ابهام در صندوق‌های سرمایه‌گذاری؛ معایب و محاسن این صندوق‌ها چیست؟

پژمان مرادی؛ بازار: سرمایه، مازاد درآمدهای مردم است که به اشکال مختلف در جامعه تجمیع شده است که اگر این تجمیع به صورت یکباره در بازارهای مختلف حرکت کند قسمت عرضه و تقاضا را در آن بازار از تعادل خارج می‌کند و سبب تورم در بازار هدف می‌شود.

 درواقع، مصرف کنندگان با پس انداز مازاد درآمدشان، مصرف امروز خود را به این امید که در آینده بتوانند مصرف بیشتری داشته باشند، به تاخیر می‌اندازند. به عبارت دیگر،آنها امروز پول‌های خرد و اندک خود را ذخیره و سرمایه گذاری می‌کنند تا درآینده به سرمایه قابل توجهی تبدیل شود. مهمترین اثری که این سرمایه‌ها بر اقتصاد کشور دارند، افزایش درآمد ملی و به تبع آن، افزایش اشتغال می‌باشد. 

بانک‌ها اولین ابزارهای بودند که نقش واسطه‌ای را عمل کردند، آن‌ها سرمایه مردم را جمع‌آوری و آن را در بخش‌های مختلف سرمایه‌گذاری کردند و از قبال سود این سرمایه‌گذاری به مردم سود می‌دادند. این ابزار کم کم در جهان با حضور بازار سرمایه جای خود را به این بازار داد و تنها به سمت سپرده‌گیری حرکت کرد اما در ایران همچنان بانک‌ها به شکل‌های مختلف در حال بنگاه‌داری هستند.

سرمایه گذاران درپی آنند تا سرمایه خود را در جای سرمایه‌گذاری کنند که بیشترین بازده، کمترین ریسک و بیشترین قدرت نقدشوندگی دارد. در ایران بانک‌ها تا کنون در کنار عدم رشد بازار سرمایه توانسته بودند که بخش زیادی از سرمایه مردم را سپرده‌گیری کنند، بعد از رشد قابل توجه بازار سرمایه و عدم رشد سود بانکی با تورم حاکم سبب شد که مردم برای حفظ سرمایه خود، پول را از بانک به بازار سرمایه سرازیر کنند در سال ۹۹ بر اساس آمارهای بانک مرکزی در ۱۵ استان کشور میزان ورود سپرده به بانک‌های کاهش داشته است.

در طول چهار ماه سال ۹۹ بیش از چند برابر سال ۹۸ ورود افراد به بازار بورس را داشتیم، که بخش زیادی از آن‌ها بدون آگاهی و تنها بر اساس هیجان بازار وارد این بازار شدند. یکی از ایرادات و نگرانی های اصلی در بازار سرمایه این است که تعداد زیادی از سهامداران بدون داشتن آگاهی کافی از بورس وارد این بازار شدند.
در کشورهای مختلف دنیا برای اینکه علاقمندان به بازار سرمایه که دارای دانش کافی یا وقت کافی در خصوص رصد شرکت‌ها ندارند ابزاری تعریف شده به نام صندوق‌های سرمایه‌گذاری که فردی بدون اینکه بخواهد خود را درگیر بازار سرمایه کند از طریق این صندوق اقدام به ورود به این بازار می‌کنند.

صندوقهای سرمایه گذاری مشترک یا شرکت‌های با بنیان باز، صندوق‌های با بنیان بسته  و یونیتتراست‌ها یا تراست‌های سرمایه گذاری سه شرکت سرمایه‌گذاری هستند که عمده فعالیت آن‌ها جمع آوری سرمایه مردم و ورود آن به بازار سهام است.

در این گزارش به بررسی عملکرد صندوق سرمایه‌گذاری مشترک می‌پردازیم. این صندوق علاوه بر اینکه دارای مزایای زیادی برای سرمایه‌گذاران است دارای معایب مختلفی می‌باشد.
صندوق سرمایه‌گذاری مشترک از سال  ۸۴ با مصوب مجلس جایگزین سبدهای مشاع شد. کار این صندوق‌ها واسطه‌گری بین سهامداران و بازار سرمایه است به این شکل که این ابزار مالی تجمیع پول سرمایه‌گذاران را با این شرط که سهامداران در سود و زیان فعالیت صندوق شریک هستند در بازار سرمایه وارد می‌کند.

صندوق حاصل سهام شرکت‌های مختلف است و سرمایه‌گذاران به جای اینکه سهام شرکت‌های مختلف را خریداری کنند قسمتی از صندوق را خریداری می‌کنند، یعنی سهامداران با خرید قسمتی از صندوق صاحب سهام شرکت‌های داخل صندوق هم می‌شوند. صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک در کشورهای مختلف تنوع زیادی دارند اما در ایران هنوز از این ابزار استقبال چندانی صورت نگرفته است.

مزایای صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک
جایگزینی برای خرید سهام‌های مختلف بازار سرمایه: سهامداران به جای خرید سهام تک تک شرکت‌ها و تحلیل هر کدام از آن‌ها سهم یک صندوق سرمایه‌گذاری مشترک را بخرد که از این طریق هم صاحب سهام شرکت‌های متنوعی می‌شود و هم نیاز به تحلیل شرکت‌های موجود در بورس نیست.

نقدشوندگی: قدرت نقدشوندگی یکی از منطق‌های اصلی سرمایه‌گذاری است، یعنی زمانی یک فرد اقدام به سرمایه‌گذاری بر روی یک فعالیت تجاری می‌کند که از قدرت نقدشوندگی خوبی برخوردار شود. در بازار سرمایه هر شرکتی دارای قابلیت نقدشوندگی نیست یعنی اینکه ممکن است در زمانی که شما نیاز به پول دارید خریداری برای سهام شما نباشد یا اینکه شرکت به حالت توقف درآمده باشد اما صندوق‌های سرمایه‌گذاری به دلیل پرتفوی قوی و بزرگ بودن آن و همچنین دارا بودن ابزارهای مختلف دارای نقدشوندگی بالای است یعنی هر زمان یکه شما نیاز به پول نقد دارید می‌توانید قسمتی از سهام خود را واگذار کنید.

ریسک پایین سرمایه‌گذاری: از دو جهت ریسک در صندوق‌های سرمایه‌گذاری پایین است اولا اینکه معمولا در این صندوق‌ها یک تیم قوی فعال در بازار سرمایه است و دوما تنوع خرید سهام سبب کاهش میزان ریسک در این صندوق‌ها می‌شود.

معایب صندوق‌های سرمایه‌گذاری
هزینه‌ها: صنعت صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک در مخفی کردن هزینه‌ها در لابه‌لای عبارات پیچیده تبحری خاص دارند. یعنی مشخص نیست که آن میزان از سودی که سرمایه‌گذار به صندوق‌ها می‌دهد جهت سرمایه‌گذاری در کجا مصرف می‌شود.

رقیق سازی: به‌علت تنوع‌سازی زیادی که صورت گرفته بازده‌های عالی شرکت‌های مختلف صندوق در میان انبوه شرکت‌ها گم می‌شود و اثر کمی بر عایدی کل صندوق دارد. رقیق‌سازی ممکن است حاصل فرآیند بزرگ شدن صندوق‌های موفق باشد، به این صورت که مدیریت با پول‌های زیاد و جدید سرازیر شده به صندوق مواجه می‌شود ولی نمی‌تواند زمینه‌های سرمایه‌گذاری های موفق قبلی را پیدا کند و همان بازدهی را از پول‌های جدید بدست آورد.

صندوق‌های سرمایه‌گذاری انواع مختلفی دارد که از جمله مهم‌ترین آن صندوق‌های سرمایه‌گذاری سهام عادی، صندوق‌های سرمایه‌گذاری متوازن، صندوق‌های سرمایه‌گذاری اوراق‌قرضه یا سهام ممتاز،  صندوق‌های سرمایه‌گذاری تخصصی،  صندوق های سرمایه‌گذاری با هدف دوگانه،  صندوق‌های بازارپول،  صندوق‌های رشد و توسعه،  صندوق‌های شاخص و  صندوق‌های قابل معامله در بورس هستند که در ایران صندوق‌های سهامی، تخصصی و ثابت بیشترین فعالیت را دارند که از بین آن‌ها صندوق‌های سهامی از استقبال بیشتری برخودار هستند.

ما حدود ۲۰۷ صندوق سرمایه‌گذاری مشترک داریم. از آن‌جا که صندوق های شاخصی، از یک شاخص پیروی می‌کنند، پرتفوی آن‌ها نیاز به تغییرات چندانی ندارد و مدیریت شان در مقایسه با صندوق‌های سرمایه‌گذاری، غیر فعال است. مهم‌ترین ویژگی‌ صندوق‌های شاخصی، مالیات، هزینه و کارمزد کمتر نسبت به صندوق‌های با مدیریت فعال است. مخاطره سرمایه‌گذاری در این صندوق‌ها، تقریباً معادل مخاطره سهام موجود در شاخص است، البته صندوق‌های شاخصی بدلیل انتخاب پرتفوی ثابت از انعطاف پذیری کمتری نسبت به صندوق‌های فعال برخوردارند.

نحوی قیمت گذاری بر روی صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک
قیمت‌گذاری سهام هر صندوق بر اساس عرضه و تقاضا نیست بلکه بر اساس دارایی‌های صندوق است به این شکل که از آن‌جایی که صندوق‌های سرمایه‌گذاری فاقد دارایی فیزیکی بوده، سبد دارایی‌های آن متشکل از سهام و اوراق بهادار، اوراق مشارکت و یا وجه نقد است بنابراین خالص ارزش دارایی‌های آن در هر روز براساس ارزش روز دارایی‌های تشکیل‌دهنده صندوق قابل محاسبه است.

انتخاب یک صندوق
برای انتخاب یک صندوق سرمایه‌گذاری بهترین کار بررسی عملکرد ماهانه آن است. به بیان دیگر افراد ابتدا اساسنامه صندوق را مورد بررسی قرار دهند و بعد در سامانه کدال به بررسی صورت مالی و پرتفوی آن بپردازند. معمولا صندوقی که نزدیکترین سود به شاخص کل را می‌دهد دارای توانایی بالاتری است یعنی این شرکت سهام‌های را انتخاب کرده که بیشترین تاثیر را بر روی شاخص کل دارند بنابراین دارای ارزش بالای تری هستند. به هیچ عنوان در رابطه با یک صندوق به سود ماه قبل آن به سهامداران توجه نکنید چون ممکن است بازار به صورت هیجانی و با ورود نقدینگی در یک ماه رشد داشته است یا اینکه صندوق برای جذابیت بیشتر سعی در دادن سود بیشتر از محل انباشته خود کند. بهترین کار برای بررسی یک صندوق بررسی پرتفوی و صورت مالی آن است.

صندوق‌های سهامی که بیشتر استقبال را در میان مردم  دارند به جای اینکه سود سهامداران را بر اساس پرتفوی خود بدهند بر اساس شاخص کل بورس می‌دهند. همچنین این صندوق‌ها به دلیل حفظ سرمایه‌گذار در هنگام منفی بودن شاخص کل سود صفر درصد به سهامداران در آن روز می‌دهند و این سبب می‌شود که انتظارات از صندوق به به مراتب بالاتر رود. در دنیا صندوق‌های سرمایه‌گذاری بزرگ به شرکت‌ها پیشنهاد پروژه می‌دهند یعنی به شرکت این امکان را می‌دهند که در صورت شروع یک پروژه تعریف شده تامین مالی آن را برعهده بگیرد.

با توجه به کم عمق بودن بازار سرمایه ایران و معدود بودن  شرکت‌های بنیادی، صندوق‌های سرمایه‌گذاری این میزان از ورود نقدینگی را به ناچار وارد این شرکت‌ها می‌کنند یعنی در حال رقیق‌سازی هستند و ارزش سهام شرکت‌های بنیادی ممکن است در آینده با این حجم از نقدینگی شرکت‌های سرمایه‌گذاری به سمت غیر واقعی حرکت کنند. به بیان دیگر به دلیل ساده بودن حضور در صندوق‌های سرمایه‌گذاری و پایین بودن ریسک آن‌ها حجم زیادی از نقدینگی به سمت این صندوق‌ها سرازیر شود و این صندوق‌ها چاره جز گرفتن سهام شرکت‌های بنیادی نباشند.