اعمال ماه محرّم و صفر در مفاتیح الجنان: راز و نیاز در دو ماه سوگواری

به گزارش بازار، حرکت سال قمری تا چه اندازه ذهن شما را با خود همراه می‌کند؟ در میان روزهای سال، ماه‌های محرّم و صفر همیشه فضایی ویژه دارند: حزن، سوگواری و مجالس معنوی. مفاتیح الجنان، مجموعه دعاها و زیارات شیعی که شیخ عباس قمی گردآوری کرده، یکی از منابع اصلی در این زمینه است. این کتاب جامع، شامل اعمال ماه‌ها و شب‌های خاص سال قمری است و هدف آن فراهم ساختن ادعیه معتبر برای ارتباط معنوی مؤمنان با خداوند و اهل بیت است. بی‌جهت نیست که حتی برخی منابع آموزشی و فروشگاه‌های مذهبی مانند فروشگاه katabhadi.com  این اثر را به علاقه‌مندان معرفی کرده و نسخه‌های مختلف آن را عرضه می‌کنند. در این نگارش، به معرفی مهم‌ترین آداب و دعاهای ماه‌های محرّم و صفر براساس مفاتیح الجنان می‌پردازیم؛ طوری که ضمن جذابیت مطالعه، کاربری آموزشی داشته باشد.

ماه محرّم: ماه حماسه و ماتم

در نگاه شیعیان، ماه محرّم نه تنها آغاز سال قمری است، بلکه یادآور فداکاری و شهادت امام حسین(ع) و یارانش در کربلاست. مفاتیح الجنان در شرح ماه محرّم می‌نویسد: «ماه محرّم، ماه غم و اندوه اهل‌بیت و شیعیان آن‌ها و ماه شهادت و یادآوری دلاوری‌ها و شجاعت‌های سیدالشهداء امام حسین(ع) و یاران باوفایش در کربلاست» بنابراین بر عزاداران لازم است با برگزاری مجالس سوگواری و شرح فلسفه واقعه عاشورا، هم خود و هم نسل جوان را با آموزه‌های این ایام آشنا کنند.

اعمال مهم در ماه محرّم: در مفاتیح الجنان اعمال و دعاهای متعددی برای ماه محرّم ذکر شده که برخی از آن‌ها به شرح زیر است: ابتدا هنگام رویت هلال محرّم، توصیه شده تکبیر بگویید و دعای مفصلی را که از صحیفه‌ی سجادیه نقل شده بخوانید. همچنین در شب اول محرّم، خواندن صد رکعت نماز مستحب آمده است؛ در این نماز هر دو رکعت با سوره‌های «حمد» و «قل هو الله» خوانده می‌شود، و گفته شده هر که این نماز را بجا آورد و روز اول محرّم را روزه بدارد، در طول سال از بلایا در امان خواهد ماند. روایت دیگری سفارش می‌کند همان شب دو رکعت نماز بخوانید که در رکعت اول سوره «حمد» و «انعام» و در رکعت دوم «حمد» و «یس» تلاوت شود. علاوه بر این، انجام «نماز اوّل ماه» (دعاهای آغاز ماه) نیز در این روز سفارش شده است.

در روز اول محرّم، روزه گرفتن مستحب است؛ امام رضا(ع) فرموده هر کس این روز را روزه بدارد و حاجت خود را از خدا بخواهد، خدا دعایش را مستجاب می‌کند. پس از نماز صبح روز اول، دعای ویژه‌ای (متشکل از عبارات «خداوندا… این سال تازه است…») سه مرتبه خوانده می‌شود که در مفاتیح الجنان نقل شده است. خلاصه آن‌که محرّم با فضیلت عزای حسینی همراه است و مفاتیح الجنان تأکید می‌کند ارادتمندان اهل بیت(ع) با هر چه باشکوه‌تر برگزار کردن مجالس سوگواری و تلاوت دعاهای وارده، یاد سیدالشهدا را زنده نگه دارند.

ماه صفر: ماه تذکّر و آزمون

ماه صفر از دیرباز نزد مسلمانان ماهی نحس و پرحادثه شمرده شده است. دلیل معروفی که برای نحسی صفر ذکر می‌کنند، مصادف شدن آن با فجایع بزرگی مانند رحلت پیامبر(ص) و شهادت امام حسن(ع) و امام رضا(ع) است. از این‌رو در روایات شیعی توصیه شده در ماه صفر مردم از آغاز کارهای مهم خودداری و برای دفع بلاها انفاق و عبادت کنند؛ مفاتیح الجنان نیز می‌گوید «برای رفع نحوست این ماه، بهتر از صدقه دادن و خواندن دعاهای وارد شده نیست».

اعمال مهم در ماه صفر: در ایام صفر خواندن دعا، تلاوت قرآن و اقامه نماز و روزه سفارش فراوانی دارد. مثلاً هنگام رؤیت هلال صفر، خواندن سه مرتبه «الله‌اکبر» و سه مرتبه «لا اله الا الله» و سپس تعویذ مخصوص وارد شده است. همچنین توصیه شده سوره حمد هفت مرتبه خوانده شود. چند روز روزه گرفتن در ماه صفر (معمولاً یک پنجشنبه اول ماه، یک پنجشنبه آخر و یک چهارشنبه وسط ماه) نیز از امور مستحب ذکر شده. نماز شب اوّل ماه (دو رکعت پس از سوره حمد و انعام برای طلب ایمنی از ترس و درد) و نماز روز اوّل ماه (دو رکعت با تسبیح‌های توحید و قدر و سپس صدقه) نیز سفارش شده که سلامت و اجابت دعا را به همراه دارد. از دعاهای مخصوص صفر، دعای منسوب به امام سجاد(ع) است که در مفاتیح آمده و بهتر است هر روز ده مرتبه قرائت شود، این دعا با مضامین رهایی حضرت یونس(ع) همراه است.

ابن طاووس در اقبال‌الاعمال نیز برای روز سوم صفر خواندن دو رکعت نماز (با سوره‌های حمد و فتح و توحید) و پس از آن صد بار صلوات، صد بار لعن بنی‌امیه و صد استغفار را ذکر کرده است تا حاجت انسان روا شود. از مهم‌ترین اعمال روز بیستم صفر (اربعین) زیارت امام حسین(ع) است که در مفاتیح توصیه شده؛ امام حسن عسکری(ع) فرموده یکی از پنج نشانه‌ی مؤمن، برپایی زیارت اربعین حضرت سیدالشهداء است.

نسخه‌های مفاتیح الجنان و نکات انتخاب

برای درک بهتر مفاهیم دینی و پیگیری دعاها، دسترسی به یک نسخه مناسب از این کتاب ارزشمند اهمیت زیادی دارد. این اثر در قطع‌ها و چاپ‌های متنوعی منتشر می‌شود؛ از نسخه‌های رقعی معمولی بر اساس متن اصلی شیخ عباس قمی گرفته تا قطع جیبی برای حمل آسان، قطع رحلی با خط درشت برای مطالعه راحت‌تر، و حتی نسخه‌های منتخب یا نفیس با جلد چرمی و چاپ لوکس. علاقه‌مندان معمولاً پیش از خرید، عباراتی مانند «قیمت مفاتیح الجنان» یا «قیمت مفاتیح الجنان شیخ عباس قمی» را جستجو می‌کنند تا از تفاوت قیمت‌ها که به کیفیت چاپ، نوع جلد و حجم کتاب مربوط می‌شود آگاه شوند. همچنین برای نسخه‌های کم‌حجم‌تر و اقتصادی‌تر، جستجوهایی مانند «قیمت نسخه کوچک» یا «قیمت نسخه منتخب» رایج است و افرادی که به متن ترجمه‌دار نیاز دارند، می‌توانند چاپ‌هایی همراه با ترجمه فارسی را انتخاب کنند. در این میان، با جستجوی «خرید کتاب مفاتیح الجنان با ترجمه فارسی» می‌توان به فروشگاه‌های اینترنتی مختلف و نسخه‌های متنوع این اثر دسترسی پیدا کرد.

جدول زیر خلاصه‌ای از برخی نسخه‌های رایج مفاتیح الجنان و ویژگی‌های آن‌ها را نشان می‌دهد:

انتخاب نسخه مناسب مفاتیح الجنان می‌تواند کیفیت تجربه دینی شما را ارتقا دهد. برای آشنایی بیشتر و دسترسی آسان‌تر به نسخ مختلف مفاتیح، سایت‌های تخصصی مذهبی و برخی کتابفروشی‌های معتبر توصیه‌هایی دارند. به عنوان نمونه، وب‌سایت فروشگاه کتاب هادی چندین چاپ متفاوت از مفاتیح الجنان را معرفی کرده که امکان مقایسه قیمت و انتخاب نسخه‌ی دلخواه را برای خریداران فراهم می‌کند.