وحید پورتجریشی؛ بازار: شرکت نخست وزیر هند در اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای با حضور شی جین پینگ و ولادیمیر پوتین، روسای جمهوری چین و روسیه بسیار بحث برانگیز شد. حضور نارندرا مودی در این نشست و گرفتن عکس یادگاری با رهبران مسکو و پکن، حتی منجر به گلایه و ابراز ناامدیدی دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا نیز شد.
اندکی پس از برگزاری این نشست، دونالد ترامپ با انتشار پیامی در شبکه اجتماعی تروث سوشال نوشت: به نظر می رسد هند و روسیه را به عمیق ترین و تاریک ترین نقطه، چین، باخته ایم. این پیام دونالد ترامپ بر دامنه گمانه زنی ها مبنی بر فاصله گرفتن هند از ایالات متحده و تلاش برای نزدیک شدن دهلی نو به پکن و مسکو افزود. با این وجود، ترامپ یک روز بعد با انتشار پیامی جدید در تروث سوشال، ابراز نگرانی خود از روابط میان واشنگتن و دهلی نو را کاهش داده و نوشت: هند و آمریکا روابط ویژه ای با هم دارند. جای هیچ گونه نگرانی نیست. فقط برخی اوقات موارد استثنا به وجود می آیند.
آیا هند و چین علیه آمریکا متحد شده اند؟
یکی از مواردی که پس از شرکت مودی در اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای و سفر بلند پایه ترین مقام سیاسی هند پس از هفت سال به چین مطرح شد، فرضیه اتحاد احتمالی دهلی نو و پکن علیه واشنگتن بود؛ موردی که به اعتقاد برخی می تواند محور شرق را در برابر غرب و مشخصا آمریکا شکل دهد. اما نگاهی به روابط میان دو کشور نشان می دهد که چنین فرضیه ای چندان صحیح به نظر نمی رسد.
هند و چین، دو تولید کننده و چشمه بار در آسیا محسوب می شوند که به رقابت میان آنها به ویژه طی سالهای اخیر با رشد فزاینده ای مواجه بوده است
به طور کلی، روابط مابین هند و چین به عنوان دو رقیب دیرینه در آسیا، طی دوران پس از جنگ جهانی دوم از فراز و نشیب زیادی برخوردار بوده است؛ از مشکلات مرزی در تبت گرفته تا اتهامات وارده از سوی هند در خصوص نقش آفرینی چینی ها در ایالت های متمایل به حزب کمونیست این کشور به ویژه بنگال و کرالا.
حضور نارندرا مودی در اجلاس سران شانگهای در کنار پوتین و شی، تنها ترفند تازه ای برای تحت فشار قرار دادن آمریکا جهت کاهش تعرفه ۵۰ درصدی واردات از این کشور و دریافت معافیت های تحریمی مربوط به واردات نفت و ذغال سنگ از روسیه از یک سو و بازگرداندن روابط کم تنش با چین مانند سال های پیش از تنش های سال ۲۰۲۰ از سوی دیگر محسوب میشود
نکته دیگری که باید در ابن خصوص مد نظر قرار داد اینکه هند و چین، دو تولید کننده و چشمه بار در آسیا محسوب می شوند که به رقابت میان آنها به ویژه طی سالهای اخیر با رشد فزاینده ای مواجه بوده است. میزان این رقابت تا جایی است که به عنوان مثال، پس از معرفی و راه اندازی پروژه ریلی کمربند و جاده از سوی چین، هند نیز به شبکه بلو داتز به عنوان طرح رقیب ارائه شده از سوی ترامپ پیوست.
امتیازگیری، شگرد قدیمی هند در توازن میان شرق و غرب
بدون اغراق، هند را باید نابغه سیاست خارجی در برقراری توازن روابط میان شرق و غرب از یک سو و استاد امتیازگیری از هر دو بلوک دانست. البته این مهارت از زمان استقلال این کشور از بریتانیا در سال ۱۹۴۷ همواره در دستان دولت های ائتلافی با رهبری دو حزب بزرگ حاکم بر هند یعنی حزب کنگره و BJP قرار داشته است. اصول پنجگانه حاکم بر سیاست خارجی هند (پانچاشیل) توازن در سیاست خارجی و عدم حرکت افراطی به سوی هر دو بلوک شرق و غرب را تضمین می کند. بطوریکه در دوران جنگ سرد و پس از فروپاشی شوروی نیز همین اصول منجر به این شد تا هند درست مانند زمان حاضر، هم با شوروی (و سپس روسیه) پیمان نظامی در سطوح بالا داشته باشد و هم متحد تجاری نخست آمریکا در جنوب آسیا باشد.
علیرغم حضور نارندرا مودی در اجلاس سازمان همکاری شانگهای، وی در رژه روز پیروزی چین حضور نیافت که نشانگر عدم تمایل مودی برای افزایش تنش میان دهلی نو و ایالات متحده است
لذا، در نظر داشتن این اصول و فهم عمیق از سیاست خارجی هند طی ۷۵ سال گذشته، این نکته را اثبات میکند که حضور نارندرا مودی در اجلاس سران شانگهای در کنار پوتین و شی، تنها ترفند تازه ای برای تحت فشار قرار دادن آمریکا جهت کاهش تعرفه ۵۰ درصدی واردات از این کشور و دریافت معافیت های تحریمی مربوط به واردات نفت و ذغال سنگ از روسیه از یک سو و بازگرداندن روابط کم تنش با چین مانند سال های پیش از تنش های سال ۲۰۲۰ از سوی دیگر محسوب میشود.
نمی توان از چرخش های دیپلماتیک مقطعی دولت هند در روابط با غرب به عنوان نشانه ای از تمایل این کشور برای اتحاد تجاری با ایران علیه آمریکا یاد کرد
برای اثبات بیشتر این مهم، باید به این نکته بسیار مهم توجه داشت که علیرغم حضور نارندرا مودی در اجلاس سازمان همکاری شانگهای، وی در رژه روز پیروزی چین حضور نیافت که نشانگر عدم تمایل مودی برای افزایش تنش میان دهلی نو و ایالات متحده است. این در حالیست که هند میزبان دور بعدی نشست رهبران پیمان امنیتی «کوآد» بوده که قرار است سال جاری با حضور دونالد ترامپ برگزار شود.
تنش میان هند و آمریکا؛ آیا هند با چابهار باز خواهد گشت؟
پس از حضور نارندرا مودی در اجلاس سران سارمان همکاری شانگهای، بسیاری از تحلیلگران فرضیه بازگشت احتمالی هند به سرمایه گذاری و ساخت بندر اقیانوسی چابهار را مطرح کردند. اما بررسی گزاره های بالا نشان می دهد که نیت هند به هیچ روی، افزایش تنش با ایالات متحده نیست. هندی ها به خوبی شخصیت دونالد ترامپ را شناخته و سعی میکنند علیرغم تحت فشار قرار دادن وی، از خطوط قرمز وی نیز عبور نکنند. دهلی نو اگرچه در دوره نخست ریاست جمهوری دونالد ترامپ موفق به دریافت معافیت تحریمی بندر چابهار از دونالد ترامپ شد، اما همچنان علاقه ای برای بازگشت به این پروژه بزرگ از خود نشان نمی دهد.
لذا نمی توان از چرخش های دیپلماتیک مقطعی دولت هند در روابط با غرب به عنوان نشانه ای از تمایل این کشور برای اتحاد تجاری با ایران علیه آمریکا یاد کرد. اما در راستای ادامه فشارهای دهلی نو بر ترامپ در رساتای ایجاد تغییر سیاست های تجاری وی، ممکن است هند حتی از آمادگی مشروط و تلویحی خود برای حضور در چابهار طی روزها با هفته های آتی خبر دهد. ولی بسیار بعید به نظر میرسد که چنین اعلام آمادگی احتمالی، به بازگشت هندی ها به همکاری تجاری گسترده با ایران با بازگشت به سرمایه گذاری در چابهار در عمل و پیش از کاهش تحریم ها منجر شود.
نظر شما