تهمینه غمخوار؛ بازار: ایران و افغانستان در طول صدسال گذشته، روابط سیاسی و مبادلات تجاری مطلوبی را به عنوان دو کشور دوست و همسایه با یکدیگر داشته اند، اما با این وجود، این مناسبات در مقایسه با روابط ایران با دیگر کشورهای همسایه کمتر مورد توجه کارشناسانه قرار گرفته زیرا در طول سال های اخیر، توجه ایران بیشتر منعطف به گسترش روابط دو یا چند جانبه و حل و پیگیری مشکلات با کشورهای عرب حوزه خلیج فارس، ترکیه و غرب بوده که همین امر منجر شده تا حدودی تحولات همسایگان شرقی خود از جمله افغانستان را در دستور کار خود قرار ندهد در حالی که موضوعات مهمی که میان دو کشور از جمله مهاجرین افغانی، مواد مخدر و مباحث مربوط به رودخانه هیرمند در راستای توسعه روابط تجاری فی ما بین مطرح می باشد، از اهمیت ویژه ای در رسانه ها و محافل کارشناسی برخوردار است.
به همین دلیل خبرنگار بازار به سراغ ابوالفضل ظهره وند و فدا حسین مالکی، دو سفیر اسبق ایرانی در افغانستان رفت و نظرات آنها را درباره مهاجرین افغانی در ایران و راهکارهای توسعه روابط تجاری دو جانبه جویا شد که در ادامه می خوانید:
* جناب آقای ظهره وند، شما به عنوان نماینده اسبق جمهوری اسلامی ایران در کشور افغانستان، حضور افغانستانی ها در ایران را به چه میزان برآورد می کنید؟ تعاملات دو کشور در زمینه مهاجرین افغانستانی را چگونه ارزیابی می‌کنید و چه ضرورتهایی برای بهبود شرایط مهاجرین وجود دارد؟ پذیرایی ایران از مهاجرین افغانی در بهبود روابط دو کشور چه اندازه تاثیر گذار است؟
با توجه به موقعیت جغرافیای افغانستان و رابطه تاریخی بین دو کشور و این موضوع که جمهوری اسلامی ایران به عنوان کشور مادر در حوزه کشورهای فارسی‌زبان می باشد و همچنین اشتراکات فرهنگی میان ایران و افغانستان، آشنایی میان دو ملت با سرعت زیادی اتفاق افتاده است.
از طرفی، نقش ایران در پایان دادن به اشغال اتحاد جماهیر شوروی سابق و پیروزی مجاهدین افغان به گونه‌ای بوده که اگر به چهار دهه گذشته نگاه کنیم، روند مثبت و فزاینده در روابط بین دو کشور از جمله ورود پناهجویان به ایران مشاهده می کنیم. بنابراین به جرأت و بر اساس آمار و ارقام می توان گفت که قریب به نیمی از جمعیت افغانستان برای دوره زمانی محدود و یا بلند مدت در ایران حضور داشته اند که این حضور با حضور در کشورهای مختلف متفاوت است. زندگی در ایران باعث می‌شود که افغانها دورنمای توسعه افغانستان و آینده خود را در ایران ببینند و بر خلاف سایر پناهجویانی که از سمت آفریقا به اروپا می‌روند، بسیار سریع به بازار کار ایران وارد شوند.
جریان پناهجویان در ایران جریان مستمر و مداومی است که روند ناامنی و مشکلات معیشتی در افغانستان موجب شده که خواه ناخواه به سمت ایران و پاکستان روانه شوند. بنابراین بیشترین میزبانی در چهار دهه گذشته، در ایران و پاکستان در سطح جهان اتفاق افتاده که این دو کشور درگیر مسائل پناهجویی بوده اند.
البته این مسئله برای فرد پناهجو عمدتاً یک فرصت برای ورود به بازار کار و زندگی بهتر است، اما برای کشور میزبان همراه با هزینه هایی از جمله مشکلات بیماری و مشکلات اقامت و دیگر مشکلات می باشد که برخی از آنها با خود بیماری و برخی دیگر مواد مخدر و برخی عدم توسعه کشور خود را به کشور میزبان می‌کنند و تنها مولفه ای که موجب می‌شود که ایران اینگونه هزینه‌ها را تحمل کند، به دلیل اشتراکات هویتی، تاریخی و فرهنگی میان دو کشور است که چندین میلیون پناهجوی را در خود جای داده است.
اگر این میزان را با چندین هزار پناهجویی که در اروپا وجود دارند، مقایسه کنیم می‌بینیم که چالشی که هم اکنون اروپایی ها با آن درگیر هستند به دلیل مسائلی است که مطرح کردم و همین مسائل موجب می شود که به راحتی اعلام می‌کنند که نمی توانند پذیرای افراد مهاجر در کشور خود باشند.
از طرفی به دلیل داشتن ۹۲۰ کیلومتر مرز با افغانستان، ما به طور ناخواسته مجبور به مدارا هستیم، زیرا با ورود این افراد بازار کار ما در تصرف نیروی کار ساده افغانی می افتد که به دلیل دستمزدهای پایین و کاهش هزینه ها، کارگران ایرانی فرصت کار را از دست می‌دهند و یا حتی تمایلی به انجام برخی از مشاغل ندارند. همچنین با وجود آن که مسئله اقامت پناهجویان نیز برای ما هزینه‌بر است، طبق مصوبه جدید اعلام شده فرزندانی که از مادر ایرانی و پدر افغان در ایران متولد می شوند برای آن ها اقامت رایگان در نظر گرفته می شود که این امر در جای خود کار شایسته ای بوده است.
با ورود مهاجرین افغان، بازار کار ما در تصرف نیروی کار ساده افغانی می افتد که به دلیل دستمزدهای پایین و کاهش هزینه ها، کارگران ایرانی فرصت کار را از دست می‌دهند و یا حتی تمایلی به انجام برخی از مشاغل ندارند
موضوع مهم قابل بحث دیگر این است که اگر بین دو کشور مثلا کشور ما و کشورهای همسایه و منطقه قرار باشد که در آینده نه چندان دور لغو روادید و برداشتن مرزها صورت گیرد، قطعاً میان ایران و افغانستان خواهد بود که البته مولفه طالبان این ایده را ضعیف می سازد و با حضور طالبان سیل جدیدی از پناهجویان به ایران وارد می شوند.
* راه کار شما برای بازگشت و گسترش روابط تجاری میان دو کشور چیست و درچه زمینه های افزایش همکاری وجود دارد؟
در رابطه با روابط تجاری میان دو کشور، بخشی از روابط تجاری ما با افغانستان متاثر از کرونا بوده و بخش دیگر مربوط به گذشته است که پیش از این تحت تاثیر قرار گرفته است. بنابراین ما باید موانع این گسترش را با انجام اقداماتی مرتفع سازیم. از آن جمله، ما باید بازارچه های مرزی را فعال کرده، مناطق مشترک تجاری و صنعتی را در مرز ایجاد کنیم که رفت و آمد پناهجویان راحت‌تر شود و مهاجرینی که در ایران حضور دارند به سمت نوار مرزی دو کشور سوق داده شوند.
از دیگر اقدامات، آباد شدن مناطق مرزی بین ایران و افغانستان است که بهترین فرصت برای توسعه روابط فی ما بین و پایان دادن به مسئله مهاجرت است که هم امنیت در سایه توسعه اقتصادی_تجاری گسترش داده می شود و هم مسئله لغو روادید ایجاد خواهد شد و امکان سرمایه‌گذاری‌های مشترک به وجود خواهد آمد. همچنین ما باید جنبه‌های صنعتی و فنی را پشتیبانی کنیم و به برگزاری و برپایی نمایشگاه‌های ثابت عرضه کالا و کالاهای مشترک تولیدی که به عنوان هاب صادراتی در نظر گرفته می شود بپردازیم.
بهترین فرصت برای توسعه روابط فی ما بین و پایان دادن به مسئله مهاجرت آباد شدن مناطق مرزی است که هم امنیت در سایه توسعه اقتصادی_تجاری گسترش داده می شود و هم مسئله لغو روادید ایجاد خواهد شد و امکان سرمایه‌گذاری‌های مشترک به وجود خواهد آمد
از آن جایی که افغانستان عضو WTO می باشد، معافیت مالیاتی برای آنها در نظر گرفته می‌شود و افغانها کالای تولیدی خود را به عنوان کالای مشترک می‌تواند به اروپا صادر نمایند و از طرفی ایران از طریق افغانستان می تواند کالای خود و یا کالاهای مشترک را را به دیگر کشورها ارسال کند.
برگزاری کارگاه های مشترک معادن و همکاری در این رابطه نیز مسئله مهمی است که اگر مسئله روادید برطرف شود دو طرف به راحتی می توانند این همکاریها را توسعه دهند. راه آهن چابهار به سمت زاهدان و پس از آن به سمت شمال، بهترین فرصت است که هزینه ترانزیت کالای افغانی را کاهش می دهد که دیگر نیازی به ماشین نباشد. روند کار راه آهن اراک به سمت مرز منطقه ویژه اقتصادی دوغارون (بزرگترین منطقه ویژه اقتصادی جمهوری اسلامی ایران) به میزان ۸۰ درصد تکمیل شده که همچنین از سمت هراز نیز می‌توان به سمت کابل و هم به سمت تاجیکستان کشیده شود.
افغانستان به دلیل محاط بودن در خشکی، ناگزیر است تا بخش عمده ای از تجارت خود را با ایران و پاکستان انجام و گسترش دهد، بنابراین مسائل مرزی میان دو کشور وجود دارد که باید مرتفع شود. ما باید سوخت را متفاوت از گذشته به گونه ای تعریف شده در لب مرز به افغانها تحویل دهیم که خود این امر موجب کاهش هزینه ها و قیمت ها خواهد شد.
علاوه بر اظهارات ابوالفضل ظهره وند، خبرنگار بازار گفتگویی را نیز با فدا حسین مالکی، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی و سفیر اسبق ایران در افغانستان نیز در رابطه با موضوعات مهمی چون مسئله حقابه هیرمند، مهاجرین و راه حلهای افزایش روابط تجاری میان دو کشور ترتیب داد که در ادامه مرور می کنیم :
* از دیدگاه شما، چه ضرورتهایی برای بهبود شرایط مهاجرین افغانی در ایران وجود دارد؟ پذیرایی ایران از مهاجرین افغانی در بهبود روابط دو کشور چه اندازه تاثیر گذار است؟
روابط دو ملت و دولت افغانستان یک روابط تاریخی بوده که ریشه در تاریخ دارد و در واقع همیشه این دو ملت خصوصاً در دوران جهاد و مقاومت افغانستان در کنار یکدیگر بوده که بنا به دستور امام خمینی، جمهوری اسلامی ایران در برابر ارتش سرخ شوروی از مجاهدین افغان حمایت کرده است.
در طول سالهای اخیر، مشکلات داخلی و شرایط زندگی افغانها منجر به ورود مهاجرین افغان به خاک ایران شده و شباهت ها و اشتراکات دو کشور به لحاظ مذهب، زبان، مرزهای مشترک و اقلیم و تنوع آب و هوایی موجب شده تا مردم زیادی حتی برای ورود به بازار کار، ایران را برای زندگی انتخاب کنند.
با این حال، اما به دلیل آنکه سیاست واحد و اتحاد نظری در رابطه با موضوع مهاجرین در کشورمان وجود ندارد، حتی علی رغم تاکید رهبری بر تحصیل رایگان دانش آموزان افغانی در ایران و توجه خاص به این مهاجرین، مشکلات مرتبط هنوز حل نشده و تا عملی شدن آن زمان زیادی لازم است.
* راه کار شما برای بازگشت و گسترش روابط تجاری میان دو کشور چیست و چه زمینه های افزایش همکاری وجود دارد؟
افغانستان از موقعیت ژئوپلتیک و استراتژیکی برخوردار است که در واقع بنا به اقداماتی که اتحادیه اروپا انجام داده، این کشور به عنوان یک بارانداز تجاری در نظر گرفته می شود. این کشور از طریق خط ترانزیت چابهار و با تصویب شدن منطقه آزاد تجاری سیستان به داخل افغانستان می‌تواند منجر به ایجاد یک تحول اساسی در کشور خود و گسترش روابط تجاری با ایران شود. بنابراین دادو ستد های مرزی باید افزایش یابد و روند کاری خط آهن میان دو کشور سرعت بیشتری بگیرد.
* بحث مشکلات آبی میان افغانستان و ایران و حق آبه جمهوری اسلامی ایران در سطوح مختلف و همچنین در رسانه های دو کشور سالهاست که مطرح بوده و قرارداد میان دو کشور درباره بهره برداری از رودخانه هیرمند یک قرارداد رسمی و تأیید شده دو کشور است که برای هر دو طرف قابل احترام می باشد. حال، از دیدگاه شما، وضعیت حقوقی این رودخانه و تامین حق آبه آن مربوط به بخش ایرانی این رودخانه چگونه است و چگونه پیگیری خواهد شد؟
طبیعی است که بر اساس توافقنامه میان ایران و افغانستان در رابطه با حق آبه هیرمند، مقامات افغانستان باید به این معاهده پایبند و بر اساس آن عمل کنند. از طرفی، این موضوع مستلزم داشتن یک دیپلماسی قوی از سوی ما می باشد که از این طریق قطعاً این کار سریعتر عملی خواهد شد. البته ملاحظاتی نیز در این باره وجود دارد که به دلایل مختلف از جمله حضور ۴۸ کشور دنیا در آنجا و به دلایل احتمالی از جمله خشکسالی این مشکلات به وجود آمه است. اخیراً، رئیس جمهور افغانستان اظهارات غیرکارشناسانه ای در رابطه با حق آبه ایران مطرح کرده که این موضوع باید از طریق وزارت خارجه ایران حتما پیگیری شود تا مشکلات ما در سیستان و بلوچستان برطرف شود.
(با توجه به اظهارات سفیر ایرانی در این رابطه، خبرگزاری صدای افغان (آوا) از سالها پیش اظهارات گوناگونی را از مقامات افغان منتشر کرده که بر اساس گزارشهای منتشر شده، آنها همگی بر این باورند که معاهده ای که بین ایران و افغانستان در سال ۱۳۵۱ منعقد شده، کاملاً مورد اجرا قرار گرفته و افغانستان متعهد به اجرای آن می باشد و اشکال و مساله‌ای در مورد حق آبه هیرمند وجود ندارد و دو کشور بر مفاد معاهده آبی هیرمند پایبند هستند.)
* راه کار دور زدن تحریم ها از طریق کشور های همسایه به واسطه مبادلات مرزی با این کشور ها علی الخصوص افغانستان چیست؟ چرا بازارچه های مرزی در این راستا در مرز های شرقی کشور فعال نشده و به عبارتی وزارت خارجه همچنان در سودای تجارت با غرب و علی الخصوص اروپا است؟
دور زدن تحریم ها امری طبیعیست، اما متاسفانه در طول این چند سال خصوصاً در زمان دولت فعلی ما نتوانستیم از ظرفیت‌های کشورمان استفاده کرده و منجر به بهره بری و سودآوری شویم. ما تنها کشوری در دنیا هستیم که اطرافمان مرزهای خشکی، دریایی و هوایی وجود دارد که این ویژگی موجب می شود تا در برقراری ارتباط و افزایش آن به خصوص با کشورهای همسایه از جمله افغانستان از طریق ۱۵ استان خود در شمال، جنوب، شرق و غرب موفق شویم.
ما در طول این سالها آن طور که باید و شاید نتوانستیم این موضوع را حل کنیم که اخیراً در جلسه‌ای که با وزیر امور خارجه دکتر ظریف در کمیسیون امنیت ملی داشتیم بر پیگیری این موضوع تاکید کردیم. همچنین فعال شدن بازارچه‌های مرزی با کشورهای همسایه موضوع دیگر قابل پیگیری می باشد که اگر ما از دیپلماسی اقتصادی قوی تری بر خوردار شویم، می توانیم روابط و همکاریها را در سطح مرزی میان مرزنشینان استان‌ها و کشورهای همسایه پررنگ تر سازیم.
فعال شدن بازارچه‌های مرزی با کشورهای همسایه موضوع دیگر قابل پیگیری می باشد که اگر ما از دیپلماسی اقتصادی قوی تری بر خوردار شویم، می توانیم روابط و همکاریها را در سطح مرزی میان مرزنشینان استان‌ها و کشورهای همسایه پررنگ تر سازیم
* مواد مخدر چه تاثیراتی در روابط اقتصادی دو کشور داشته است؟ آیا فکر نمی کنید که ایران قربانی اصلی کشت مواد مخدر در افغانستان است؟
بعد از حادثه ۱۱ سپتامبر که توسط خود آمریکایی‌ها شکل گرفت و حمله آمریکا به افغانستان به بهانه جنگ با طالبان، نیروهای آمریکایی به بهانه مبارزه با تروریسم و مواد مخدر وارد افغانستان شده و هم اکنون بیش از ۱۸ سال هنوز آثار این حضور به وضوح دیده می شود.
بخش عمده ای از مواد مخدر موجود در افغانستان از طریق هواپیماهای امریکایی به امریکا و کشورهای اروپایی صادر می‌شود و این خود آمریکایی‌ها هستند که مواد مخدر را به افغانستان آورده اند و مدیریت آن را از آن جا به عهده دارند، زیرا پرسودترین تجارت غیرقانونی در دنیا محسوب می شود.
بخش عمده ای از مواد مخدر موجود در افغانستان از طریق هواپیماهای امریکایی به امریکا و کشورهای اروپایی صادر می‌شود و این خود آمریکایی‌ها هستند که مواد مخدر را به افغانستان آورده اند و مدیریت آن را از آن جا به عهده دارند. بنابراین دولت افغانستان در این باره نقشی ندارد
در واقع ۹۰ درصد مواد مخدر منطقه هیرمند که در افغانستان تولید می‌شود، از طریق انگلیسیها کشت و انجام می شود و دولت افغانستان در این باره نقشی ندارد. جمهوری اسلامی ایران نیز طی این سال ها با دفاع از مرزهای خود به مبارزه با مواد مخدر و ورود به خاک خود پرداخته است.
نظر شما