بازار؛ گروه بین‌الملل: ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، در اقدامی مهمی و تاثیرگذار در چشم‌انداز ژئوپلیتیکی اوراسیا، رهبران عرب و دبیرکل اتحادیه عرب را به اجلاسی مهم در ۱۵ اکتبر دعوت کرده است. اجلاس افتتاحیه روسیه و اعراب، نشان‌دهنده یک تغییر بالقوه دگرگون‌کننده در پویایی خاورمیانه است. اما چه چیزی در پس این ابتکار بی‌سابقه نهفته است؟ این مطلب به بررسی محرک‌های کلیدی که در شکل‌دهی به تلاش استراتژیک روسیه می‌پردازد و انگیزه‌هایی را که زیربنای این اقدام دیپلماتیک مهم هستند، تجزیه و تحلیل می‌کند.
روابط اقتصادی بین روسیه و کشورهای کلیدی عرب خلیج فارس از زمان آغاز جنگ در اوکراین گسترش یافته است. تجارت روسیه و امارات متحده عربی از ۵.۳ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۱ به ۱۱.۲ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۳ افزایش یافته است. همچنین، تجارت روسیه و عربستان سعودی در همین مدت ۱.۱ میلیارد دلار افزایش یافته است. فراتر از تجارت، این کشورها از محور اقتصادی روسیه به آسیا برای افزایش امنیت غذایی و انرژی خود استفاده کرده‌اند. هیدروکربن‌ها، محصولات کشاورزی و فناوری اطلاعات روسیه بازار مناسبی در منطقه پیدا کرده‌اند که بر یک مشارکت عمل‌گرایانه به جای ایدئولوژیک تأکید دارد.
پنج محرک کلیدی برای مسکو
ایجاد یک پلتفرم راهبرد جدید برای تقویت روابط روسیه و اعراب: روسیه، تحت رهبری پوتین، همواره به دنبال معرفی خود به عنوان یک قدرت بزرگ جهانی بوده و روابط آن با جهان عرب در این زمینه بسیار مهم است. اعلام این اجلاس در پی افزایش تمرکز بین‌المللی بر منطقه، به ویژه پس از تحولات اخیر، صورت می‌گیرد. مسکو احتمالاً فرصتی را برای بهره‌برداری از این توجه درک می‌کند. مسکو همچنین به دنبال بهره‌برداری از چارچوب موجود مجمع همکاری روسیه و اعراب است که معمولاً در سطح وزرا فعالیت می‌کند. تشکیل این اجلاس همچنین احتمالاً راهی برای مسکو است تا با کشورهایی مانند چین که قبلاً اجلاس‌هایی با جهان عرب برگزار کرده‌اند، همگام شود.
روسیه برای موضع کشورهای عربی در مورد جنگ اوکراین ارزش قائل است و باور دارد که حفظ روابط قوی با مسکو، اهرم مذاکره قوی‌تری با ایالات متحده و فضای مانور سیاسی بیشتری را برای آنها فراهم می‌کند.
استفاده از مانور سیاسی برای تقویت نقش منطقه‌ای: روابط سیاسی روسیه با کشورهای عربی در دهه‌های اخیر قوی‌تر شده و فراتر از منافع اقتصادی گسترش یافته و شامل بحث‌های سیاسی مشترک نیز می‌شود. از همین روی، تقویت همکاری سیاسی هدف اصلی مسکو است که از طریق اجلاس‌ها و جلسات منظم محقق می‌شود. این اجلاس نشان‌دهنده تمایل به بازیابی نفوذ در منطقه است که با توجه به تغییر جایگاه ژئوپلیتیکی منطقه در سال‌های اخیر می‌تواند منافع بسیاری داشته باشد. علاوه بر این، روسیه برای موضع کشورهای عربی در مورد جنگ اوکراین ارزش قائل است و باور دارد که حفظ روابط قوی با مسکو، اهرم مذاکره قوی‌تری با ایالات متحده و فضای مانور سیاسی بیشتری را برای آنها فراهم می‌کند.
تمرکز بر تقویت همکاری‌های نظامی و امنیتی: دهه گذشته شاهد پیشرفت قابل توجهی در روابط نظامی و امنیتی بین روسیه و کشورهای عربی بوده است. این همکاری‌ها به عنوان وسیله‌ای برای حفظ ثبات در منطقه عمل می‌کنند و در عین حال در راستای سیاست کشورهای عربی برای تنوع بخشیدن به اتحادهای جهانی نیز خواهد بود. در این راستا، معاملات تسلیحاتی جنبه مهمی از این همکاری است و روسیه به عنوان تأمین‌کننده اصلی تجهیزات نظامی عمل می‌کند. علاوه بر این، روسیه در حال بررسی گسترش همکاری‌های نظامی خود است که به طور بالقوه شامل آموزش نیروهای مسلح و به اشتراک گذاشتن تخصص در جنگ الکترونیک و اطلاعات نظامی می‌شود.
نگرانی‌ها در مورد تشدید تنش‌های نظامی در منطقه: واکنش روسیه به درگیری جاری بین اسرائیل و ایران، نشان‌دهنده‌ی اقدام متعادل‌کننده‌ی مسکو بین دو طزف است، موضعی که از زمان دخالت نظامی‌اش در سوریه در سال ۲۰۱۵ حفظ کرده است. روسیه نگرانی خود را در مورد احتمال تشدید خشونت ابراز کرده است. وضعیت بین اسرائیل و ایران نیز تا حدی برای روسیه ناامنی ایجاد می‌کند. البته درگیری جاری چالش‌ها و فرصت‌هایی را به همراه داشته باشد و به طور بالقوه روسیه را قادر سازد تا نقش خود را در منطقه تقویت و از نفوذ خود استفاده کند.
تمایل به گسترش مشارکت‌های اقتصادی: نباید از ابعاد اقتصادی این اجلاس غافل شد. در حالی که روسیه روابط اقتصادی خود را در زمینه‌هایی مانند انرژی‌های تجدیدپذیر و زیرساخت‌ها افزایش داده است، این اجلاس فرصتی برای ارائه ابتکارات اقتصادی جدید برای ارتقای تجارت و سرمایه‌گذاری‌های مشترک با کشورهای عربی، به ویژه در حوزه نفت و گاز، است. در واقع، این اجلاس فرصتی برای روسیه است تا به دنبال راه‌های جدیدی برای سرمایه‌گذاری مشترک با کشورهای عربی در زمینه‌های انرژی‌های سنتی و تجدیدپذیر باشد.
شریک استراتژیک
اساساً، تعامل کشورهای عربی با روسیه، به جای تلاش برای تشکیل اتحاد، نشان دهنده عملگرایی استراتژیک است و از رویکرد ایران پیروی می‌کند که در سال‌های اخیر با عضویت ناظر در اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EEU) و عضویت در گروه بریکس به همراه عربستان سعودی و امارات متحده عربی، به مسکو نزدیک‌تر شده است. همکاری اقتصادی و سیاسی بر اساس مزایای متقابل است نه شباهت‌های ایدئولوژیک. بعید است که این رابطه به یک مشارکت قوی یا اتحاد تبدیل شود، زیرا هر دو طرف از محدودیت‌های ژئوپلیتیکی قابل توجه و منافع ملی فردی خود آگاه هستند.
تعامل کشورهای عربی با روسیه، به جای تلاش برای تشکیل اتحاد، نشان دهنده عملگرایی استراتژیک است و از رویکرد ایران پیروی می‌کند که در سال‌های اخیر با عضویت ناظر در اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EEU) و عضویت در گروه بریکس به همراه عربستان سعودی و امارات متحده عربی، به مسکو نزدیک‌تر شده است.
تغییرات آینده به تحولات الگوهای انرژی جهانی، تغییر نقش ایالات متحده در منطقه خلیج فارس و ظرفیت هر دو طرف برای سازگاری با چشم‌انداز جهانی چندقطبی‌تر بستگی خواهد داشت. در حالی کهکشورهای عربی احتمالا همچنان به عنوان یک هم‌مسیر در کنار روسیه عمل کند، انتظار می‌رود این رابطه همچنان عمل‌گرایانه، معامله‌گرایانه و محدود باقی بماند.
نتیجه‌گیری
این اجلاس نشان‌دهنده یک استراتژی چندوجهی با هدف تقویت جایگاه روسیه در خاورمیانه است. این اجلاس را باید نه تنها به عنوان یک رویداد دیپلماتیک، بلکه به عنوان بخشی از طرح کلی مسکو برای مقابله با سلطه غرب و ایجاد یک نظم بین‌المللی چندقطبی در نظر گرفت. در واقع، فرصتی برای رونمایی از ابتکارات اقتصادی جدید با هدف تقویت تجارت و سرمایه‌گذاری مشترک با کشورهای عربی فراهم می‌کند.
این اجلاس، آزمونی واقعی از توانایی مسکو برای تغییر شکل جایگاه منطقه‌ای خود از طریق تقویت روابط دوجانبه با جهان عرب است. هرچند این یک اقدام پیچیده بوده، اما مزایای بالقوه این اجلاس سطح بالا قابل توجه است.
موفقیت این اجلاس روسیه و اعراب به توانایی روسیه در ارائه راه‌حل‌های مشخص و نوآورانه برای چالش‌های حیاتی بستگی دارد. این اجلاس، آزمونی واقعی از توانایی مسکو برای تغییر شکل جایگاه منطقه‌ای خود از طریق تقویت روابط دوجانبه با جهان عرب است. هرچند این یک اقدام پیچیده بوده، اما مزایای بالقوه این اجلاس سطح بالا قابل توجه است.
در جبهه ژئوپلیتیکی، کشورهای عربی تعادل ظریفی را در پیش گرفته‌اند. در حالی که عربستان سعودی و امارات متحده عربی از انتقاد آشکار از مسکو خودداری می‌کنند، کویت و قطر اقدامات روسیه در اوکراین را محکوم کرده‌اند. محافل دیپلماتیک در خلیج فارس همچنان اتحاد خود با ایالات متحده را در اولویت قرار می‌دهند. در واقع، کشورهای عربی هرچند جنگ اوکراین را به عنوان درگیری «خود» نمی‌بیند، در مقابل، ثبات اقتصادی، امنیت انرژی و تغییر شکل نفوذ منطقه‌ای ایالات متحده بر محاسبات آنها حاکم است.
نظر شما