مهم‌ترین آفات کشاورزی در کشور که کشاورزان باید بشناسند!

به گزارش بازار، کشاورزی یکی از ارکان حیاتی اقتصاد ایران است و تولید محصولات کشاورزی، نقشی اساسی در تأمین امنیت غذایی و اشتغال‌زایی در کشور ما دارد. با این‌حال، این صنعت مهم همواره با تهدیدات مختلفی روبه‌روست که احتمالاً بعد از بحران کم‌آبی، جدی‌ترین چالشی که کشاورزی ما را تهدید می‌کند، بحران آفات کشاورزی است. آفات به‌عنوان موجوداتی که به گیاهان و محصولات کشاورزی آسیب می‌زنند، می‌توانند خسارات جبران‌ناپذیری به مزارع و باغات وارد کنند و باعث کاهش تولید و کیفیت محصولات شوند. در ایران، تنوع بالای محصولات کشاورزی باعث شده گونه‌های مختلفی از آفات، از حشرات و کنه‌ها گرفته تا قارچ‌ها و باکتری‌ها، در نقاط مختلف کشور شایع شوند. مدیریت صحیح و کنترل این آفات برای حفظ سلامت محصولات و افزایش بهره‌وری کشاورزی امری ضروری است. اما مهم‌ترین آفات کشاورزی در کشور ایران که بیشتر از همه کشاورزان ما را درگیر می‌کنند، چه چیزهایی هستند؟

مهم‌ترین آفات کشاورزی در کشور

۸ مورد از مهم ترین آفات کشاورزی در کشور و روش های درمان آن‌ها عبارتند از:

سفیدک پودری انگور (Grapevine Powdery Mildew)

سفیدک پودری که توسط قارچی به نام Erysiphe necator ایجاد می‌شود، یکی از بیماری‌های مهم انگور در ایران و سراسر جهان است. در صورتی که به‌طور مؤثر کنترل نشود، این بیماری باعث کاهش عملکرد و کیفیت انگورها می‌گردد. سفیدک پودری به‌صورت پوششی خاکستری-سفید و پودری روی بافت‌های سبز درخت انگور ظاهر می‌شود. آلودگی‌هایی که در زمان گل‌دهی یا کمی بعد از آن رخ می‌دهند، بیشترین آسیب را به انگورها وارد می‌کنند. علائم اصلی این بیماری قارچی روی برگ‌ها، شامل لکه‌های زرد نامنظمی است که به‌خوبی روی سطوح بالایی برگ دیده می‌شوند و در برخی از گونه‌ها مانند Chardonnay، با قهوه‌ای شدن رگبرگ‌های کوچک‌تر (رگبرگ‌های ثالثیه) در سطوح زیرین همراه هستند. این لکه‌ها به‌سرعت گسترش می‌یابند و در هر دو سطح برگ‌ها با هم ادغام می‌شوند. در نهایت، کل سطح برگ‌ها پوشیده می‌شود.

سفیدک پودری در تاکستان‌های سرتاسر کشور شایع است و برخی از گونه‌های انگور بیشتر از دیگران به آن حساس هستند. این بیماری در غیاب رطوبت آزاد (free moisture) رشد می‌کند و به‌طور کلی مستقل از شرایط جوی پیشرفت می‌کند، اگرچه شرایط معتدل و مرطوب برای آن مطلوب است و دماهای سرد ممکن است رشد آن را محدود کنند. سفیدک پودری توسط میزان اینوکولوم (اسپورهای قارچ) که از فصل قبلی در جوانه‌ها، پوست درخت یا زباله‌های برگ باقی مانده است، تقویت می‌شود. کنترل این مورد از آفات کشاورزی در کشور در تاکستان‌ها عمدتاً از طریق اسپری‌های قارچ‌کش بردوفیکس انجام می‌شود و بسیاری از تاکستان‌ها در هر فصل ۶ تا ۷ بار سمپاشی می‌شوند.

سفیدک کرکی انگور (Downy mildew of grapes)

سفیدک کرکی یا داخلی انگور (Plasmopara viticola) یک بیماری بسیار جدی در تاکستان‌ها و از مهم‌ترین آفات کشاورزی در کشور است که می‌تواند منجربه خسارت شدید به محصولات شود. این پاتوژن به تمامی قسمت‌های سبز تاک حمله می‌کند، به‌ویژه برگ‌ها. لکه‌های ایجادشده روی برگ‌ها به شکل زوایای مشخص، زردرنگ و گاهی اوقات روغنی هستند و بین رگ‌برگ‌ها قرار دارند. با پیشرفت بیماری، یک پوشش سفید و پنبه‌ای در سطح زیرین برگ‌ها دیده می‌شود.

برگ‌های به شدت آلوده ریزش خواهند کرد. در صورت وقوع ریزش برگ‌های زیاد، جوانه‌های باقی‌مانده برای زمستان حساس‌تر به سرما خواهند بود. نوک‌های آلوده شاخه‌ها ضخیم می‌شوند، به خود می‌پیچند و در نهایت قهوه‌ای شده و می‌میرند. میوه‌های جوان به شدت حساس هستند و در صورت آلودگی به رنگ خاکستری درمی‌آیند. حساسیت میوه‌ها با رسیدن به مرحله بلوغ کاهش می‌یابد. در نهایت، میوه‌های آلوده ریزش می‌کنند.

قارچ‌کش‌ها یک روش کنترل مهم برای این بیماری حساس هستند. این قارچ‌کش‌ها باید درست قبل از گل‌دهی، ۷ تا ۱۰ روز پس از آن (معمولاً در پایان گل‌دهی)، ۱۰ تا ۱۴ روز بعد از آن، و در نهایت ۳ هفته پس از سومین کاربرد استفاده شوند. برای درختانی که بسیار به سفیدک کرکی حساس هستند یا در فصل گذشته دچار بیماری شدید بوده‌اند، یک سمپاشی اضافی حدود ۲ هفته قبل از باز شدن اولین گل توصیه می‌شود. از قارچ‌کش‌های ثبت‌شده برای درمان این مورد از آفات کشاورزی در کشور، می‌توان به کپتان، محصولات حاوی مس، فوزتیل-آلومینیوم، مانکوزب، مانب و زیرام اشاره کرد. امروزه با توجه به دلایل اقتصادی، بسیاری از کشاورزان ترجیح می‌دهند که با خرید سولفات مس صنعتی و آهک و ساخت مخلوط بوردو، سفیدک کرکی انگور را به‌صورت کاملا موثر و کم‌هزینه از تاکستان‌های خود ریشه‌کن کنند.

پوسیدگی سیاه مو (Black Rot of Grapevine)

پوسیدگی سیاه که توسط قارچی به نام Guignardia bidwellii ایجاد می‌شود، یک بیماری جدی در انگورهای کشت شده و از اصلی‌ترین آفات کشاورزی در کشور است. این بیماری در فصل‌های گرم و مرطوب، بیشترین تخریب را به‌همراه دارد. پوسیدگی سیاه به تمامی بخش‌های سبز تاک‌ها حمله می‌کند، از جمله برگ‌ها، شاخه‌ها، ساقه‌های برگ و میوه، پیچک‌ها و خود میوه. تأثیر مخرب‌ترین آن روی میوه‌هاست. هوای گرم و مرطوب در فصل بهار و تابستان، همراه با میوه‌های بدون سمپاشی از گونه‌های حساس، ممکن است باعث شود که میوه تا زمان برداشت تقریباً به‌طور کامل پوسیده شود. با این‌حال، پوسیدگی سیاه به‌راحتی قابل کنترل است؛ البته اگر از روش‌های کشاورزی مناسب همراه با استفاده از قارچ‌کش‌های محافظتی پیروی شود.

برای کنترل این بیماری، بهتر است از قارچ‌کش‌های محافظتی استفاده کنید. سموم دفع آفات ثبت‌شده برای حفاظت از رشد جدید، شامل محصولات حاوی مس و سولفات مس مانند بردوفیکس، کپتان، فرام، مانکوزب، مانب، تریادیمفون و زیرام هستند. زمان‌های مهم برای سمپاشی، عبارتند از:

• زمانی که شاخه‌های جدید ۲ تا ۴ اینچ طول دارند؛
• وقتی که به طول ۱۰ تا ۱۵ اینچ رسیدند؛
• درست قبل از گل‌دهی؛
• بلافاصله پس از گل‌دهی؛
• زمانی که میوه تشکیل شده است.

کرم ساقه‌خوار برنج (Rice Stem Borer)

کرم ساقه‌خوار برنج (Rice Stem Borer)، یکی از مهم‌ترین آفات برنج در ایران و سایر مناطق تولید برنج است. این آفت به گیاهان برنج حمله می‌کند و از ساقه‌های گیاه تغذیه می‌کند که باعث تضعیف گیاه، کاهش رشد و در نهایت، خشکیدگی یا مرگ گیاه می‌شود. لاروهای کرم ساقه‌خوار به داخل ساقه نفوذ کرده و باعث ایجاد تونل‌های داخلی می‌شوند که منجر به کاهش تولید دانه‌ها و عملکرد کلی محصول می‌گردد. آلودگی به این آفت، معمولاً در مراحل رشد گیاه رخ می‌دهد و می‌تواند به شدت بر کیفیت و کمیت محصول تأثیر منفی بگذارد.

برای مقابله با کرم ساقه‌خوار برنج، استفاده از روش‌های مدیریت یکپارچه آفات (IPM) توصیه می‌شود. این روش‌ها شامل استفاده از سموم شیمیایی خاص مانند فوزالون و ایندوکساکارب در زمان‌های بحرانی چرخه زندگی آفت، بهره‌گیری از دشمنان طبیعی مانند زنبورهای پارازیتوئید، و همچنین تنظیم دوره‌های کشت و غرقابی مزرعه به‌منظور کاهش جمعیت آفت می‌باشد. به‌علاوه، استفاده از ارقام مقاوم به آفات و رعایت اصول به‌زراعی مانند حذف باقی‌مانده‌های گیاهی پس از برداشت نیز می‌تواند به کنترل مؤثر این آفت کمک کند.

کرم گلوگاه انار (Pomegranate Fruit Borer)

این کرم از مهم‌ترین آفات کشاورزی در کشور ایران در شهرهای انارخیز مثل ساوه است. علائم این آفت بیشتر در مراحل پایانی آلودگی قابل مشاهده است. میوه‌ها در ابتدا سالم به نظر می‌رسند، زیرا سوراخ‌های ورود آفت توسط شیره میوه بهبود می‌یابند. اما با پیشرفت بیماری، سوراخ‌های ایجاد شده در مرحله لاروی قابل مشاهده می‌شوند، زیرا توسط بخش انتهایی لاروی مسدود شده‌اند. لاروهای بالغ با سوراخ کردن پوسته سخت میوه از آن خارج می‌شوند و یک تار می‌تنند که میوه یا ساقه را به شاخه اصلی متصل می‌کند. میوه‌های آلوده به‌دنبال آن توسط قارچ و باکتری‌ها مورد حمله قرار می‌گیرند، که این امر منجر به پوسیدگی و در نهایت ریزش میوه‌ها می‌شود. این میوه‌ها به‌دلیل ترشحات کرم‌ها بوی نامطبوعی تولید می‌کنند. این ترشحات از سوراخ‌های ورودی خارج می‌شوند و در نهایت خشک می‌شوند که باعث می‌شود میوه‌ها برای مصرف انسان نامناسب شوند.

برای درمان، همیشه باید رویکردی یکپارچه با استفاده از اقدامات پیشگیرانه همراه با درمان‌های زیستی را مد نظر قرار داد. در مرحله گل‌دهی، اسپری آزاریدراکتین با غلظت ۱۵۰۰ppm  به میزان ۳ میلی‌لیتر در هر لیتر آب را با فواصل ۱۵ روزه، از ابتدای گل‌دهی تا زمان برداشت و در صورت وجود آفت میوه‌خوار انجام دهید. یکی از مواد شیمیایی زیر را با فواصل دو هفته‌ای از مرحله گل‌دهی تا توسعه میوه اسپری کنید: ایندوکساکارب (۱ گرم در لیتر)، سایپرمترین (۱.۵ میلی‌لیتر در لیتر) یا پروفنفوس (۲ میلی‌لیتر در لیتر). استفاده از مواد شیمیایی لمبدا-سیهالوترین نیز برای کنترل مؤثر کرم میوه انار توصیه می‌شود. دو اسپری از امامکتین بنزوات ۵ SG با غلظت ۰.۲۵ گرم در لیتر آب یا اسپینوساد ۴۵ SC با غلظت ۰.۲۰ میلی‌لیتر در لیتر آب، بیشترین کاهش در آسیب به میوه را ثبت کرده‌اند.

شته (Aphids)

شته‌ها تقریباً در هر باغی پیدا می‌شوند. این حشرات کوچک و نرم‌تن، با مکیدن مایعات غنی از مواد مغذی از گیاهان تغذیه می‌کنند. در تعداد زیاد، آن‌ها می‌توانند گیاهان را به‌شدت تضعیف کرده و به گل‌ها و میوه‌ها آسیب برسانند. شته‌ها به سرعت تکثیر می‌شوند، بنابراین کنترل آن‌ها قبل از شروع تولیدمثل بسیار مهم است. در یک فصل، شته‌ها می‌توانند نسل‌های زیادی را تولید کنند. خبر خوب این است که شته‌ها معمولاً به‌طور آهسته حرکت می‌کنند و با مراقبت دقیق می‌توان آن‌ها را با روش‌های زیر کنترل کرد:

• تلاش کنید با اسپری کردن آب پرفشار روی گیاهان آلوده، شته‌ها را از بین ببرید؛ گاهی اوقات، تنها یک اسپری آب کافی است تا آن‌ها را از گیاه جدا کند. معمولاً آن‌ها نمی‌توانند دوباره به‌همان گیاه برگردند.
• روغن نیم، صابون‌های حشره‌کش و روغن‌های باغبانی در مقابل شته‌ها مؤثر هستند، اما این مواد باید مستقیماً با شته‌ها تماس داشته باشند تا اثر کنند. حتماً دستورالعمل‌های استفاده که روی بسته‌بندی آمده را دنبال کنید.
• شما می‌توانید اغلب شته‌ها را با پاک کردن یا اسپری کردن برگ‌های گیاه با محلولی ملایم از آب و چند قطره مایع ظرفشویی کنترل کنید. آب صابونی باید هر ۲-۳ روز یک بار و به مدت ۲ هفته مجدداً اعمال شود.
• یکی از روش‌های متنوع استفاده از محلول صابونی، اضافه کردن فلفل کاین است: ۱ لیتر آب، ۱ قاشق چای‌خوری مایع ظرفشویی و یک مقدار کم فلفل کاین را با هم مخلوط کنید. قبل از اسپری کردن روی گیاهان، آن را رقیق نکنید.
• خاک دیاتومه (DE) یک ماده ارگانیک و غیرسمی است که شته‌ها را دچار کم‌آبی می‌کند.
• هشدار: خاک دیاتومه را زمانی که گیاهان درحال گلدهی هستند اعمال نکنید، زیرا این ماده گرده‌افشان‌هایی مانند زنبورها و پروانه‌ها را در صورت تماس با آن از بین می‌برد.

آنتراکنوز درختان میوه (Anthracnose of Fruit Trees)

آنتراکنوز، ناشی از قارچ Colletotrichum gloeosporoides، یکی از آفات کشاورزی در کشور است. این بیماری به برگ‌ها، شاخه‌ها، گل‌ها و ساقه‌های گل حمله می‌کند و میوه‌های آلوده به آن، قابل فروش نیستند. لکه‌های روی برگ‌ها ممکن است به‌صورت نواحی کوچک و گرد با رنگ خاکستری روشن یا به شکل علامت‌های قهوه‌ای نامنظم در نوک برگ‌ها ظاهر شوند. در مقابل، عفونت‌ها روی گل‌ها و میوه‌ها بسیار مشهودتر هستند.

شیوع این بیماری معمولاً پس از هوای گرم و مرطوب رخ می‌دهد. این قارچ همیشه بیماری را به‌طور فوری ایجاد نمی‌کند و گاهی تنها پس از برداشت قابل مشاهده می‌شود. برای درمان این بیماری، در زمان شیوع اولیه از قارچ‌کش‌ها استفاده می‌شود، اما این روش همیشه مؤثر نیست. با این‌حال می‌توان با استفاده از اسپری محلول زاج کبود (سولفات مس آبدار) یا بردوفیکس، برای پیشگیری از آن اقدام کرد.

پسیل پسته (Pistachio Psyllid)

اما از مهم ‌رین آفات کشاورزی در کشور که به‌صورت علمی برای درمان آن تلاش‌های زیادی صورت گرفته، می‌توان به پسیل پسته اشاره کرد. پسیل پسته (Pistachio Psyllid) یکی از آفات مهم و خطرناک درختان پسته است که به‌خصوص در مناطق پسته‌خیز ایران یافت می‌شود. این آفت کوچک و مکنده با تغذیه از شیره‌ی برگ‌ها و شاخه‌های جوان، باعث تضعیف درختان می‌شود. پسیل پسته با ترشح ماده‌ی چسبنده‌ای به نام عسلک، منجر به جذب گردوغبار و قارچ‌های مختلف به سطح برگ‌ها می‌شود که این امر، فرآیند فتوسنتز را مختل می‌کند و در نتیجه، عملکرد درختان و کیفیت محصول کاهش می‌یابد.

در موارد شدید آلودگی، برگ‌ها زرد شده و می‌ریزند و درخت دچار ضعف عمومی می‌شود. سه گونه پسیل با درختان پسته در ایران مرتبط هستند. پسیل معمولی پسته، Agonoscena pistaciae در سراسر کشور پراکنده است. علاوه‌بر این، دو گونه دیگر پسیل، پسیل خنجوک، Agonoscena bimaculata و پسیل پسته غلتکی برگ، Megagonoscena viridis، روی زیرگونه های Pistacia atlantica P. mutica، Pistacia khinjuk و Pistacia vera وجود دارند.

برای درمان این آفات کشاورزی در کشور، معمولاً از روغن نیم یا صابون حشره‌کش استفاده می‌شود، اما درمان‌های شیمیایی زیادی نیز برای آن موجود هستند.

سخن نهایی

در نهایت، می‌توان گفت که آفات کشاورزی در کشور ایران به‌دلیل شرایط اقلیمی متنوع و گستردگی فعالیت‌های زراعی، همواره یکی از چالش‌های اساسی در تولید محصولات کشاورزی بوده‌اند. این آفات، از حشرات کوچک و مخرب گرفته تا بیماری‌های قارچی، با تغذیه از شیره‌ی گیاهان و تضعیف آن‌ها، می‌توانند خسارات جدی به محصولات وارد کنند و بهره‌وری را به‌شدت کاهش دهند. برای مقابله با این چالش‌ها، به‌کارگیری روش‌های مدیریت یکپارچه آفات (IPM) که شامل ترکیبی از کنترل‌های زیستی، شیمیایی و زراعی است، ضروری به نظر می‌رسد. آگاهی و استفاده از این روش‌ها می‌تواند کمک شایانی به حفظ سلامت محصولات کشاورزی و افزایش بازدهی تولیدات کشاورزی در ایران داشته باشد.