کسری بودجه ۲۶۰ هزار میلیاردی حاصل بودجه ریزی غیر عملیاتی!

اسدالله خسروی؛ بازار: اگرچه صرف منابع بودجه امسال به دلیل تشدید تحریم ها، بروز شیوع ویروس مرگبار کرونا، کاهش شدید قیمت و فروش نفت خام و صادرات غیرنفتی متفاوت از بودجه سالهای گذشته است اما نقش عملیاتی بودن بودجه در صرف منابع بر مبنای عملکرد ضرورتی است که در سخن به آن تاکید اما در عمل چیز دیگر مشاهده می شود.

بودجه ای که البته بیش از ۱۰۰ سال است متکی بر فروش نفت خام بوده اما طی چند دهه اخیر مقام معظم رهبری بارها برفاصله گیری از این منابع تاکید ویژه داشته اند و همواره هشدار می دهند که به جای تکیه بر درآمدهای نفتی در بودجه سنواتی این منابع را به کالایی نهایی همراه با ارزش افزوده تبدیل و از خام فروشی آن پرهیز شود.

فشاری که تحریم به بودجه وارد کرد/ بودجه ریزی عملیاتی در سخن!
این روزها که دشمن با فشار حداکثری بر ایران داد و ستد نفت کشورمان را تحریم کرده باعث شد تا از این طریق درآمدهای ارزی کاهش و تامین بودجه برای برنامه ریزان سخت شود.

این در حالی است که رهبر انقلاب با درایت چنین روزهایی را پیش بینی کرده است، اما نفتی بودن بودجه در طول سالها و درآمدهای کلان بی زحمت از این راه متاسفانه دولتمردان را نسبت به این قضیه کم توجه کرده است. از طرفی سازمان برنامه و بودجه سالهاست مدعی تدوین بودجه سنواتی برمبنای عملکرد است درصورتی که کسری بودجه هر ساله نشان می دهد که این گونه نیست.

بودجه ای که به قول کارشناسان اقتصادی، در پی عدم مدیریت درست مصارف منابع، ردیف های بودجه عمرانی را هر ساله به ناچار به بودجه جاری آورده که آثار منفی چنین اقدامی تلنبار پروژه های نیمه تمام و زخمی کشور است که بودجه عمرانی را قربانی بودجه جاری می کند. اما اینکه چرا باید هر ساله شاهد کسری بودجه که تبعات منفی آن اقتصاد کشور را با مشکل مواجه می کند باشیم، سئوال بی جوابی است که مسئولان اجرایی و برنامه ریزان بودجه و اجرا کنندگان آن همیشه در پاسخ طفره می روند.

تشدید تورم و رشد نقدینگی حاصل کسری بودجه
آثاری که برای تامین کسری بودجه معمولا یا باید از بانک مرکزی استقراض و یا اقداماتی نظیر فروش اوراق دولتی و...برای پوشش بدهی ها انجام شود که تبعات چنین رویکردی رشد نقدینگی، تورم و در نهایت افزایش سطح عمومی قیمت ها در بازار است.

دکتر لطفعلی بخشی اقتصاددان و عضو هئیت علمی دانشگاه علامه طباطبایی در گفتگو با «بازار» درباره علت کسری هر ساله بودجه کشور گفت: چگونگی مدیریت دخل و صرف منابع بودجه کشور از اهمیت یسیار زیادی برخوردار است اما متاسفانه هر ساله کشور به دلیل نبود مدیریت درست در این بخش با کسری بودجه مواجه است. کسری بودجه ای که باید به هر شکل ممکن پوشش داده شود در حالی که دولت برای تامین این کسری معمولا درست به کارهای خطرناک چون قرض از بانک ها با بانک مرکزی و یا فروش اوراق بدهی می کند که همه اینها تورم زاست.

وی با بیان اینکه چنانچه بودجه ریزی بر مبنای عملکرد صورت گیرد و برنامه ریزان بودجه با موشکافی و ظرافت تمام در دخل و خرج به بودجه بنگرند،   همچنین مدیران اجرایی نیز در صرف هزینه های جاری نظارت دقیق داشته باشند بی تردید کسری بودجه ای به بار نخواهد آمد. اما اکنون هزینه های غیر ضرور در دستگاههای دولتی به قدری است که کسی برای آن دل نمی سوزاند.  چرا که به خوبی می دانند که نواقص و کسری ها از طرق مختلف تامین خواهد شد بدون اینکه تبعات آن که به زیان اقتصاد مردم و کشور تمام می شود در نظر گرفته شود. بنابراین وجود کسری ۲۶۰ هزار میلیارد تومانی بودجه درسال جاری نشان از غیر عملیاتی بودن بودجه را دارد.

سهم پروژه های عمرانی که به هزینه جاری تبدیل می شود
این استاد دانشگاه به سهم دولت در پرداخت بودجه به پروژه های عمرانی اشاره کرد و افزود: دولت معمولا با مواجه با کسری بودجه سهم پروژه‌های عمرانی را به صورت کامل پرداخت نمی کند،  بنابراین به نظر می رسد در بودجه امسال پروژه های عمرانی باز هم بدون منابع خواهند ماند. چرا که کشور با کمبود منابع مالی مواجه است. از طرفی نیز متأسفانه در زمینه برقراری توازن نسبی میان دخل و خرج مشاهده می شود که تلاش چندانی به چشم نمی خورد و دولت اقدامی در زمینه مدیریت هزینه‌های خود و صرفه‌جویی انجام نداده است.

همچنین دکتر کیامرث جهانگیر استاد دانشگاه تهران نیز در این باره در گفتگو با «بازار»  گفت: بحث بودجه ریزی ترازی دارد که مجموع درآمدها و هزینه ها بر مبنای آن باید برابر شود. وی با بیان اینکه عملکرد دولت در هزینه ها و درآمدها باید طوری باشد که مشکل ساز نشود، افزود: مجموع هزینه های دولت چون پرداخت حقوق پرسنل کشوری و لشکری، هزینه وزارت خانه ها، ادرات، سازمانها، دستگاهها و... و. کاملا مشخص است اما معمولا برخی هزینه های غیر ضرور معمولا در ادرات دولتی ایجاد می شود که در هزینه کرد این منابع باید مدیران اجرایی نسبت به آن حساس شوند تا مشکل کسری بودجه اتفاق نیفتد.

شرایط سخت تحقق درآمدها
وی اضافه کرد: برای تامین بودجه سالانه البته برخی مواقع درآمدهای پیش بینی شده نیز محقق نمی شود. به طور مثال کاهش شدید قیمت نفت و یا عدم معامله این کالا در تجارت های بین المللی،  نمونه ای از کاهش میزان درآمدهای پیش بینی شده است که معمولا تحقق آن به سختی امکان پذیر خواهد بود.

این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: هر چند بخش عمده کسری بودجه دولت ناشی از عملکرد ناموفق مدیران بخش دولتی است اما برخی مواقع مشکلاتی چون تحریم ها باعث می شوند که درآمدهای پیش بینی شده محقق نشوند. در چنین شرایطی مدیران دولتی باید در صرف منابع بودجه نهایت صرفه جویی را به عمل آورند و از صرف هزینه ای اضافی خودداری کنند.

ضرورت بودجه ریزی بر مبنای عملکرد
بنابه این گزارش، سازمان برنامه و بودجه کشور در یک دهه اخیر به دنبال پیاده سازی بودجه ریزی عملیاتی بوده است اما به هر ترتیب این فرایند در نظام بودجه ریزی کشور محقق نشده است. مقام معظم رهبری نیز همواره بر قطع ارتباط بودجه از نفت و پیاده سازی اقتصاد بدون نفت برای  اصلاح ساختار بودجه تاکید ویژه دارند.  

حال با توجه به کسری بودجه ۲۶۰ هزار میلیارد تومانی سالجاری و پیش رو بودن بودجه سال ۱۴۰۰ و حساسیت به آن در شرایط تحریم کشور همچنین کاهش شدید وابستگی بودجه به درآمدهای نفتی به نظر می رسد بودجه سال آینده باید با حساسیت خاصی بسته شود چرا که علاوه بر فاصله گیری بودجه سال آینده از درآمدهای نفتی و حتی صادرات غیر نفتی اقدامات در این زمینه باید کارشناسی تر انجام شود.