هیفاء پردل؛ بازار: ایران اسلامی در کنار وجود جاذبه‌های زیبا و چشم نواز در زمینه انواع گردشگری تاریخی، خارجی و حتی طبیعی و سلامت در زمینه گردشگری مذهبی و زیارت نیز حرفی برای گفتن دارد. وجود بارگاه امام هشتم در مشهد مقدس و حضرت معصومه(س) و مسجد مقدس جمکران در قم و از سویی بارگاه حضرت احمد ابن موسی(ع) در شیراز این ۳ شهر را در ردیف شهرهای مذهبی کشور قرار داده است.
با توجه به این که زیارت جزو لاینفک سیاحت ما مسلمانان به ویژه مذهب تشیع به شمار می‌رود سالانه جمعیت بسیاری از زائران از جهان اسلام و کشورهای منطقه به سمت این شهرها به ویژه قم و مشهد سرازیر می‌شوند. زائرانی که در کنار زیارت با بهره‌گیری از خدمات و امکانات و خرید از بازارهای این شهرها به همراه خود ارز وارد کشور می‌کنند.
اما با توجه به این که بارها از پشت تریبون‌های خبری مسئولان و دست اندرکاران صنعت گردشگری این شهرها از حضور میلیونی زائران خبر می‌دهند باید پرسید دستاورد مهم ظرفیت زیارت در این شهرها چیست؟ ارز و اقتصاد حاصل از این سفرهای میلیونی چیست؟ آیا ایران از ثروت نهفته از اقتصاد زیارت بهره‌ای برده است؟
زیارت از مؤلفه‌های اقتصاد شهر مشهد
یک پژوهشگر پژوهشکده زیارت و گردشگری بیان می‌کند: یکی از اصلی‌ترین مؤلفه‌ها در اقتصاد شهر مشهد، زیارت است و زیارت در حال خدمت‌رسانی به اقتصاد این شهر است و اگر توسعه اقتصادی در شهر مشهد و استان اتفاق بیفتد، مرهون زیارت است؛ زیارت در یک نگاه اقتصادی و صرف نظر از دیگر ابعادش، می‌تواند برای حدود ۴۰ صنعت همچون حمل و نقل، اسکان، سوغات و ... پیشران باشد.
تنهایی مقدم: بیش از ۸۰ درصد افرادی که از دیگر کشورها وارد ایران می‌شوند زائر هستند، اما ما با نام‌گذاری گردشگر بر آن‌ها دچار تبعاتی می‌شویم
رضا تنهایی‌مقدم عنوان کرده است: حال آنکه زیارت سرمایه است و سرمایه عامل تولید و مولد است. هنگامی که سرمایه مصرف می‌شود، در واقع تبدیل به کالای مصرفی می‌شود و چیزی از آن باقی نمی‌ماند. چنان‌که در دهه اخیر کمی بعد زیارتی مشهد کم‌رنگ شده است و نتوانسته‌ایم از زیارت چیزی تولید کنیم که به سایر حوزه‌های فرهنگی و اجتماعی سرریز داشته باشد.
به گفته وی، بیش از ۸۰ درصد افرادی که از دیگر کشورها وارد ایران می‌شوند زائر هستند، اما ما با نام‌گذاری گردشگر بر آن‌ها دچار تبعاتی می‌شویم، از جمله اینکه جغرافیای کشور مطرح می‌شود و برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری در مسیری دیگر قرار می‌گیرد. اما اگر این ورودی را زیارت فهم کنیم، طبیعتاً نگاه به لحاظ جغرافیایی به مشهد و قم می‌آید و مدل مصرف، تفریح، توسعه خدمات زائر با گردشگر متفاوت است.
قم؛ نگین گردشگری مذهبی کشور اما دست خالی از اقتصاد زیارت
از نگاه آشنایان به مسائل گردشگری، قم در کنار مشهد از مهمترین مناطق کشور برای جذب توریست مذهبی است. به همین دلیل، با جای گرفتن حرم مطهر حضرت معصومه(س) و تعدادی دیگر از آرامگاه‌های سادات علوی در این شهر، قم و مشهد مقصد اصلی گردشگران زیارتی در ایران هستند.
در قم سالانه و در مناسبت‌های مختلف از جمله نیمه شعبان و ماه‌های محرم و صفر و آیین‌هایی مانند تولد حضرت معصومه(سلام الله علیها) و غیره شاهد ورود زائرانی از سراسر کشور و کشورهای اسلامی هستیم اما با توجه به همه ظرفیت‌هایی که در دل این شهر مذهبی نهفته و آمارهای بالایی که در ورود زائران وجود دارد آمار درستی از ارز و یا درآمد حاصل از زیارت وجود ندارد و اقدامات مسئولان دست اندرکار در زمینه زیارت نیز جزیره‌ای است.
درآمد ناچیز از ظرفیت‌های بالای زیارت برای ایران
طبق آماری که مسئولان مربوطه ارائه کرده‌اند در سالی که گذشت و در ۱۰ ماهه اول سال ۱۴۰۲ بیش از ۵ میلیون و ۴۰۰ هزار گردشگر خارجی به ایران اسلامی سفر کردند که طبق آمار در مقایسه با سال ۱۴۰۱ حدود ۵۲ درصد رشد داشته است. گردشگرانی که با ورود خود نه تنها ارز بلکه می‌توانند محرکی برای اقتصاد و اشتغالزایی جوانان باشند. در کنار این همه ظرفیت‌های گردشگری ۳ شهر مشهد، قم و شیراز شهرهایی هستند که از مقاصد مهم زیارت برای گردشگران مذهبی به شمار می‌روند اما به دلیل نبود نگاه اقتصادی و فرا ملی به زیارت نتوانستیم از این اقتصاد بهره بگیریم.
فاطمی: در زمینه گردشگری مذهبی نواقص و کمبودهایی در تعداد هواپیما، قطار، خودروهای همگانی، جاده، هتل، فرودگاه و ترمینال‌های مسافرتی وجود دارد
طی آماری که عزت الله ضرغامی، وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ارائه داده است، ۸۵۰ هزار گردشگران خارجی طی دو ماه نخست سال ۱۴۰۲ به ایران سفر کرده‌اند. به گفته او این رقم نسبت به دو ماه ابتدایی سال ۱۴۰۱، ۵۵ درصد افزایش داشته است طبق این گزارش درآمد گردشگری ایران در سال ۱۴۰۰ و ۱۴۰۲ معادل سال ۲۰۲۲ میلادی حدود ۳۰۰ همت از محل هزینه کرد گردشگران داشته که نیاز به جهش فراوان با توجه به جایگاه ایران در صنعت گردشگری به ویژه زیارت دیده می‌شود.
ایران مهمترین مقصد گردشگری مذهبی در جهان تشیع
سید مصطفی فاطمی، مدیرکل دفتر توسعه گردشگری داخلی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی نیز در این زمینه می‌گوید: در زمینه گردشگری مذهبی نواقص و کمبودهایی در تعداد هواپیما، قطار، خودروهای همگانی، جاده، هتل، فرودگاه و ترمینال‌های مسافرتی وجود دارد و از آنجایی که جمعیت کشور رو به رشد است، این ضعف‌ها در سال‌های اخیر خود را بیشتر نشان می‌دهند؛ ایران در حوزه گردشگری مذهبی تشیع، شاخص‌ترین کشور دنیا محسوب می‌شود چرا که اماکن مذهبی زیادی در کنار اماکن مذهبی ادیان دیگر قرار دارند، در این راستا برگزاری رویدادهای مذهبی کنار زیارتگاه‌ها و اماکن متبرکه می‌توانند جذب گردشگر بهتری مانند رویداد اربعین داشته باشند.
به گفته وی، ما به‌عنوان یک کشور شیعه در دنیا شناخته شده هستیم، اما نتوانستم بر رویدادهای گردشگری مذهبی و معرفی و آگاه بخشی درست آن‌ها به ادیان مختلف جذب گردشگر داشته باشیم.
تلاش شیرازی‌ها برای بهره‌گیری از اقتصاد زیارت
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان فارس نیز می‌گوید: اولویت‌های این اداره‌کل در مباحث تقویت گردشگری زیارت و همچنین گردشگری فرهنگی است هدف ما این است که بین مشهد، قم و شیراز به عنوان پایگاه سومین حرم اهل بیت(ع) یک ارتباط معنادار ایجاد کنیم و کارهای بازاریابی انجام دهیم که امیدواریم ثمرات ویژه‌ای را شاهد باشیم.
ثابت اقلیدی می‌افزاید: هر نوع گردشگری با هر میزان استعداد مالی، مخاطبی دارد. باید بتوانیم گردشگرانی که مخصوصاً شیعه هستند را از کانال‌های مختلف به استان فارس هدایت کنیم و میزبان آن‌ها باشیم اقتصاد گردشگری زمانی ارزش عمیق خود را دارد که اقامت حادث شود بدین معنی که این امکان را فراهم کنیم که با وجود جاذبه‌های استان، اماکن گردشگری، نمایشگاه‌ها و جشنواره‌ها به نیاز گردشگر پاسخ دهیم تا منجر به اقامت شود و با این اقامت فرصتی جهت اقتصاد به وجود می‌آورد.
نظر شما