تلاش ترکیه برای خط لوله ترنس خزر در میان مشکلات منطقه ای ایران و روسیه

بازار؛ گروه بین الملل: اولین خط لوله ای که دریای خزر را به دریای سیاه متصل می کند در سال 1906 افتتاح شد. این خط لوله از باکو در آذربایجان تا باتومی در گرجستان امتداد دارد و در اصل حامل نفت سفید بود و از آن زمان با شبکه ای از خطوط لوله نفت و گاز که منابع انرژی را به بازارهای جهانی می رساند جایگزین شده است.
با این حال یک قطعه مهم همیشه از این پازل گم شده است: خط لوله ای که ساحل شرقی دریای خزر را به سمت غربی آن متصل می کند. این پروژه اکنون ممکن است پس از دهه ها بحث سرانجام محقق شود. مقامات ترکمنستان و ترکیه پس از توافق اولیه در مارس 2024 برای تقویت همکاری های انرژی هفته گذشته توافق کردند که حجم تجارت گاز خود را طی دو دهه آینده به شدت افزایش دهند.

ترکمنستان و ترکیه جهت افزایش تجارت گاز به خط لوله جدیدی نیاز دارند

ترکمنستان برای شروع، صادرات 2 میلیارد متر مکعب گاز در سال به ترکیه را به عنوان بخشی از قرارداد سوآپ با ایران آغاز خواهد کرد. به این ترتیب، ترکمنستان گاز را به ایران می فرستد و ایران از یک شبکه خط لوله متفاوت برای ارسال همان مقدار گاز به ترکیه استفاده می کند. با این حال هر دو طرف توافق دارند که در نهایت به یک خط لوله جدید برای افزایش تجارت گاز نیاز خواهد بود. اینجاست که ساخت خط لوله ترانس خزر مطرح می شود.
هر دو کشور از افزایش همکاری های انرژی و ساخت خط لوله ترانس خزر برای رساندن گاز به بازارهای جهانی سود قابل توجهی خواهند برد و در این میان ایران نیز در خطوط انتقال حذف خواهد شد.

عرب نیوز در این باره می نویسد: تصور می شود که ترکمنستان چهارمین ذخایر بزرگ گاز طبیعی جهان است، بسیار ثروتمند است اما واقعیت این است که این کشور همچنان یکی از فقیرترین کشورهای جهان محسوب می شود. تداوم ناکامی در تنوع بخشیدن به اقتصاد، جذب سرمایه گذاری خارجی و جستجوی بازارهای جدید برای نفت و گاز فضای اقتصادی ضعیفی را برای این کشور ایجاد کرده است. خط لوله ترانس خزر و سرمایه گذاری خارجی که جذب می کند گامی در جهت درست برای بازگرداندن اقتصاد به مسیر درست خواهد بود.
در همین حال، ترکیه در تلاش است تا خود را به عنوان قطب اصلی انرژی منطقه قرار دهد. قرارداد گاز با ترکمنستان، همراه با ساخت زیرساخت های مورد نیاز برای رساندن گاز ترکمنستان به ترکیه و سپس به بازارهای جهانی، این هدف را مستحکم می کند.

دسترسی مستقیم به گاز طبیعی ترکمنستان می تواند نقش مهمی در بهبود امنیت انرژی اروپا داشته باشد

منطقه وسیع تر نیز از خط لوله ترانس خزر بهره مند خواهد شد. از زمان حمله روسیه به اوکراین در فوریه 2022، اتحادیه اروپا به دنبال منابع جایگزین برای منابع انرژی، به ویژه گاز طبیعی بوده است. در حال حاضر توافقی با آذربایجان برای دو برابر کردن میزان گاز ارسالی باکو از طریق شبکه خط لوله موجود به اروپا تا سال 2027 وجود دارد. با این حال، حتی این نیز برای برآوردن نیازهای رو به رشد اروپا به انرژی کافی نخواهد بود. دسترسی مستقیم به گاز طبیعی ترکمنستان می تواند نقش مهمی در بهبود امنیت انرژی این بلوک داشته باشد.
اما گفتن ساخت خط لوله ترانس خزر آسان تر از انجام آن است. زیرا بحث در این زمینه در طی چند دهه گذشته ادامه داشته است، بدون پیشرفت معنادار. خوشبختانه چالش ها فنی نیستند. فاصله بین ترکمنستان و آذربایجان نسبتاً کوتاه است و عمق خط لوله عامل اصلی نخواهد بود. در عوض، محدودیت های ژئوپلیتیکی مانع ساخت و ساز شده است.
ایران و روسیه به عنوان کشورهای همسایه دریای خزر سال هاست که این پروژه را مسدود کرده اند. دلایل رسمی آنها محیطی است، از جمله تأثیر بالقوه بر اکوسیستم شکننده خزر. با این حال انگیزه واقعی احتمالاً این است که هیچ یک از کشورها نمی خواهند با صادرات گاز ترکمنستان رقابت کنند.
چالش دیگر، عدم تمایل ترکمنستان به تنوع بخشیدن به صادرات انرژی و جذب سرمایه گذاری خارجی مورد نیاز برای چنین پروژه ای بوده است. در حال حاضر تقریباً تمام صادرات گاز ترکمنستان به چین می رود. علیرغم ساخت خط لوله ای که میادین گازی بزرگ ترکمنستان را به دریای خزر متصل می کند، عشق آباد در تلاش برای ساخت خط لوله ترانس خزر تردید داشته است.
چالش دیگری از اروپا می آید. در حالی که سیاستمداران و مقامات اروپایی اغلب در مورد جستجوی منابع انرژی جایگزین دور از روسیه صحبت می کنند، آنها در امضای معاملات و قراردادهای لازم برای تحقق این هدف کند بوده اند. اتحادیه اروپا باید نقش فعالتر و مستقیم تری را در منطقه ایفا کند و اگر می خواهد کشورهایی که انرژی بیشتری تولید می کنند آن را به اروپا صادر کنند، باید امضاء قراردادها را آغاز کند.

با نگاهی به عادی سازی روابط ارمنستان و آذربایجان، فرصتی برای کمک به ارمنستان برای ادغام در زیرساخت های انرژی و حمل و نقل منطقه ای برای اولین بار در طی دهه های گذشته وجود دارد

بالاخره بحث ظرفیت مطرح است. شبکه خط لوله گاز طبیعی موجود - کریدور گاز جنوبی - که آذربایجان را به ایتالیا متصل می کند، تا سال 2027 به ظرفیت کامل خواهد رسید. حتی اگر خط لوله ترانس خزر ساخته و تکمیل شود، مشخص نیست چه مقدار گاز اضافی می تواند به اروپا برسد. این بدان معناست که هرگونه بحث در مورد ساخت خط لوله ترانس خزر باید زیرساخت های جدیدی را نیز در نظر بگیرد که آن را به سایر نقاط جهان متصل می کند. اگرچه این ممکن است یک چالش بزرگ باشد، اما فرصت مهمی را نیز ایجاد می کند.
برای چندین دهه، ارمنستان تمام پروژه های زیرساختی انرژی و حمل و نقل منطقه ای را به دلیل تنش با آذربایجان از دست داده است. با این حال، با نگاهی نزدیک به عادی سازی روابط ارمنستان و آذربایجان، فرصتی برای کمک به ارمنستان برای ادغام در زیرساخت های انرژی و حمل و نقل منطقه ای برای اولین بار در طی دهه های گذشته وجود دارد. هر سیستم خط لوله جدید باید شامل ارمنستان باشد. چنین پروژه بلندپروازانه ای می تواند به ادغام منطقه و ایجاد اعتماد در میان دشمنان قدیمی کمک کند.
خط لوله تنها راه مقرون به صرفه برای انتقال گاز طبیعی از دریای خزر است. انتقال آن با کشتی به عنوان گاز طبیعی مایع در چنین فاصله کوتاهی سودی ندارد. زمان بهتری برای تلاش جهت ساخت خط لوله ترانس خزر وجود ندارد. زیرا اکنون روسیه و ایران به دلیل چالش‌هایی که در مناطق دیگر وجود دارد کمتر در خزر متمرکز هستند و اروپا به شدت به منابع جدید انرژی نیاز دارد.
ترکمنستان و ترکیه با همکاری شرکای منطقه ای خود، فرصتی برای تغییر چشم انداز انرژی در اوراسیا دارند. زمان نشان خواهد داد که آیا صحبت آنها در نهایت به عمل تبدیل خواهد شد یا خیر؟