«قطب شمال» در مسیر تبدیل شدن به مسیر اصلی تجاری روسیه و چین با غرب!

بازار؛ گروه بین الملل: مساله همکاری روسیه و چین در توسعه مسیرهای ترانزیتی قطب شمال به یکی از مهمترین پروژه های دو کشور طی سال های اخیر تبدیل شده است. نخستین بار، در سال ۲۰۱۸ این موضوع میان روسای جمهور دو کشور مطرح شد. اما پس از آن، در فوریه سال ۲۰۲۲ و در جریان برگزاری اجلاس مشترک «دوستی بدون مرز» میان دو کشور، موضوع همکاری دو کشور در قطب شمال به میان آمد. اما این موضوع طی نشست های بعدی میان ولادیمیر پوتین و شی جینپینگ در مارس ۲۰۲۳، می ۲۰۲۴ و نهایتا در جریان شرکت رئیس جمهوری چین در هشتادمین سالگرد روز پیروزی ۲۰۲۵ نیز این موضوع میان دو طرف مورد بحث و بررسی جدی قرار گرفت.

آنچه تاکنون در خصوص چارچوب همکاری های دو کشور در قطب شمال می دانیم اینکه دو طرف قرار است در حوزه های نظامی، تعریف نظام حقوقی واحد و البته تجارت دریایی این منطقه با یکدیگر همکاری کنند.

کارگروه مسیر دریایی چین - روسیه در قطب شمال

علاوه بر دیدارهای روسای جمهور روسیه و چین و مذاکرات آنها بر سر همکاری در قطب شمال، مهمترین رخداد عملیاتی در این مسیر، تشکیل کارگروه مسیر دریایی چین - روسیه در قطب شمال بود که در نوامبر سال ۲۰۲۴ در سنت پترزبورگ نخستین نشست خود را تشکیل داد. اهمیت این کارگروه تا جایی بود که «لیو ویی» نخست وزیر چین، سخنران مراسم افتتاحیه آن بود. همچنین، مدیرعامل روس اتم نیز از سخنرانان اصلی این نشست بوده که نشان از همکاری دو طرف برای توسعه ناوگان دریایی هسته ای روسیه در قطب شمال دارد.

گفتنی است که این کارگروه در پی توافق پیشین وزارت بازرگانی چین و وزارت توسعه شرق دور روسیه در مارس سال ۲۰۲۳ تشکیل شده که در آن زمان، دو طرف برای تشکیل کارگروه عملیاتی با یکدیگر به توافق رسیدند.

تلاش چین و روسیه برای سیطره نظامی بر قطب شمال

از آنجاکه آب های آزاد قطب شمال از منظر حقوقی در زمره آب های بین المللی محسوب شده و مالکیت آنها به کشور خاصی تعلق ندارد، ایجاد انحصار در مسیر تجاری قطب شمال، نیازمند حضور قدرتمند نظامی است. در همین راستا، دو کشور روسیه و چین بین سال های ۲۰۲۲ تا ۲۰۲۴، تعداد ۲۷ مانور و تمرین نظامی در آب های قطب شمال انجام داده اند که از این تعداد، ۱۶ عملیات با شرکت ناوگان دریایی نظامی دو طرف انجام شده است.

بر اساس آخرین داده های موجود، بخش عمده ای از یخ های قطب شمال تا سال ۲۰۴۰ آب شده و مسیر دریایی برای تردد کشتی های علادی نیز در آب های شمال گشوده خواهد شد

همچنین، در سال گذشته، دو مانور «اقیانوس ۲۰۲۴» و «گشت پاسیفیک ۲۰۲۴» توسط نا. گان نظامی دو کشور انجام شد که محل هر دو عملیات نیز در نزدیکی آب های ایالت آلاسکا آمریکا انجام گرفت؛ پیامی واضح به ایالات متحده و هشدار نسبت به هرگونه ماجراجویی واشنگتن در آب های قطب شمال!

آینده مسیر دریایی چین - روسیه از قطب شمال

مسیر سراسر یخ آب های قطب شمال اگرچه به دلیل کوتاه سازی بسیار چشمگیر میان شرق و غرب، بهترین مسیر موجود برای ترانزیت میان چین و اروپا و حتی آمریکا محسوب می شود، اما نکته مهم اینجاست که پیمایش این مسیر، نیازمند برخورداری از ناوگان دریایی یخ شکن با سوخت هسته ای است.

به نظر می رسد مسیر قطب در آینده ای نه چندان دور، به حیاط خلوت کشتی های تجاری مسکو و پکن تبدیل خواهد شد که این امر، اگرچه به سود ترانزیت روسیه و درآمدهای ارزی این کشور است، اما خطراتی جدی را متوجه مسیرهای خشکی گذر میان شرق و غرب، به ویژه کریدورهای میانی و جنوبی کمربند و جاده خواهد کرد

اگرچه روسیه تعداد قابل توجعهی از این ناوها را از دوران شوروی به ارث برده و در اختیار دارد، اما برای حمل بار حجیم چین به غرب، نیازمند ناوگانی مدرن و فراتر از تعداد فعلی خواهیم بود.

اما به نظر می رسد تغییرات اقلیمی با همه مضرات خود، دستکم در این بخش به کمک روسیه و چین خواهد آمد. بر اساس آخرین داده های موجود، بخش عمده ای از یخ های قطب شمال تا سال ۲۰۴۰ آب شده و مسیر دریایی برای تردد کشتی های علادی نیز در آب های شمال گشوده خواهد شد. با توجه به تلاش های سنگین دو کشور برای ایجاد سیطره نظامی و تجاری بر آب های قطب شمال، به نظر می رسد مسیر قطب در آینده ای نه چندان دور، به حیاط خلوت کشتی های تجاری مسکو و پکن تبدیل خواهد شد که این امر، اگرچه به سود ترانزیت روسیه و درآمدهای ارزی این کشور است، اما خطراتی جدی را متوجه مسیرهای خشکی گذر میان شرق و غرب، به ویژه کریدورهای میانی و جنوبی کمربند و جاده خواهد کرد.

هرچند در حال حاضر نیز روسیه تلاش های خود برای راه اندازی مسیرهای تجاری جدید از قطب شمال را آغاز کرده است. به عنوان مثال، «گئورگی فیلیمونوف» فرماندار «ولوگدا»، خواستار خط تجاری دریایی کانتینری میان چین و غرب از مسیر «آرخانگلسک» در قطب شمال شده است. وی از کالاهایی چون فلزات، مواد شیمیایی و محصولات کشاورزی به عنوان کالاهایی قابل حمل از این مسیر یاد کرده و مدعی شد: در آینده نزدیک کشورهایی چون هند، مکزیک و برزیل نیز می توانند از مسیر پیشنهادی وی برای ترانزیت کالا با روسیه و چین استفاده نمایند.