخ ارز کنترل نمی شود. شرایط صادرات نفت ما نسیبت به سال گذشته تغییر نکرده است و در همان موقع هم تحریم بودیم. در آن زمان، تحریم را دور می زدیم و کالای خودمان را می فروختیم. در این چند ماه اخیر و همزمان با شیوع کرونا، اتفاق خاصی رخ نداده است.

*در حال حاضر نرخ دلار تا ۲۸ هزار تومان کاهش پیدا کرده است. در وضعیت فعلی شما چشم انداز بورس را چگونه ارزیابی می کیند و ایا تحت تاثیر نتیجه انتخابات آمریکا قرار می گیرد و صعودی و نزولی بودن آن چگونه خواهد بود؟
بستگی به نرخ ارز دارد چرا که نرخ ارز با انتخاب بایدن و خواست بانک مرکزی، می تواند کاهش پیدا کند. در این حالت، صادرات نفت افزایش پیدا می کند. به این دلیل که تحریم ها برداشته می شود و ایران هم فقط در بحث هسته ای، در مورد برجام مذاکره می کند.

تحریم های بانکی برداشته می شود و تحریم صادرات نفت برداشته می شود. اگر این اتفاق بیفتد و بانک مرکزی بخواهد، نرخ ارز کاهش پیدا می کند. همان طور که آقای همتی بارها گفته که اگر ما بخواهیم نرخ ارز را کاهش می دهیم.

رئیس بانک مرکزی نباید بلوف بزند. رئیس بانک مرکزی یک روز می گوید ذخایر ازی ما زیاد است و یک روز می گوید ما ذخیره ارزی نداریم. این کارها، کارهای بچگانه است و به اصطلاح خالی بندی کردن است. رئیس بانک مرکزی آمریکا، سالیانه ۴ بار و در حد یک ربع ساعت در مورد سیاست های پولی و ارزی آن کشور صحبت می کند و حرف های او تحلیل می شود.

*به نظر شما آیا در حال حاضر بازارهای مختلف کشور از جمله بورس در حالت صبر و انتظار قرار دارد؟
-بله. من می گویم بورس با انتخاب بایدن و با صحبتی که دموکرات ها در مورد برگشت به برجام مطرح کرده اند، اگر به آن عمل کنند همان روز شاهد ریزش ارز خواهیم بود. همچین شاهد خرید و فروش مسکن با قیمت های پایین تر خواهیم بود.حالا بورس شروع می کند به صعود کردن و بالا می رود. چون بقیه بازارها، از رونق می افتند. الان خودروهای زیادی در خانه پارک شده و فقط برای این است که هر روز قیمت خودرو مثلاً به اندازه ۲ میلیون تومان گران می شود.در آن زمان، مالک خودرو، آن را نگه نمی دارد و آن را می فروشد و پول آن را در بانک می گذارد تا بهره بانکی آن را بگیرد. ما الان به خاطر این گرانی ها، همه انبار دار ایران خودرو شده ایم.

*اگر ترامپ در انتخابات پیروز شود به نظرتان اوضاع چطور خواهد شد؟
-همان روز که ترامپ پیروز شود، او شروع به افزایش تهدیدها و تشدید تحریم ها می کند. در آن حالت، بازار ارز شروع به حرکت می کند و بورس  وخیم می شود یعنی بورس سقوط می کند.

من می گویم کافی است که شما به عددهای بورس نگاه کنید. این عددها کاملاً ساختگی است. یعنی شما از یک طرف صف فروش را می بینید ولی صف خرید از صف فروش بیش تر است ولی قیمت پایین می آید.یک مدیر با جرأت بورسی باید داشته باشیم که با روش هایی مثل هوش مصنوعی، این چند هفته را تحلیل کند و ببیند چه کسانی هستند که این وضع را به هم می زنند. عددهای بورس، خیلی خنده دار است. شما هر روز که بورس را نگاه می کنید عدد ثابتی برای بعضی نمادها نوشته شده و مثل این است که هنگ کرده است.من که یک آدم عادی هستم این موضوع را فهمیده‌ام ولی چطور مدیر عامل بورس نسبت به این موضوع بی تفاوت است.

*حدس و گمان های زیادی در مورد سیاست های دولت راجع به بورس مطرح می شود. با این حال در هفته های اخیر شورای عالی بورس اقداماتی انجام داده از جمله این که بانکها اجازه داشته باشند اقدام به خرید و فروش سهام کنند و منعی وجود نداشته باشد. از طرف دیگر بحث استفاده از منابع صندوق توسعه ملی مطرح شد برای این که به خرید سهام ورود کند. این کار در عمل باعث می شود که در بورس رونق اتفاق بیفتد و خرید شکل بگیرد و صف های فروش جمع شود.به نظر جنابعالی، آیا در مجموع و با این کارها، امکان این که بورس دوباره رونق بگیرد و از این حالت ریزش های پی در پی نجات پیدا کند، وجود دارد یا این که این کارها هم نمی تواند نتیجه داشته باشد؟
-شما نمی توانید به یک صندوق سرمایه گذاری یا یک بانک بگویید پولهایت را به بورس ببر. اگر این کارها به صورت دستوری انجام شود بورس عملاً از حالت یک بازار غیر دولت و بدون دخالت دولت، خارج می شود و مکانیسم بازار به هم می خورد.

در ضمن تا چه زمانی می خواهند این کار را انجام بدهند. این کارها ممکن است برای بانک ها هزینه داشته باشد. از طرف دیگر، فرض کنیم صندوق توسعه ملی، به بورس پول تزریق کند. این صندوق می خواهد به کدام نماد بورسی پول تزریق کند و چقدر؟

اصلا من تعجب می کنم که چرا این موضوع در ذهن این افراد مطرح شده که صف های خرید درست کنند تا صف های فروش را جمع کنند یعنی از این طرف، سهام بفروشیم و از آن طرف سهام را بخرند. در حالی که عددهای بورس، غیر طبیعی است.برای مثال یک تعداد فروشنده مثلاً «۹۹۹۹» است ولی از طرف دیگر، تعداد خریدار بیش تر است ولی با این حال قیمت پایین می آید. من دیدم که سهمی را که میزان خرید آن از میزان فروش آن بیش تر بود ولی باز قیمت آن پایین آمد. این وضع، این نکته را به ما می گوید که یک فردی، آن را دستکاری می کند و مانع این معامله می شود. این که چه علت دارد، من نمی دانم.

*بالاخره مانع شدن با چه هدفی؟
-مانع افزایش قیمت می شود. در حدی که مقدار فروش برود و قیمت در حد منفی ۵ درصد پایین بیاید.

*به نظر شما، دستکاری می شود که افزایش قیمت سهام اتفاق نیفتد؟
-بله. برای این که افزایش قیمت اتفاق نیفتد و کاملاً مشخص است. این موضوع را باید از مدیر عامل بورس سوال کرد. من تنها کسی هستم که می گویم مشکل وجود دارد و کسی هم در این زمینه پیگیری نکرده است.برای مثال، من گفتم این که اعلام می شود نرخ بیکاری  کاهش پیدا کرده، مشکوک است. من اعتقاد دارم در زمانی که ویروس کرونا شیوع پیدا کرده و رکود تورمی داریم، نمی‌تواند نرخ بیکاری کاهش پیدا کند. مرکز آمار جواب داد که مشارکت مردم در بازار کار، کم شده و نمی‌خواهند کار کنند در نتیجه نرخ بیکاری کم شده.

به همین صورت، مسئولان بورس هم در مورد وضعیت بورس جواب بدهند. مسئولان بورس، عددها را نگاه کنند. من از اعداد و ارقامی که دیدم عکس نگرفتم ولی کاملاً مشخص است که اصلاً فروشی نیست و عرضه زیادی هم نشده ولی تا حد ۵ درصد قیمت پایین می آید. در حالی که ما می بینیم خریدار آن وجود دارد.بنابراین، اگر ترامپ انتخاب شود ما شاهد این خواهیم بود که بورس کماکان منفی خواهد بود ولی با عددهای خیلی بی جان یعنی دیگر آن صف های عظیم وجود نخواهد داشت ولی باز هم تکان نمی خورد. مگر این که از هوش مصنوعی استفاده شده و کشف شود که چه کدهایی چگونه عمل کرده اند.