بازار؛ گروه ایران-در سال ۱۳۹۸ کشور ما حدود ۴۱.۳ میلیارد دلار صادرات کالایی به کشورهای دیگر داشته و کشور عراق در جایگاه دوم بین مقاصد صادراتی ایران است. بر اساس آمار سازمان تجارت ایران، در سال گذشته هشت میلیارد و ۹۹۲ میلیون دلار از ایران به عراق صادر شده و به این صورت عراق بعد از چین، رتبه دوم را بین ۲۰ مقصد برتر کالاهای صادراتی ایران دارد.
در گفت و گوی «بازار» با محمد جواد امانی- صنعتگر و عضو هیأت نمایندگان اتاق بازرگانی، صنایع و معادن اهواز، صادرات ایران به عراق و صادرات استان خوزستان به این کشور مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.
*مقدار صادرات ایران و ترکیه به عراق تقریباً برابر است. بر اساس گفته سفیر ترکیه در عراق، در سال ۲۰۱۹ ترکیه ۹ میلیارد دلار صادرات به عراق داشته و از طرفی در سال ۱۳۹۸ ایران هم ۸.۹ میلیارد دلار به عراق صادرات داشته است.در حوزه صادرات، با این که ترکیه همسایه قطر نیست ولی ترکیه چندین برابر ایران به قطر صادرات دارد اما چگونه بوده که در حوزه صادرات به عراق، میزان صادرات ایران و ترکیه تقریباً برابر بوده است؟
در سال های اخیر از ایران مقدار زیادی ماهی به عراق صادر شد. همچنین در حوزه غذایی و صیفی جات، صادرات زیادی به عراق انجام شد و همین طور سیمان و آهن. ما می دیدیم که بخشی از تولیدات فولاد شرکت فولاد اُکسین خوزستان به عراق صادر می شود. اگر شرایط اقتصادی مناسب وجود داشته باشد و پول برگردد، یک بازار بسیار عالی برای استان های مرزی مثل خوزستان، کرمانشاه و کردستان است. الان با توجه به شرایط سیاسی و وضعیت کرونا، اکثر مرزها بسته شده است. قبلاً صادرات به خوبی انجام می شد ولی الان کارخانجات سیمان ما با اضافه تولید مواجه شده اند و بازاری برای صادرات ندارند.
در گذشته بخشی از ورق عریض فولادی به عراق صادر می شد ولی الان با توجه به شرایطی که پیش آمده مثل افزایش نرخ دلار، تقریباً دیگر صادر نمی شود. در حال حاضر و با توجه به وضعیتی که به وجود آمده، چه از نظر سیاسی و چه از نظر اقتصادی، شرایط برای صادرات مهیا نیست و ما هم نمی توانیم کاری انجام بدهیم.
*اشاره به افزایش نرخ دلار کردید که این که تاثیر منفی دارد. معمولاً افزایش نرخ ارز باعث رونق صادرات می شود ولی به نظر شما چگونه تاثیر منفی داشته است؟
صادراتی که صادر کننده و سرمایه گذار ما به عراق دارد بر یک مبنا و محاسباتی انجام می شود. برای مثال، من در بخش صنایع کوچک فعال هستم و قراردادهایی بسته ایم تا تجهیزاتی ساخته شود و به عراق صادر کنیم تا نصب شود. ما قیمت ها را برمبنای نرخ دلار ۱۲ تا ۱۳ هزار تومان برآورد کردیم ولی الان می بینیم ساخت این تجهیزات، دیگر برای ما ضرر دارد و نمی توانیم رقابت کنیم.
طرف عراقی هم می گوید ما قرارداد بسته ایم و اگر قیمت ها در ایران افزایش پیدا کرده، ربطی به ما ندارد. من فکر می کنم عراقی ها تمایل زیادی هم برای کار کردن با ایران ندارند و بیش تر به سمت ترکیه می روند که بالاخره یک نرخ ثابتی دارند.
ما قراردادهایی بسته ایم تا تجهیزاتی ساخته شود و به عراق صادر کنیم تا نصب شود. ما قیمت ها را برمبنای نرخ دلار ۱۲ تا ۱۳ هزار تومان برآورد کردیم ولی الان می بینیم ساخت این تجهیزات، دیگر برای ما ضرر دارد و نمی توانیم رقابت کنیم
*شما به صورت دلاری با عراقی ها قرارداد بستید یا به صورت ریالی؟
آنها خیلی زرنگ هستند و مبنا را بر نرخ دلار ۱۲ هزار تومان گذاشتند و برای ساخت برخی تجهیزات قرارداد بستند. برآورد ما این بود که قیمت هر کیلو فولاد ۸ هزار یا ۹ هزار تومان است ولی الان قیمت آن به ۱۸ هزار و ۱۹ هزار تومان رسیده است یا فولاد آلیاژی که عمدتاً مصرف صنعتی دارد به ۱۸ هزار تومان رسیده و دیگراصلاً برای ما صرفه اقتصادی ندارد.
طرف عراقی می گوید بر مبنای نرخ دلار ۱۲ هزار تومان با شما قرارداد بسته ام و اگر نرخ دلار در کشور شما به ۳۰ هزار تومان رسیده، به من ربطی ندارد. ما هم با این وضع، نمی توانیم به تعهدات خودمان عمل کنیم و آنها هم به بازار دیگری می روند. در ابتدا برخی صنایع متوسط می خواستند به عراق بروند و برای ساخت کارخانجاتی مثل سیمان و نیروگاه ها سرمایه گذاری کنند ولی الان ایرانف آن بازار را هم از دست داده است.
*شما بر مبنای ریال و پول ایران، قرارداد بستید؟
بله. آنها هم منافع خودشان را در نظر می گیرند.
اصلاً تصور نمی کردیم که وضعیت این طور شود. در سال گذشته، ما نرخ دلار را بر مبنای ۱۱ هزار تومان محاسبه کردیم و رئیس بانک مرکزی، در یک سمینار گفت ما تا دو سال آینده و تا سال ۱۴۰۰، نرخ دلار را بر مبنای ۱۱ هزار تومان نگه می داریم. در عمل دیدیم که این طور نشد و نرخ دلار افزایش پیدا کرد
*ولی شما هم فکر نمی کردید که در ماه های بعد نرخ دلار بالا برود یا قیمت ها افزایش پیدا کند.
اصلاً تصور نمی کردیم که وضعیت این طور شود. در سال گذشته، ما نرخ دلار را بر مبنای ۱۱ هزار تومان محاسبه کردیم و رئیس بانک مرکزی، در یک سمینار گفت ما تا دو سال آینده و تا سال ۱۴۰۰، نرخ دلار را بر مبنای ۱۱ هزار تومان نگه می داریم. در عمل دیدیم که این طور نشد و نرخ دلار افزایش پیدا کرد.
*وضعیت قراردادها با شرکت های داخلی چگونه است؟
ما قراردادهایی با شرکت های داخلی مثل صنایع نفت، پتروشیمی یا حفاری و مخصوصاً صنایع نیشکری داشته ایم. ما در اوایل سال ۱۳۹۹ قرارداد بسته ایم که نزدیک ۶ میلیارد تومان بوده و ما ۲۰ درصد تورم را در نظر گرفتیم. ما گفتیم ممکن است ۲۰ درصد تورم به وجود بیاید و روی قیمت کالا کشیدیم.
البته برنده مناقصه هم شدیم و و اوایل اردیبهشت امسال قرارداد بسته شد. در اوایل خرداد ماه یک افزایش ۴۰ درصدی در فولاد داشتیم. ما قیمت فولاد را هر کیلو ۱۴ هزار تومان در نظر گرفته بودیم. در اول تیر ماه که می خواستیم کار را اجرا کنیم فولاد را با قیمت ۲۴ هزار تومان خریداری کردیم. بالاخره ضمانت نامه و تعهداتی امضا شده بود و باید تعهدات را انجام می دادیم. متاسفانه تمام صنعتگران، دچار این مشکل هستند.
برنده مناقصه هم شدیم و و اوایل اردیبهشت امسال قرارداد بسته شد. در اوایل خرداد ماه یک افزایش ۴۰ درصدی در فولاد داشتیم. ما قیمت فولاد را هر کیلو ۱۴ هزار تومان در نظر گرفته بودیم. در اول تیر ماه که می خواستیم کار را اجرا کنیم فولاد را با قیمت ۲۴ هزار تومان خریداری کردیم
*با توجه به این که مبلغی در حد نرخ تورمی در حد ۲۰ درصد اضافه کرده اید باز یک مقدار سود دارد یا وارد ضرر شده اید؟
ما با قراردادهایی که داریم حدود ۲۵ درصد ضرر می کنیم و ۱۲ درصد هم بانک ها به ما برای سرمایه در گردش و به اصطلاح رونق تولید وام داده اند. بانک ها با نرخ سود ۱۲ درصد به ما وام داده اند. ما الان نزدیک ۳۷ درصد ضرر می کنیم. البته ما کارفرماها به اداره صنعت و معدن و اتاق بازرگانی نامه نوشتیم و مشکلات خودمان را مطرح کردیم. حتی درخواست ۵ درصد افزایش برای تعدیل قراردادها ارائه کرده ایم ولی هنوز نتوانسته ایم موافقت آنها را بگیریم.
*نرخ تورم ترکیه هم در سال های اخیر دو رقمی شد و بالای ۱۰ درصد رفت. آیا شرکت های ترکیه با وجود چنین تورمی، برای اجرای قراردادهای خودشان مشکل پیدا نمی کنند؟
خیر. آنها یک اتحادیه خیلی قوی دارند و در تمام زمینه ها، آن اتحادیه وارد عمل می شود. آن قرارداد را اتحادیه می بندد و کار را بین شرکت های سازنده و صنایع تقسیم می کند. آن اتحادیه هم، با پشتیبانی دولت، این کار را انجام می دهد. تمام ضرر و زیان شرکت ها، از طریق دولت ترکیه پرداخت می شود. به همین دلیل، کارگران آنها هم در آسایش هستند و خیلی فعال هستند. الان صنعت ترکیه، خیلی پیشرفت کرده است.
*با وجود مشکلاتی که ما داشته ایم ولی ترکیه ۹ میلیارد دلار صادرات به عراق داشته و ما تفاوت اساسی با ترکیه در میزان صادرات به عراق نداشته ایم.
من یک مقدار شک و شبهه دارم نسبت به ۸.۹ میلیارد دلار صادرات ایران به عراق.
*به طور رسمی اعلام شده که ایران هشت میلیارد و ۹۹۲ میلیون دلار به عراق صادرات داشته است.
شهرهای مرزی ایران با عراق، یک مزیت دارند و ما نسبت به ترکیه، دسترسی زیادی به عراق داریم. استان خوزستان هم اکثراً عرب زبان هستند و بهتر می توانند با عراقی ها کار کنند. این وضع هم به ۲۰ سال پیش برمی گردد.
حدود ۲۰ سال یا ۲۵ سال پیش، هنوز ترکیه ای ها وارد بازار عراق نشده بودند و ایران به صورت مرتب خرما، مرکبات، صیفی جات، موتورسیکلت و محصولات صنایع مختلف را به عراق صادر می کرد. خیلی هم اوضاع خوب بود و به راحتی پول صادرات هم برمی گشت و پول سرمایه گذاری شده بر می گشت ولی الان من شخصاً جرإت نمی کنم که در شرایط فعلی، با عراق کار کنم.
در حال حاضر، کسی نیست که سرمایه ما را تضمین کند که بر می گردد. ما می توانیم در صنایع نفت عراق سرمایه گذاری کنیم و به عراقی ها تجهیزات بفروشیم ولی مساله انتقال پول و سرمایه مطرح است. از آن طرف هم، مساله انتقال پول به ایران را داریم. ما این نوع مشکلات را داریم.
در حال حاضر، کسی نیست که سرمایه ما را تضمین کند که بر می گردد. ما می توانیم در صنایع نفت عراق سرمایه گذاری کنیم و به عراقی ها تجهیزات بفروشیم ولی مساله انتقال پول و سرمایه مطرح است
*شما توانایی صادرات چه محصولاتی به عراق دارید؟
ما در زمینه تجهیزات نفت، می توانیم قطعات زیادی صادر کنیم و می توانیم دکل های نفتی صادر کنیم. همچنین می توانیم تمام امکانات سر چاهی را صادر کنیم. با توجه به این که از نظر جغرافیایی و مناطق نفتی، عراق شبیه ایران است، همان تجهیزاتی که ما در ایران استفاده می کنیم عراق هم همین تجهیزات را استفاده می کند.
*کشور چین فقط ۵۰۰ میلیون دلار بیش از ایران به عراق صادرات داشته و این کشور در رتبه اول صادرات به عراق است. آیا کالای ایرانی و فرضاً تولیدات شما در صادرات به عراق، قابل رقابت با محصولات چینی هستند؟
تجهیزاتی که در ایران ساخته می شود بر اساس تکنولوژی اروپایی و آمریکایی است و مخصوصاً در تجهیزات نفت. به مراتب تجهیزاتی که ما می سازیم بهتر از تجهیزات چینی است یعنی ما تمام استانداردها را رعایت می کنیم.
*فرضاً جنابعالی باید مواد اولیه بخرید و محصول تولید کنید و به شکوری مثل عراق صادر کنید. شما می گویید افزایش قیمت داخلی به فولاد می خورد و شما نمی توانید به قراردادتان عمل کنیدو در حوزه صادرات سیمان، آیا شرکت های سیمانی که چنین مشکلی ندارند تا قبل از شیوع کرونا به راحتی می توانستند محصولات خودشان را صادر کنند؟
چند کارخانه سیمان از جمله سیمان خوزستان، سیمان بهبهان، سیمان مسجد سلیمان، در استان خوزستان فعالیت دارند. حدود ۵۰ درصد از تولیدات این کارخانه ها به عراق صادر می شد. متاسفانه چینی ها با یک ترفند وارد شدند و این بازار را از دست ایرانی ها گرفتند یعنی در سال های ۱۳۹۴، ۱۳۹۵ و ۱۳۹۶ عمده سیمان مصرفی عراق از ایران می رفت.
*ترفند چینی ها در این زمینه چطور بوده؟
سیمان کارخانه سیمان خوزستان و سیمان کارخانه های ایران، خیلی بهتر از سیمان چین بود ولی چینی ها بازار عراق را گرفتند. ترفند چینی ها این بوده که برخی امتیازات می دهند و می توانستند بانک های خودشان را قانع کنند که وام یک درصدی یا ۲ درصدی و ۳ درصدی دریافت کنند و در عراق سرمایه گذاری کنند و ما نمی توانستیم چنین کاری انجام بدهیم. ترکیه هم عمدتاً با محصولات خانگی و مواد غذایی، بازار عراق را گرفته است. در بعضی بخش ها، ایران هنوز جایگاه خودش را دارد.
سیمان کارخانه سیمان خوزستان و سیمان کارخانه های ایران، خیلی بهتر از سیمان چین بود ولی چینی ها بازار عراق را گرفتند. ترفند چینی ها این بوده که برخی امتیازات می دهند و می توانستند بانک های خودشان را قانع کنند که وام یک درصدی یا ۲ درصدی و ۳ درصدی دریافت کنند
*ایران در چه حوزه هایی می توانسته با ترکیه در صادرات به عراق رقابت کند؟
ایران از نظر صنایع غذایی و صیفی جات و ماهی، قابلیت رقابت دارد. در سال ۱۳۹۷ استان خوزستان بیش از ۲۵۰ هزار تُن ماهی به عراق صادر کرد. تمام ماهی مزارع پرورش ماهی، در همان مزرعه به فروش می رفت و صادر می شد. الان دولت عراق، مالیات زیادی بر ماهی های وارداتی از ایران بسته است و ضمن این که تمام مرزها را هم مسدود کرده است.
*از چند مرز بین ایران و عراق، صادرات بیش تری به عراق انجام شده. در رتبه اول مرز پرویزخان استان کرمانشاه است و از این مرز ۱.۴ میلیارد دلار، صادرات به عراق انجام شده. دومین رتبه مربوط به مرز باشماق در استان کردستان است که ۱.۱ میلیارد دلار صادرات از انجا انجام شده. از مرز تمرچین در استان آذربایجان شرقی، حدود ۷۵۴ میلیون صادرات ثبت شده. چرا این مرزها در استان های کرمانشاه، کردستان و آذربایجان غربی، بیش تر توانسته اند صادر کنند تا مرزهای خوزستان؟
منطقه کردنشین عراق و مخصوصاً اقلیم کردستان، بهتر با ایرانی ها معامله می کنند. خیلی از ایرانی به آنجا رفته و در حوزه صنایع سرمایه گذاری کرده اند. الان هم رفت و آمد دارند ولی در مرزهای جنوب و از جمله مرز چذابه، یک مقدار مشکل وجود دارد.
*بر اساس صحبت سخنگوی گمرک ۴۲ درصد صادرات ایران به منطقه اقلیم کردستان عراق صادر می شود. بر اساس گفته او می شود نتیجه گرفت که بخش عمده صادرات ایران به عراق یعنی در حد ۵۸ درصد، در اصل به منطقه کردنشین اقلیم کردستان انجام نمی شود. در مجموع، می شود نتیجه گیری کرد که در بعضی محصولات، ایران امکان صادرات دارد ولی اقلامی که قیمت مواد آنها مثل فولاد در داخل کشور تغییر می کند، در صادرات دچار مشکل است.
بله. ما حتی در قراردادهای داخلی هم دچار مشکل شده ایم. کارخانجات فولاد خوزستان، خیلی قدرتمند هستند و اگر صادرات داشته باشند و از محل صادرات، ارز تامین کنند و خودشان را اداره کنند، شرایط خیلی بهتری خواهند داشت. محصولات کشاورزی مثل سبزیجات به راحتی به عراق صادر می شود و فعالان این حوزه از صادرات به عراق رضایت دارند.
نظر شما