۱۵ مهر ماه، هر ساله بعنوان روز روستا و عشایر یاد می‌شود. به مناسبت این روز، گروه چند رسانه ای بازار با دکتر احمد حاج‌علیزاده، مدرس دانشگاه در حوزه برنامه‌ریزی شهری و روستایی به گفتگو پرداخته است. وی درباره معضلات و مشکلات روستاییان و عشایر حرفهای جالبی زده است که در ادامه گزیده‌ای از حرفهای ایشان را می‌خوانیم؛
- ترکیب جمعیتی روستاهای ما در قبل از انقلاب به این صورت بود که بالای ۵۰ درصد از جمعیت کشور در روستاها ساکن بودند و رفته‌رفته طی دهه‌های اخیر، این جمعیت از روستاها کم و به شهرها اضافه شد.
- بر اساس آخرین اطلاعات مرکز آمار ایران، جمعیت ایران حدود ۸۳ میلیون نفر اعلام شده است که حدود ۲۶ درصد از این جمعیت، روستایی و عشایری و %۷۴ شهری هستند. در حال حاضر بالغ بر ۳۷ هزار روستا و آبادی در کل کشور داریم که به کارهای اقتصادی مشغول هستند.
- بیشتر فعالیت‌هایی که در روستاها انجام می‌شود در زمینه کشاورزی، دامداری، صنعت و خدمات است و بالغ بر ۵۰ درصد اشتغال روستاییان مربوط به بخش کشاورزی و دامداری است؛ بنابراین نتیجه می‌گیریم که روستاییان عمدتاً در بخش تولیدات کشاورزی و دامداری نقش موثری دارند.
- یکی از موضوعات مهم در رابطه با روستاها بحث مهاجرت است. البته باید نگاه درستی به این مقوله داشت. مهاجرت چند بعد دارد: بعد اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی، طبیعی و کشاورزی. طبق تحقیقات انجام شده عمده علت مهاجرت مربوط به بعد اقتصادی است؛ یعنی درآمدی که در روستا وجود دارد، پایین است و روستاییان چون به بالا بردن درآمدشان علاقه دارند، مهاجرت می‌کنند. در بعد اجتماعی و فرهنگی، عمده دلیل یکسری دسترسی‌هایی مانند مراکز آموزش عالی هستند که وجود ندارند و باعث مهاجرت می‌شوند. در بخش کشاورزی و طبیعی، مشکلاتی مانند تأمین منابع آب و مشکلاتی که در خصوص زمین کشاورزی وجود دارد مثل کوچک شدن قطعات زمین کشاورزی، دلایل عمده مهاجرت هستند.
- مهاجرت، هم بعد مثبت دارد و هم بعد منفی که عمدتاً منفی هستند؛ چون به صورت کلی، روستاها و روستاییان تولیدکننده هستند و عرصه‌های مختلفی را در داخل کشور به خود اختصاص داده‌اند و مهاجرت باعث می‌شود که فرد تولیدکننده، تبدیل به مصرف‌کننده شود. در مهاجرت از بعد فرهنگی هم تناقض‌هایی بین شهر و روستا وجود دارد که مهاجرت باعث می‌شود این تعادل بهم بخورد.
- از ابتدای انقلاب، اقدامات خیلی خوبی توسط وزارتخانه‌های مختلف در سطح روستاها انجام شده است ولی عمدتاً در بحث‌های زیربنایی بوده است؛ یعنی با اقداماتی که در بحث راه روستایی، آب، برق، گاز و حتی پوشش ارتباطات روستایی انجام شده است، انتظارات بر این بود که این اقدامات منجر به تقویت روستاها شود. حتی کشورهای نسبتاً پیشرفته هم شاید این حجم از ساختار روستایی را نداشته باشند، ولی مشکل ما این است که در بحث زیرساختی خوب وارد شده‌ایم، اما در بحث اقتصادی ضعیف عمل کرده‌ایم. در برنامه‌ریزی‌هایی که باید انجام می‌دادیم که روستاها حالت تولید خود را حفظ کنند و نقش خود را بخوبی ایفا کنند، مشکل داشتیم.
- حدود ۷۰ قانون در ارتباط با روستاها مصوب شده است که با بررسی اینها به این نتیجه رسیدیم که حدود ۷۰ درصد از این قوانین ماهیت زیرساختی و عمرانی داشته‌اند و ۳۰ درصد آنها مربوط به اقتصاد هستند و خیلی از این قوانین تکرار شده‌اند. در بحث قانون‌گذاری هم آن توجهی که باید در بعد اقتصادی به روستاها می‌کردیم را نداشتیم و این مسئله باعث مشکلاتی که الان با آن روبرو هستیم شده است.
- راهکارهای متعددی برای حمایت از روستاها و روستاییان در طی ایام کرونا بوده است. یکی از طریق ارائه تسهیلات ارزان قیمت به مشاغلی که در روستاها اتفاق افتاده این حمایت انجام شده و مورد دوم حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در حوزه روستاها. ولی در مجموع همه مشاغل آسیب دیده‌اند.
- در بین تمام وزارتخانه‌ها، وزارت جهاد کشاورزی بیشترین ارتباط را با روستاها و عشایر دارد.
- اگر بخواهیم از بحث اشتغال روستاییان حمایت کنیم، برای مثال حمایت از کشاورزان از طریق پیش‌خرید محصولات کشاورزی یا خرید محصولات دامداری، بهتر است این حمایت در خود روستاها اتفاق بیفتد. هزینه این کار برای دولت کمتر و مقرون به صرفه است.
- ما در کل کشور حدود ۱۳۰۰ شهر و بالغ بر ۳۷۰۰۰ روستا داریم. ملاک تشخیص روستا از شهر در کشورهای مختلف به نسبت جمعیت متفاوت است. در کشور ما به جایی که بالای ۵۰۰۰ نفر جمعیت داشته باشد شهر می‌گویند.
- تبدیل روستا به شهر فی‌النفسه اتفاق نیفتد بهتر است، چون روستا یک محل تولیدی است و ما باید تلاش کنیم روستاها را به همان شکل نگه‌داریم، اما در بعضی جاها تبدیل شدن روستا به شهر به رونق آن منطقه هم کمک می‌کند؛ یعنی یک روستا تبدیل به شهر می‌شود و روستاهای اطراف را حمایت می‌کند که این اتفاق بسیار خوبی است.
- از مسئولین درخواست دارم که به این قشر روستایی بعنوان قشر کم‌توقع، زحمت‌کش و تولیدکننده بیشتر توجه کنند. توجه حداکثری ما منجر به ماندگاری روستاها و بیشتر شدن حجم تولیداتشان می‌شود.
نظر شما