بازار؛ گروه بینالملل: از زمان انقلاب صنعتی، تقاضای انرژی توسط دولتها به سرعت افزایش یافته است. بخشهایی مانند شیشه، پلاستیک، کاغذ، سیمان و به ویژه آهن و فولاد به دلیل نیاز بالای انرژی، به عنوان «صنایع انرژیبر» تعریف میشوند. در سطح جهانی، مصرف انرژی روزانه در کنار رشد جمعیت، شهرنشینی، صنعتی شدن و دیجیتالی شدن در حال افزایش است. در درجه نخست، بخش ساخت و ساز، همراه با صنعت دفاعی مبتنی بر آهن و فولاد و مراکز داده، مقادیر زیادی انرژی مصرف میکنند. بنابراین رقابت تسلیحاتی که با تضعیف امنیت جهانی تشدید شده است، تقاضا برای انرژی را بیشتر افزایش میدهد.
انرژی یکی از حیاتیترین عناصر رشد و توسعه پایدار برای کشورهای مدرن است. دولتی که نتواند امنیت انرژی را تضمین کند، قادر به تضمین امنیت ملی و بینالمللی خود نیز نخواهد بود. نیمه اول قرن بیست و یکم به عنوان «قرن بحرانها» توصیف میشود. تغییرات اقلیمی مرتبط با گرمایش جهانی، مهاجرتهای گسترده، ناامنی غذایی، حملات سایبری، جنگ روسیه و اوکراین و ناتوانی در جلوگیری از قتل عامهای انجام شده توسط ایالات متحده و اسرائیل در خاورمیانه، تنها تعدادی از حوزههای بحرانی اساسی هستند که نظام بینالمللی امروز با آن مواجه است. در این محیط بحرانی چندبعدی، انرژی گاهی به عنوان «هدف» و گاهی به عنوان «وسیله» در رقابت بین بازیگران جهانی مورد استفاده قرار میگیرد.
از همین روی، امروزه هیچ کشوری از جمله ایالات متحده، اتحادیه اروپا، روسیه، چین، ترکیه و عربستان سعودی، نتوانستهاند امنیت انرژی خود را به طور کامل تضمین کنند. در شبکه روابط درهمتنیده جهانی، دستیابی به امنیت صد در صدی در حوزه انرژی ممکن به نظر نمیرسد. وقتی امنیت انرژی از نظر عرضه و تقاضا در نظر گرفته شود، کشورهای غنی از انرژی مانند روسیه و عربستان سعودی با تهدیدات در محدوده «امنیت عرضه» مبارزه میکنند، در حالی که کشورهای وابسته به انرژی مانند اتحادیه اروپا، چین و ترکیه با تهدیدات مختلفی در محور «امنیت تقاضا» روبرو هستند.
برندگان و بازندگان جنگ اوکراین
رقابت روسیه و غرب و همچنین روسیه و اتحادیه اروپا در اوکراین ریشههای تاریخی دارد که به قرنها پیش برمیگردد. روسیه که اوکراین را «حیاط خلوت خود» میداند، از سال ۲۰۰۴ به ابتکارات اقتصادی و سیاسی مختلفی برای افزایش نفوذ خود بر این کشور دست زده است. در پاسخ، غرب تلاش کرده است تا اوکراین را به بهانه عضویت در سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) و اتحادیه اروپا از روسیه دور کند. در این فضای رقابتی، روسیه در سالهای ۲۰۰۶.۲۰۰۹ و ۲۰۱۴ صادرات گاز طبیعی از طریق اوکراین به اتحادیه اروپا را قطع کرد؛ کریمه را در سال ۲۰۱۴ به خاک خود ضمیمه و از جداییطلبان در منطقه دونباس حمایت کرد. در نهایت، در ۲۴ فوریه ۲۰۲۲، روسیه حمله خود به اوکراین را آغاز کرد.
پیش از جنگ، کشورهای اتحادیه اروپا، که درسهای کافی از بحرانهای انرژی گذشته نگرفته بودند، تقریباً نیمی از گاز طبیعی و گاز طبیعی مایع (LNG) خود را از روسیه وارد میکردند. رهبری آلمان در پروژههای نورد استریم ۱ و نورد استریم ۲ که در زیر دریای بالتیک ساخته شدهاند، بارزترین نمود این وابستگی است. پس از شروع جنگ در سال ۲۰۲۲، این خطوط لوله منفجر و صادرات گاز به اتحادیه اروپا از طریق اوکراین متوقف شد. پس از این، اتحادیه اروپا به سرعت شروع به جستجوی منابع و مسیرهای جایگزین کرده است.
براساس گزارش مرکز مطالعات بحران و پژوهشهای سیاسی ترکیه؛ طبق دادههای یورواستات، در سهماهه دوم سال ۲۰۲۵، اتحادیه اروپا همچنان ۷.۸ درصد از واردات گاز و ۱۲.۹ درصد از واردات LNG خود را از روسیه تأمین میکرد. در همین مدت، ۵۰.۸ درصد از واردات گاز طبیعی اتحادیه اروپا توسط نروژ و ۵۷.۷ درصد از واردات LNG آن توسط ایالات متحده تأمین شده است. به گفته اورسولا فون در لاین، رئیس کمیسیون اروپا، کل واردات گاز اتحادیه اروپا از روسیه از ۴۵ درصد سال ۲۰۲۱ به ۱۳ درصد در سال ۲۰۲۵ کاهش یافته است. در همین زمان، واردات زغال سنگ روسیه از ۵۱ درصد به صفر و واردات نفت از ۲۶ درصد به ۲ درصد کاهش یافته است.
طبق دادههای یورواستات، در سهماهه دوم سال ۲۰۲۵، اتحادیه اروپا همچنان ۷.۸ درصد از واردات گاز و ۱۲.۹ درصد از واردات LNG خود را از روسیه تأمین میکرد. در همین مدت، ۵۰.۸ درصد از واردات گاز طبیعی اتحادیه اروپا توسط نروژ و ۵۷.۷ درصد از واردات LNG آن توسط ایالات متحده تأمین شده است.
کمیسیون اروپا همچنین اعلام کرده است که واردات LNG از روسیه از اول ژانویه ۲۰۲۷ به طور کامل متوقف و به دنبال آن واردات گاز از طریق خط لوله نیز از اول اکتبر ۲۰۲۷ متوقف خواهد شد. با این حال، کشورهای محصور در خشکی مانند مجارستان و اسلواکی به این تصمیم اعتراض دارند، زیرا دسترسی آنها به LNG محدود است. فروش گاز روسیه به این کشورها با قیمتهای مطلوبتر، وحدت سیاسی در اتحادیه اروپا را نیز تضعیف میکند.
اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۴ در مجموع ۵۲ میلیارد متر مکعب گاز از روسیه وارد کرد که شامل ۳۲ میلیارد متر مکعب گاز خط لوله و ۲۰ میلیارد متر مکعب گاز مایع طبیعی (LNG) به همراه ۱۳ میلیون تن نفت خام و بیش از ۲۸۰۰ تن اورانیوم غنی شده است. با وجود این، اتحادیه اروپا در طول درگیری پیشرفت قابل توجهی در زمینههای بهرهوری و صرفهجویی در مصرف انرژی داشته و سرمایهگذاریهای خود را در انرژیهای تجدیدپذیر تقویت کرده است. با این وجود، بدیهی است که گزینههای محدودی وجود دارد که میتوانند در کوتاهمدت به طور کامل جایگزین روسیه شوند.
قراردادی به ارزش ۷۵۰ میلیارد دلار برای خرید گاز طبیعی مایع (LNG) بین اتحادیه اروپا و ایالات متحده امضا شده است که دوره زمانی آن تا سال ۲۰۲۸ را پوشش میدهد. بین سالهای ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۴، واردات گاز طبیعی مایع اتحادیه اروپا از ایالات متحده ۱۳۹ درصد افزایش یافت، در حالی که کل واردات گاز از روسیه ۶۶ درصد کاهش یافته است. در همین مدت، صادرات گاز نروژ به اتحادیه اروپا ۱۵ درصد افزایش یافته است.
با کاهش وابستگی خود به روسیه و روی آوردن به ایالات متحده، اتحادیه اروپا اکنون با احتمال تجربه بحران وابستگی مشابه با ایالات متحده در آینده روبرو است. در نتیجه، امنیت انرژی اتحادیه اروپا چه امروز و چه در آینده مملو از آسیبپذیریهای جدی است.
روسیه محصولات انرژی را که نمیتواند به اتحادیه اروپا بفروشد، عمدتاً با قیمتهای تخفیفدار به چین و هند صادر میکند. این وضعیت درآمدهای روسیه را کاهش میدهد، در حالی که مزایای قابل توجهی را برای چین و هند فراهم میکند. ایالات متحده و نروژ نیز بازیگرانی هستند که بیشترین سود را از شکاف در بازار اتحادیه اروپا میبرند. در این زمینه، از منظر انرژی، بزرگترین بازندگان جنگ، اتحادیه اروپا و روسیه هستند؛ در حالی که بزرگترین برندگان، ایالات متحده، چین و هند هستند. بدیهی است که بازنده قطعی اوکراین بوده که انرژی و زیرساختهای آن نابود شده است.
با کاهش وابستگی خود به روسیه و روی آوردن به ایالات متحده، اتحادیه اروپا اکنون با احتمال تجربه بحران وابستگی مشابه با ایالات متحده در آینده روبرو است. در نتیجه، امنیت انرژی اتحادیه اروپا چه امروز و چه در آینده مملو از آسیبپذیریهای جدی است. کشورهای اتحادیه اروپا که با پروژه «نابوکو» بین سالهای ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۰ از مسیرهای خزر-ترکیه-اروپا مخالفت کردند، اکنون با پیامدهای منفی تصمیمات خود روبرو هستند.
اکتشاف نفت و گاز در اروپا
براساس گزارش اخیر رویترز، طرحهای اکتشاف نفت و گاز در اروپا شاهد کاهش محدودیتهای حاکم بر عملیات اکتشافی جدید به ویژه حفر چاه برای جستجوی هیدروکربنها هستند که این امر، روند طولانیمدت کاهش فعالیتها به نفع تغییرات اقلیمی را معکوس میکنند. تلاشها برای افزایش تولید نفت و گاز در اروپا با هدف کاهش وابستگی شدید به واردات از منابع انرژی گرانقیمت، از جمله آمریکا، انجام میشود. اگرچه این روند در همه کشورهای این قاره وجود نداشت، اما در چندین کشور مانند یونان، ایتالیا و بریتانیا مشهود است.
از زمان حمله روسیه به اوکراین، اروپا مجبور شده است گاز ارزان روسیه را که از طریق خطوط لوله منتقل میشود، با گاز طبیعی مایع بسیار گرانتر به ویژه از آمریکا که اکنون ۱۶.۵ درصد از مصرف این قاره را شامل میشود، جایگزین کند.
از زمان حمله روسیه به اوکراین، اروپا مجبور شده است گاز ارزان روسیه را که از طریق خطوط لوله منتقل میشود، با گاز طبیعی مایع بسیار گرانتر به ویژه از آمریکا که اکنون ۱۶.۵ درصد از مصرف این قاره را شامل میشود، جایگزین کند. اگرچه وابستگی اروپا به واردات به نفع واشنگتن است، اما دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا، بارها از کشورهای این قاره خواسته است تا تولید گاز و نفت در اروپا را تشویق کنند که این امر به ویژه وابستگی به روسیه را کاهش میدهد. چند ماه پیش، اتحادیه اروپا در چارچوب حل جنگ تعرفهای با ایالات متحده، واردات کالا از این کشور عمدتاً انرژی به ویژه گاز طبیعی مایع، به ارزش ۷۵۰ میلیارد دلار، به توافق رسید. بنابراین، توسعه پروژههای تولید نفت و گاز در اروپا راهی برای کاهش وابستگی شدید به واردات به ویژه گاز، و کاهش هزینهها است.
نظر شما