بازار-گروه استانها: حفاظت از منابع طبیعی را نمی‌توان تنها از دولت و یا یک‌نهاد و یادستگاه اجرایی خاص طلب کرد لذا اگر مردم آگاه شوند که منابع طبیعی جزو متعلقات آن‌هاست و به این موضوع از منظر حقوق شهروندی بنگرند، طبیعتاً در حفظ و صیانت از آن تلاش بیشتری خواهند کرد؛ همان‌طور که مردم در سراسر دنیا در مقابل بحران‌های زیست‌محیطی دخالت و اعتراض می‌کنند.
در این راستا پیش‌نیاز مشارکت مردم، آگاهی دادن به آن‌هاست و باید علت و ضرورت همکاری و نقش مردم به آن‌ها آموزش داده شود. تجربه نشان داده است مردم زمانی آماده صرف هزینه برای حل یک مسئله هستند که ابتدا مسئله را بشناسند تا انگیزه لازم را پیدا کنند.
افزایش آلاینده‌های هوا، افزایش روزافزون ریز گردها، کاهش تولید علوفه و به دنبال آن کاهش تولید گوشت، تغییر اقلیم و شرایط آب و هوایی، افزایش سیل، بهمن و رانش زمین همگی از پیامدهای تخریب و بی‌توجهی به منابع طبیعی هستند.
مردم باید به حقوق خودآگاه شوند و بدانند همان‌طور که ثروت مالی کشور متعلق به آن‌هاست، منابع طبیعی نیز جز ثروت مردمی است و همگی در آن شریک و سهیم هستند و باید به این موضوع اعتقاد پیدا کنند.
در همین راستا و به‌منظور تشریح این موضوع که تا چه میزان برای حفاظت و حراست از منابع طبیعی موفق به مشارکت مردم شدیم با مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی مهندس علیرضا صحرایی به بحث و گفت و نشستیم.
* نقش سازمان‌های مردم‌نهاد در حفظ و حراست از منابع طبیعی چیست ؟
سازمان‌های مردم‌نهاد و حوزه منابع طبیعی تجلی فرهنگ و اندیشه اجتماعی مردم است که بنا بر ضرورتی که وجود دارد برای حفظ سرزمین و پایداری حوزه‌های منابع طبیعی تلاش می‌کنند. این نهادها با آگاه‌سازی افکار عمومی درصدد حفظ و حراست از منابع طبیعی هستند لذا به‌طور مستقیم در نحوه عملکرد ارکان دولت و سازمان‌های مرتبط و به‌طورکلی اشخاص حقیقی و حقوقی تأثیرگذار هستند.
باید اذعان کرد در عمل این نهادها جلوی اقدامات تخریبی در حوزه منابع طبیعی را گرفته که این عمل هرروزه در همه رسانه‌های عمومی و اجتماعی قابل‌مشاهده است. حفاظت از منابع طبیعی را نمی‌توان تنها از دولت و یا یک‌نهاد و یادستگاه اجرایی خاص طلب کرد لذا اگر مردم آگاه شوند که منابع طبیعی جزو متعلقات آن‌هاست و به این موضوع از منظر حقوق شهروندی بنگرند، طبیعتاً در حفظ و صیانت از آن تلاش بیشتری خواهند کرد
مهم‌ترین نقش سمن‌ها در حوزه منابع طبیعی آموزش و توان‌افزایی اعضاء تشکل خود و در کنار آن جوامع محلی و بهره‌برداران حوزه منابع طبیعی است. این افراد با شرکت در کارگاه‌های آموزشی عمومی و تخصصی و همکاری با ادارات منابع طبیعی و آبخیزداری نقش بسزایی در اطفای حریق و یا کاهش تخریب‌ها دارند.
* چقدر سازمان‌های مردم‌نهاد در حوزه اجرایی یاری‌رسان شما هستند؟
این تشکل‌ها نقش خود را در حفاظت و حراست از عرصه‌های منابع طبیعی ایفا می‌کنند لذا بزرگ‌ترین نیروی بازدارنده محسوب می‌شوند. ازآنجایی‌که تعداد نیروهای استخدامی سازمان‌ها محدود و وسعت مراتع و جنگل‌ها بسیار وسیع و پهناور است لذا حراست از این پهنه وسیع کاری دشوار بوده و نیاز به نیروی فراوان و متعدد دارد که سازمان‌های مردم‌نهاد در صورت آموزش صحیح و فرهنگ‌سازی می‌توانند به میزان قابل‌توجهی در امر حراست و حفظ منابع طبیعی مفید واقع‌شده و کمک بزرگی برای نیروهای متعهد سازمان و درنتیجه حفظ منابع طبیعی کشورمان باشند.
* چند تشکل مردم‌نهاد و یا همیار طبیعت در خراسان رضوی با شما همکاری دارند ؟
در استان خراسان رضوی و زیرمجموعه دبیرخانه تخصصی سازمان‌های مردم‌نهاد منابع طبیعی و آبخیزداری ۲۰ تشکل فعال وجود دارد و تعدادی تشکل غیرفعال هستند که در شهرستان‌های مختلف استان با منابع طبیعی همکاری دارند.
در همین راستا تعداد دو هزار و ۵۷۰ همیار طبیعت در سایت همیاران ثبت‌نام کرده‌اند که در سه عنوان «همیار طبیعت مروج» «همیار طبیعت دانش‌آموزی» و همیار طبیعت محافظ» دسته‌بندی.فرم‌های عضویت همیاران طبیعت در بین اغلب تشکل‌ها توزیع‌شده است و برخی از اعضاء این تشکل‌ها عضو همیار طبیعت هستند و کارت عضویت دریافت کرده‌اند .
* این تشکل‌ها در چه راستایی با شما همکاری می‌کنند؟
این تشکل‌ها به‌طورکلی در راستای حفاظت از عرصه‌های منابع طبیعی به کمک این اداره کل و سازمان جنگل‌ها ، مراتع و آبخیزداری کشور آمده‌اند تمام تلاش و فعالیت این گروه‌ها و تشکل‌ها نهایتاً دغدغه حفظ و حراست محیط‌زیست و منابع طبیعی و جلوگیری از تخریب و زمین‌خواری است و در راستای این مهم با اداره کل همکاری می‌کنند. البته آموزش و فرهنگ‌سازی، توان‌افزایی تخصصی در حوزه منابع طبیعی ، درختکاری و کپه کاری، اطفاء حریق و حفاظت و صیانت از عرصه‌های منابع طبیعی ازجمله محورهای همکاری این تشکل‌های مردم‌نهاد با این اداره کل است.
* چه آموزش‌هایی به جوامع محلی تاکنون ارئه شده است؟
تلاش‌های فراوان اما ناکافی و غیرمستمر در راستای آموزش و فرهنگ‌سازی جوامع انجام‌گرفته که خود نیز به میزان قابل‌توجهی در صیانت و حفظ محیط‌زیست و منابع طبیعی مؤثر واقع‌شده است.
دوره‌های آموزشی برگزارشده برای جوامع محلی شامل پیشگیری و اطفاء حریق، بهره‌برداری از گیاهان داروئی، دوره‌های مرتع‌داری، دوره‌های حفاظت از مراتع و جنگل‌ها، دوره‌های آموزشی آشنایی با قوانین و مقررات منابع طبیعی، دوره‌های کنترل و پخش سیلاب، دوره‌های آبخیزداری، دوره‌های جنگل‌کاری بوده است که از طریق نیروهای تسهیلگر که در حوزه‌های آبخیز پروژه‌های آبخیزداری اجرایی داشته‌اند مورد آموزش قرار گرفتند.
*اداره منابع طبیعی چه امکاناتی را در اختیار همیاران طبیعت و یا جوامع محلی می‌گذارد؟
این اداره کل در راستای فرهنگ‌سازی و توانمندسازی همیاران طبیعت ، دوره‌های آموزشی را به‌طور سالانه در تمامی شهرستان‌ها برگزار و توان تخصصی خود را در اختیار آنان قرار داده است و هرساله جلسات متعدد هماهنگی در استان و شهرستان‌ها برگزار و سایت همیاران طبیعت و پذیرش و عضویت توسط سازمان جنگل‌ها را راه‌اندازی کرده است.
حمایت‌های این اداره کل در حوزه در اختیار گذاشتن امکانات موردنیاز برگزاری کارگاه در جوامع محلی اعم از هزینه برگزاری، هزینه ایاق و ذهاب و در اختیار گذاشتن امکانات اولیه اطفاء حریق عرصه‌های طبیعی به جوامع محلی و همیاران طبیعت آموزش‌دیده خلاصه می‌شود.
البته در اختیار گذاشتن بذر و نهال گونه‌های بومی و مرتعی جهت کشت در عرصه‌های طبیعی مورد تائید و حمایت منابع طبیعی نیز ازجمله محورهایی است که با حمایت اداره کل منابع طبیعی انجام می‌پذیرد.
* تا چه میزان جوامع محلی در احیای مراتع و یا پروژه‌های آبخیزداری مشارکت دارند؟
مشارکت جوامع محلی به دلیل بومی بودن و در صورت مدیریت و نظارت صحیح و به‌شرط اینکه موجبات سوءاستفاده افراد سودجو و مخرب فراهم نگردد می‌تواند گام مؤثر و مهمی در این مورد باشد و در صورت توجیه و استفاده صحیح حاضر بو سرمایه‌گذاری خواهند بود.
با توجه به تغییر اقلیم و از طرفی نیاز آبی و مدیریت کردن وضعیت موجود منابع آبی در استان توسط بهره‌برداران و حوزه نشینان ضرورت بحث مشارکت را می‌طلبد به‌طوری‌که تاکنون در سطح استان بیش از ۴۰۰ پروژه مشارکت مردمی در مباحث مختلف ازجمله مرتع‌داری ،گیاهان داروئی، جنگل‌کاری و آبخیزداری مطالعه انجام‌گرفته که اعتبار تهیه طرح توسط مردم و جوامع محلی تأمین‌شده است.
ضمن اینکه در اجرای طرح‌های مشارکتی آبخیزداری حدود ۱۰۰پروژه اعم از مطالعه و احداث پروژه‌های آبخیزداری شامل بند خاکی و سنگی ملاتی انجام داده‌اند و از ۹۱ پروژه مشارکت مردمی حدود ۴۶ پروژه بین پنج تا ۳۰ در صد بهره‌برداران و جوامع محلی در اجرای پروژه به لحاظ نیروی انسانی ، تهیه و خرید مصالح از قبیل لوله تخلیه و آبگیر دربندهای خاکی و سنگی ملاطی و همچنین در بعضی از پروژه‌ها کمک‌های بلاعوض در بهتر انجام دادن پروژه مشارکت فعال داشته‌اند.
*چند پروژه تاکنون با همکاری جوامع محلی در حوزه آبخیزداری، جنگل‌کاری و مراتع به مرحله اجرا درآمده است؟
همچنان که در بالا ذکرشده است بیش از ۴۰۰ طرح مشارکتی در موضوعات فوق با مشارکت مردم انجام‌شده است به‌طور مثال در حوزه بیابان توسط خیرین یک مورد نهال‌کاری با گونه تاغ و «قره داغ» به مساحت پنج هکتار در منطقه عمرانی گناباد در سال ۹۸ اجرا شد.
یک مورد هم در سال ۹۷ توسط جوامع محلی شهرستان تایباد نهال‌کاری تاغ و «آتریپلکس» در منطقه محسن‌آباد تایباد اجرا شد و در حوزه جنگل‌کاری نیز ۳۴ مورد طرح با مشارکت جوامع محلی به مرحله اجرا درآمده که نقش بسزایی در حفظ و احیای منابع طبیعی داشته است. هم چنین در طی سه سال گذشته در قالب طرح ملی جنگلانه با همکاری منابع طبیعی شهرستان نیشابور،طرقبه شاندیز، قوچان و چناران و سایر مناطق در چندین عرصه طبیعی اقدام به بذرکاری و درختکاری شده است.
از سال گذشته تاکنون کارگاه‌های آموزشی و عملی اطفای حریق عرصه‌های طبیعی ویژه سازمان‌های مردم‌نهاد و فعالان زیست‌محیطی استان با مشارکت جوامع محلی برگزارشده که نقش بسزایی در کاهش خسارت‌های ناشی از حریق داشته است.
نظر شما