بازار؛ گروه استان ها: خراسان‌جنوبی قطب تولید عناب در ایران است، استانی که فرارسیدن گرمترین ماه سالش خبر از به ثمر نشستن مرواریدهای سرخ رنگی به نام عناب دارد، عنابی که سرخی رنگش از یاقوت و شیرینی طعمش از عسل بیشتر است. دستان پینه‌زده کشاورزان کویر با چیدن مرواریدهای سرخ، رنگ زندگی می‌گیرد و دلشان در خزان طبیعت به سرخی دسترنجشان گرم است.
هرچند خراسان جنوبی در تولید عناب مشکلی ندارد، اما حلقه‌های بعدی یعنی فرآوری و بازاریابی در استان گمشده هستند و تولید فرآورده‌های عناب که بهره‌وری اقتصادی قابل توجهی داشته و ارزش افزوده‌ای مطلوب ایجاد می‌کند، تا کنون مغفول مانده و تنها در سطح محدود به فعالیت‌های تحقیقاتی بسنده شده اما از بعد تجاری و بهره‌برداری اقتصادی آن همچنان بی‌بهره مانده‌ایم.
عناب، محصولی است که می‌تواند پنجره جدیدی برای شناساندن ایران به کشورهای همسایه و حوزه‌ای راهگشا برای عرصه ملی باشد اما به گفته کشاورزان نبود صنایع فرآوری و برندسازی سبب فروش فله ای این محصول شده و تاکنون نتوانسته‌ایم بهره‌برداری اقتصاد خوبی از این محصول استراتژیک در سطح استان داشته باشیم که این مهم سبب شده همچنان بیشترین بهره نصیب دلالان شده و کشاورزان کمترین مزد از کارشان را دریافت کنند.
کاهش ۲۰ درصدی برداشت عناب
رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی گفت: سطح زیر کشت محصول عناب در استان بالغ بر ۳ هزار و ۸۶۳ هکتار است که از این میزان ۳ هزار هکتار آن بارور است.
غلامرضا قوسی در گفتگو با بازار با بیان اینکه در سال جاری پیش بینی می شود ۵ هزار و ۵۰۰ تن محصول عناب در استان برداشت شود، افزود: با توجه به شرایط گرمای تابستان سال جاری این مقدار نسبت به تولید سال قبل ۲۰ درصد کاهش خواهد داشت.
وی با بیان اینکه ۹ هزار و ۵۰۰ نفر بهره‌بردار عناب در سطح استان داریم، بیان داشت: بخش مهمی از درآمد باغداران به ویژه در شهرستان‌های خوسف، بیرجند و سربیشه وابسته به این محصول است.
قوسی به نوع کاشت این محصول اشاره کرد و افزود: از مجموع سطح زیر کشت باغات عناب استان حدود ۹۵ درصد آن مربوط به باغات آبی است.
برنامه توسعه باغات دیم عناب در اراضی شیبدار با توجه به مقاومت خوب این محصول به کم آبی در قالب طرح ملی در دستور کار قراردارد
وی با بیان این مطلب که اصولا عناب دیم در سطح محدود و عمدتأ در مناطق کوهستانی و کوهپایه‌ای وجود دارد، ادامه داد: برنامه توسعه باغات دیم عناب در اراضی شیبدار با توجه به مقاومت خوب این محصول به کم آبی در قالب طرح ملی در دستور کار قراردارد.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی با بیان اینکه در سال گذشته قیمت محصول عناب بسته به مرغوبیت میوه بین ۱۰ تا ۶۰ هزار تومان متغییر بوده است، تصریح کرد: متوسط قیمت خرید این محصول از باغ‌دار ۱۵ تا ۲۰ هزار تومان بوده که در خرده‌فروشی‌ها با قیمت ۲۵ تا ۳۰ هزار تومان به فروش می‌رسد.
قوسی با اشاره به هم‌افزایی مطلوب بین دستگاه‌های متولی بخش کشاورزی، بیان داشت: در ۱۰ سال اخیر سطح زیرکشت عناب در استان افزایش داشته و در حوزه تولید، ۳۷۰ درصد افزایش وجود داشته است.
وی بیان داشت: یکی از موضوعات مهم در خصوص تولید عناب، تکثیر آن از طریق پاجوش بوده که این مهم تمامأ در اختیار خراسان جنوبی است.
قوسی با بیان اینکه در سطح جهانی از نظر تولید عناب، چین رقیب اصلی به حساب می‌آید، افزود: محصول عناب آنچنان که باید در سطح کشور معرفی نشده که در این راستا فعالیت‌های ترویجی گسترده ای از سوی جهاد کشاورزی برای معرفی ارزش دارویی و غذایی میوه عناب انجام شده است.
وی چاپ کتاب عناب، اجرای طرح جمع‌آوری و شناسایی ژرم پلاسم‌های زرشک و عناب، معرفی و ثبت دو رقم عناب به نام‌های ماژان و سیوجان، ایجاد کلکسیون عناب با استفاده از اکوتیپ‌های جمع‌آوری شده از سطح کشور در سربیشه، تهیه و تدوین فیلم و کلیپ‌های تصویری برنامههای صدا و سیما، تهیه نشریات تخصصی، برگزاری همایش ملی زرشک و عناب، برگزاری جشن شکرگزاری برداشت عناب، همکاری در برگزاری همایش ملی عناب و... را از جمله اقدامات مهم انجام شده در این زمینه برشمرد.
عناب هم از کرونا بی‌نصیب نماند
رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی از عدم صادرات این محصول در سال گذشته به خارج از کشور از طریق گمرک استان خبر داد و افزود: قسمتی از محصول عناب استان مصرف داخلی دارد و عمده آن به استان‌های همجوار به ویژه به خراسان رضوی ارسال می شود.
قوسی با بیان اینکه عناب نیز از ویروس کرونا بی‌نصیب نمانده است، افزود: طبیعتأ با شیوع ویروس کرونا و تاثیر منفی آن بر سفرهای زیارتی، بازار فروش محصول عناب به شدت لطمه دیده است.
وی از جمله آفات عمده محصول عناب را مگس و سنک دانست و تصریح کرد: شرایط اقلیمی مانند گرما، طوفانهای تابستان و عوارض ناشی از شوری آب و تجمع املاح در خاک جزو عوامل خسارت‌زای عناب محسوب می شوند که با رعایت اصول مدیریت باغ و بیمه کردن محصول می توان به کاهش تبعات خسارت‌های مذکور کمک کرد.
قوسی با تاکید بر فرآوری محصولات استراتژیک استان، افزود: جهاد دانشگاهی خراسان جنوبی اقدامات مثبت و اثربخشی در حوزه شناسایی و برندسازی محصولات استراتژیک انجام داده است.
وی یادآور شد: کشاورزان خراسان جنوبی با تولید ۹۸ درصد عناب ایران قطب تولید این محصول در کشور را از آن خود کرده اند.
عناب میوه ای گمنام در ایران
مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی نیز با بیان اینکه عمده محصولات باغی استان به صورت مستقیم به خارج از کشور صادر نمی شود، گفت: خراسان جنوبی قطب تولید عناب در کشور شناخته شده اما این محصول نه تنها در سطح جهانی بلکه در بعد کشوری نیز جایگاه واقعی خود را در بازار پیدا نکرده است.
عبدالرضا رضائی در گفتگو با بازار با بیان اینکه کشور چین در راستای تولید و عرضه انواع فرآورده‌های عناب اقدامات وسیعی انجام داده است، گفت: عناب نه تنها به عنوان یک ماده غذایی تنقلاتی بلکه از حیث دارویی بسیار باارزش بوده اما متاسفانه شناخت کافی از این نوع میوه در سطح کشور وجود ندارد.
وی با بیان اینکه عمده تولید عناب کشور در خراسان جنوبی است، گفت: اگر عناب نیز همانند برخی از محصولات کشاورزی که در سطح وسیعی و در اغلب استانها تولید می شد قطعا هم در بحث عرضه و هم در بحث رفع مشکلات توجه بیشتری معطوف آن می‌شد.
خراسان جنوبی قطب تولید عناب در کشور شناخته شده اما این محصول نه تنها در سطح جهانی بلکه در بعد کشوری نیز جایگاه واقعی خود را در بازار پیدا نکرده است
رضایی تصریح کرد: با عنایت به انحصاری بودن تولید این محصول باید در سطح استان تمام دستگاه‌ها و دست اندرکاران استانی به صورت ویژه در مسیر حمایت از عناب گام بردارند.
وی با بیان اینکه تبلیغات در تولید و عرضه محصولات بسیار مهم است، افزود: محصول عناب به دلیل نداشتن صنایع فرآوری عظیم و منحصر شدن به یک استان نتوانسته است تاکنون جایگاه خوبی برای استفاده در سطح کشور پیدا کند که این مهم نیازمند همکاری رسانه‌ها در بعد معرفی مزایای عناب می‌باشد.
رضائی با بیان اینکه در حال حاضر محصولات فرآوری عناب در قالب حبه عناب، پودر عناب، شربت و شیره عناب در واحدهای فرآوری استانی تولید می‌شود، افزود: افزایش حجم تولید نیازمند داشتن تقاضا و بازار مناسب است.
وی فرآورده هایی مثل پاستیل، کمپوت، شکلات، عود، لواشک، کیک، خورشت و بستنی عناب را از فرآورده هایی برشمرد که توسط گروه‌های استارتاپی معرفی شده و نیاز به ورود سرمایه گذار دارد.
رضایی در خصوص فرآوری نیز بیان داشت: محدودیتی در راستای ایجاد واحد فرآوری وجود ندارد اما باید بتوانیم محصولات جدید متناسب با نیاز بازار ارائه کنیم.
وی با بیان اینکه عدم وجود شناخت عناب در جامعه سبب شده تا علیرغم خواص بالای دارویی و غذایی این محصول مصرف کمتری داشته باشد، گفت: با وجود بالا رفتن قیمت سایر اقلام کشاورزی این محصول از نظر ریالی نیز نسبت به سال گذشته رشد قیمتی متناسب نداشته است.
وی در خصوص نبود آزمایشگاه تخصصی محصولات کشاورزی در استان نیز بیان داشت: آزمایشگاه‌های تخصصی متناسب با حجم تقاضا عمدتا در شهرهای بزرگ و مبادی صادراتی متمرکز هستند.
رضایی بیان داشت: ساخت آزمایشگاه تخصصی محصولات کشاورزی در استان نیازمند ورود سرمایه‌گذار بخش خصوصی است.
لزوم توسعه صنایع تبدیلی عناب در کشور
عامل توسعه خوشه خشکبار(زرشک و عناب) خراسان جنوبی گفت: به همت پژوهشگران استان در کشور دو رقم عناب سیوجان و ماژان خراسان جنوبی به ثبت رسیده است.
سبحان مصطفائی در گفتگو با بازار با بیان اینکه چین رقیب اصلی عناب ایران در سطح جهانی به شمار می‌رود، افزود: سطح زیرکشت، تولید و تنوع بالای این محصول توسط چین سبب شده تا این کشور رقیب اصلی ایران به شمار برود.
وی با بیان اینکه چین تقریبا ۹۰ درصد بازار دنیا برای عرضه محصول عناب اعم از خشک، تازه و صنایع تبدیلی را در اختیار دارد، تصریح کرد: چین صدها نوع عناب در سطح دنیا معرفی کرده که رقابت کردن برای این محصول در سطح جهانی خیلی مفهوم خاصی نمی تواند پیدا کند، مگر اینکه به طور ویژه صنایع تبدیلی این محصول در کشور توسعه پیدا کنند.
مصطفائی در خصوص ورود به بازارهای فروش محصول عناب بیان داشت: ورود به بازار جهانی دو حالت دارد که ما همیشه از حالت اول که صرفأ فروش محصول بوده استفاده کرده‌ایم اما باید برای داشتن بازار بهتر ابتدا به دنبال کشف و شناخت بازار متناسب با نوع محصول باشیم.
وی بر تولید محصولات تبدیلی بر اساس نیاز بازار تاکید کرد و ادامه داد: متاسفانه محصول عناب آنچنان که باید تاکنون در سطح کشور معرفی نشده و بهتر است ابتدا به جای رقابت جهانی به دنبال توسعه و معرفی محصول در سطح کشور باشیم.
مصطفائی افزود: متاسفانه خواص دارویی و غذایی این محصول در کشور ناشناخته مانده و پیشنهاد می‌کنم به جای تمرکز خیلی شدید و بدون برنامه ریزی لازم بر بازار جهانی، تمرکز بر بازار داخل و توسعه زیرساخت‌های تولید محصولات تبدیلی داشته باشیم تا از این طریق شرایط مناسب برای ورود به بازارهای جهانی فراهم شود.
وی بیان داشت: باید برای فروش این محصول بازار کوچکتر و متناسب با حجم تولید خودمان در کشورهای خارجی و منطقه پیدا کنیم، البته نه با هدف رقابت و دوم اینکه توسعه محصول را در کشور داشته باشیم.
مصطفائی با تاکید بر اینکه در ایران صنایع تبدیلی عناب را نداریم، ادامه داد: در استان تلاش هایی در قالب کارگاهی برای تولید حبه و شکرپنیر عناب شده است که امکان افزایش ظرفیت فراهم بوده اما مشکل اصلی بازار مناسب برای فروش محصولات است.
متاسفانه خواص دارویی و غذایی عناب در کشور ناشناخته مانده و پیشنهاد می‌کنم به جای تمرکز خیلی شدید و بدون برنامه ریزی لازم بر بازار جهانی، تمرکز بر بازار داخل و توسعه زیرساخت‌های تولید محصولات تبدیلی داشته باشیم
وی که خود عامل توسعه زرشک و عناب در استان است، گفت: در بحث زرشک ما انحصار تولید داریم لذا باید در وهله اول به صادرات آن و بعد استفاده داخلی توجه کنیم اما این امر در خصوص عناب برعکس بوده و باید در ابتدا نسبت به توسعه مصرف و فروش در داخل کشور و سپس رقابت جهانی گام برداریم.
مصطفائی با بیان اینکه در بحث دانش فرآوری و استفاده دارویی از این محصول اقدامات خوبی در سطح استان انجام شده است، یادآور شد: باید خواص دارویی و غذایی این محصول را در سطح کشور معرفی کنیم.
وی در خصوص فرآوری عناب، گفت: در بخش تحقیقاتی می‌توانیم ضمن الگوبرداری از نمونه محصولات تبدیلی چینی نسبت به بومی‌سازی محصول فرآوری متناسب با نیاز کشور اقدام کنیم.
مصطفائی بر نیاز استان به داشتن آزمایشگاه تخصصی محصولات کشاورزی تاکید کرد و اذعان داشت: هزینه آزمایشات تخصصی محصولات بسیار بالا بوده که ایجاد آزمایشگاهی تخصصی در سطح استان در این زمینه به کاهش هزینه‌ها و اتلاف وقت کمک شایانی می‌کند.
خام فروشی عناب منحصرا در بازار داخلی است
مدیر مجتمع تحقیقات گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی خراسان جنوبی نیز در گفتگو با خبرنگار بازار گفت: عناب محصولی رقابتی در سطح دنیا به شمار می‌رود که در حال حاضر با توجه به توسعه سطح زیرکشت این محصول در سایر کشورها ایران از رتبه دوم به رتبه چهارم تولید عناب رسیده است.
محسن پویان با بیان اینکه در سایر کشورها جهشی در راستای محصولات کشاورزی داشته‌اند، افزود: معمولا محصولات کشاورزی در سایر کشورها به صورت فرآورده یا اشکال دیگر غیر از خام فروشی به بازار دنیا عرضه می شود.
وی ادامه داد: بحث خام فروشی در ایران منحصرا به بازار داخلی برمی‌گردد و متأسفانه در این زمینه در بعد ملی هم توفیقات خوبی نداشته‌ایم.
پویان با اشاره به ساخت سایت بیرناب در مجتمع تحقیقاتی گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی بیان داشت: بیرناب متعلق به کلیه تولیدکنندگان عناب استان بوده و نسبت به معرفی این محصول در سطح کشور فعالیت می کند.
وی با بیان اینکه در بحث خام‌فروشی تاکنون در سطح ملی هم موفق نبوده‌ایم، بیان داشت: با راه‌اندازی سایت بیرناب و برقراری ارتباط دوسویه بین تولیدکنندگان و متقاضیان توانسته‌ایم رقم بالایی از محصول عناب را از این طریق به سایر استانها عرضه کنیم.
پویان در خصوص صادرات محصول به سایر کشورها بیان داشت: هرچند عمده محصول عناب به صورت خام‌فروشی عرضه می‌شود اما در این زمینه هم موفق نبوده ایم.
مدیر مجتمع تحقیقات گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی خراسان جنوبی تصریح کرد: کشورهای خلیج در جنوب و کشورهای انتزاعی در شمال کشور می‌توانند خریداران خوبی برای این محصول باشند که متأسفانه مراودات تجاری و اقتصادی با آنها نداریم، لذا چه انتظاری داریم از اینکه محصول عناب ارزآور و اشتغال زا باشد.
پویان در خصوص بحث فرآوری نیز گفت: مراکز تحقیقاتی دانشگاه‌ها، مرکز تحقیقات جهاد دانشگاهی و مرکز تحقیقات کشاورزی که متولی تحقیقات هستند توانسته‌اند دانش فنی را عرضه کنند اما در راستای تحقق این امر باید سایر ارگان‌ها با کمک سرمایه‌گذار دانش فنی را به شکل محصول فرآورده به بازار ارائه دهند.
وی با اشاره به اقدامات کشور چین در راستای بازاریابی بیان داشت: چین از طریق چندین شبکه بین المللی برای معرفی محصول تازه عناب خود در سطح دنیا اقدام می‌کند که این امکانات در اختیار ما قرار ندارد.
امکان فروش قرص‌های گیاهی در ایران نیست
پویان بیان داشت: تاکنون دانش فنی تهیه ۱۶ فرآورده از عناب تهیه شده است که این فرآورده های با ورود بخش خصوصی قابلیت اجرایی دارد.
وی در خصوص تهیه دارو از عناب نیز افزود: تهیه دارو از عناب در سایر کشورها اجرایی شده و فروش آن آزاد است اما در ایران تاکنون این امر محقق نشده است.
وی بیان داشت: تهیه قرص‌های گیاهی و عرضه آن در سایر کشورها بسیار راحت بوده اما ما در ایران مجوز فروش قرص‌های گیاهی را نداریم و سخت‌گیری‌های قانونی وجود دارد.
پویان در پایان از راه‌اندازی کانون ملی زرشک و عناب در استان خبر داد و گفت: در مجتمع تحقیقات گیاهان دارویی تلاش شده تا کانون ملی زرشک و عناب ایجاد شود که فعالیت این مرکز در ۳۱ شهریورماه با معرفی اعضای هیئت مدیره آغاز شده است.
عناب محصولی کوچک اما پر خاصیت و نماد پایداری در برابر خشکسالی است اما نبود امکانات فرآوری برای بهره‌وری بیشتر اقتصادی از این محصول داستانی چندین ساله شده که هرچند تلاش‌هایی برای فراهم کردن بهره‌وری بیشتر از این محصول انجام شده اما همچنان سود اصلی فروش عناب به پایتخت‌نشینان این محصول نمی‌رسد و کشاورزان همچنان بی‌بهره‌ترین اقشار از حیث کسب درآمد از محصولاتشان هستند.
نظر شما