بازار؛ گروه بین الملل: در بخش دوم گزارش آسیا در چارچوب امنیت جمعی خلیج فارس خواندیم که در حالی که هدف سیاستهای چین تضمین امنیت انرژی خلیج فارس است، به همان اندازه علاقه مند به افزایش نفوذ خود در منطقه ای است که حضور امریکا را می سنجد و در نتیجه کنترل این کشور را به چالش می کشد، ضمن اینکه پکن، یک قدرت وضع موجودی است که اغلب در سیاست بین‌المللی از وزن خود پایین‌تر می‌آید.
حال، در این بخش، در ابتدا به استراتژی مدیریت تعارض چین و سپس سیاستهای برخی از کشورهای آسیا مانند در منطقه خلیج فارس می پردازیم.
در حمایت از تلاش‌های چین برای حفظ و ارتقای منافع اقتصادی، محققان چینی تاکتیک‌های دیپلماتیک به‌ویژه در خاورمیانه را پیشنهاد می‌کنند که می‌تواند به تقویت سیاست امنیتی جهانی در حال توسعه پکن کمک کند. این تاکتیک ها شامل میانجیگری برای دفاع از منافع تجاری و نه امنیتی، «مدیریت» تعارض به جای «حل»؛ و ترویج یک رابطه هماهنگ بین شرکای استراتژیک چین، که بسیاری از آنها عمیقاً اختلاف نظر دارند و در طرف های متضاد جنگ های نیابتی درگیر هستند، است.
این ایده ها دو هدف را دنبال می کنند. اول، در حالی که آنها انتقادات در مورد بی علاقه بودن پکن و کمک به ثبات خاورمیانه را کمرنگ می کنند، در عوض، چین را به‌طور جدی در حال بررسی گزینه‌های مختلف برای مشارکت سیاسی بیشتر در امور منطقه‌ای و جهانی نشان می‌دهند. دوم این که آنها مفهوم چینی از یک رویکرد دیپلماتیک متعادل را ترویج می کنند که بیشتر بر میانجیگری ماهرانه متکی است تا هر نوع مداخله تهاجمی. در حقیقت، یک ایده، «دیپلماسی شبه میانجیگری»، دفاع از «منافع تجاری، سیاسی و دیپلماتیک» را به جای امنیت اصلی و منافع استراتژیک ترویج می کند.
دولتی که در این مدل سرمایه گذاری می کند، بدون اینکه به دنبال تسلط باشد عمل می کند. در واقع، دنبال کردن به جای رهبری؛ مشارکت در بازنگری دستور کار به جای تنظیم آن؛ و تشویق تنش زدایی به جای مشارکت قاطعانه در حل مناقشه مد نظر است. چنین رویکردی شامل «مداخله چند وجهی، مشارکت فعال، مداخله محدود و مشارکت غیرمستقیم» خواهد بود که خطرات چین را در میان درگیری‌های منطقه به حداقل می‌رساند.
تاکید چین دنبال کردن زمینه های مشترک و در عین حال حفظ تفاوت‌ها در منطقه است که دلالت بر تمایل به مدیریت تعارض به جای حل تعارض دارد
افزون بر این رویکرد، تاکید چین دنبال کردن زمینه های مشترک و در عین حال حفظ تفاوت‌ها است که دلالت بر تمایل به مدیریت تعارض به جای حل تعارض دارد. ایده کار با کشورهای رقیب برای اطمینان از اینکه تنش های غالب تشدید نمی شود، اکنون به رقابت های مربوط به کشورهایی که می تواند تأثیر قابل توجهی بر پروژه یک کمربند_یک جاده داشته باشد، گسترش یافته است، در حالی که بر مدیریت درگیری با عربستان سعودی و امارات از یک سو و ایران و ترکیه از سوی دیگر تمرکز دارد.
این ایده پس از امضای توافق راهبردی ایران و چین که در بخش انرژی، زیرساخت و دفاع در سال ۲۰۲۱ به امضا رسید، بیشتر مورد توجه قرار گرفت. با وجود اینکه دولت بایدن همچنان علاقه مند به پیوستن مجدد به توافق هسته ای ایران است، پکن و تهران ممکن است فرصتی برای تقویت مشارکت همه جانبه خود ببینند.
سیاست همسایگی هند
هند بازیگر بالقوه ای در هر سناریوی امنیتی خلیج فارس است. در حالی که امنیت انرژی مطمئناً یک عامل مهم است، چشم انداز امنیتی گسترده این کشور بر اساس ضرورت، جاه طلبی و فرصت، هدایت می شود، در حالی که میل به رهبری همزمان به عنوان یک قدرت بزرگ با آرزوهای قاره ای مطرح است. در همین راستا، نخست‌وزیر سابق هند، آتال بهاری واجپایی و دکتر مانموهان سینگ خواستار نگاهی فراتر از محله‌های نزدیک شده بودند. سینگ معتقد بود که منطقه خلیج‌فارس بخشی از سرزمین طبیعی اقتصادی هند است و این کشور باید روابط اقتصادی نزدیک تری را با همه همسایگان در همسایگی آسیایی خود دنبال کند.
دولت نارندرا مودی با بازدید از امارات، عربستان سعودی، قطر و عمان و چندین کشور دیگر در منطقه، از جمله ایران و اسرائیل، گسترش روابط هند را تسریع کرده است
از آن زمان، دولت نارندرا مودی، نخست وزیر هند، با بازدید از امارات، عربستان سعودی، قطر و عمان و چندین کشور دیگر در منطقه، از جمله ایران و اسرائیل، گسترش روابط هند را تسریع کرده است. در همین راستا، برخی از کشورهای منطقه، از جمله امارات تعهد راهبردی برای کمک به رشد هند به عنوان یک بازیگر منطقه ای، زبانی که در گذشته فقط برای ژاپن و ایالات متحده به کار می بردند، ارائه داده اند.
پس از پاکستان، چین، روسیه و ایالات متحده، خلیج فارس کانونی برای اطمینان از مقابله با هرگونه تهدید دریایی یا زمینی از منطقه، به عنوان پایگاهی برای پیگیری منافع هند، مقابله با تروریسم و افراط گرایی و همچنین بهره برداری از سرمایه گذاری و پتانسیل ها در نظر گرفته می شود.
امنیت کشورهای حاشیه خلیج فارس و همچنین خاورمیانه وسیع‌تر از نگرانی‌های اساسی است و دهلی نو آماده است تا با به اشتراک گذاشتن تجربیات خود در مبارزه با تروریسم، امنیت دریایی و آموزش نظامی به ثبات منطقه کمک کند. تمرکز اصلی در روابط خارجی ما تضمین ثبات و امنیت منطقه است که شامل کشورهای خلیج فارس تا شرق آسیا است.
روابط سه جانبه هند_امارات_فرانسه
همکاری هند با برخی از قدرت های بزرگ نیز تشدید شده است. کشتی‌های جنگی هند و استرالیا در اوایل سال ۲۰۱۹ تمرین‌های مشترکی را در خلیج بنگال انجام دادند و به دنبال آن یک رزمایش ضد زیردریایی با نیروی دریایی آمریکا در نزدیکی دیگو گارسیا انجام شد. علاوه بر این، در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل متحد در سپتامبر ۲۰۱۹، وزرای خارجه «چهارگانه»_ایالات متحده، ژاپن، هند و استرالیا_ برای اولین بار با یکدیگر ملاقات و در مورد مکانیزم هایی برای ترویج یک فضای باز، شکوفا شامل سیاست هند و اقیانوس آرام با یکدیگر گفتگو کردند.
آنها بر تعهد خود را نسبت به ارزش های مشترک و همکاری در زمینه امنیت دریایی، زیرساخت ها و اتصال در حمایت از چارچوب های مبتنی بر قوانین تایید کرده اند. در سال ۲۰۲۰، فرانسه از هند دعوت کرد تا به مأموریت نظارتی دریایی اتحادیه اروپا در خلیج فارس بپیوندد. در حالی که چین نیز در حال توسعه نفوذ خود در منطقه بوده است، از هند نیز دعوت شده تا با آوردن ظرفیت ها در این ماموریت نظارتی به آنها بپیوندد.
امانوئل بوئن، مشاور دیپلماتیک رئیس جمهور فرانسه در این راستا گفت که این موضوع فرصتی برای نشان دادن همگرایی و ظرفیت همکاری با یکدیگر خواهد بود؛ در حالی که همکاری حول تجهیزات نظامی، همکاری دریایی در اقیانوس هند، تبادل اطلاعات و عملیاتی هماهنگی دریایی، هوایی و فضایی مدنظر بوده است. این مسئله نشان می دهد که فرانسه و هند ممکن است رویکرد متفاوتی در مورد چین در مقایسه با رویکرد تبلیغ شده داشته باشند.
در حالی که خلیج فارس در حال حاضر در معمای عربستان و ایران گرفتار شده، لایه جدیدی از تنش در دهه گذشته به دنبال علاقه فعال ترکیه در منطقه اضافه شده است
نقش ترکیه در خلیج فارس
در حالی که خلیج فارس در حال حاضر در معمای عربستان و ایران قرار دارد، لایه جدیدی از تنش در دهه گذشته به دنبال علاقه فعال ترکیه در منطقه اضافه شده است. با توجه به اینکه ترکیه به وضوح در کنار قطر پس از محاصره سال ۲۰۱۷ قرار گرفت، روابط این کشور با عربستان سعودی و امارات دچار تنش شد. ترکیه که به طور فزاینده ای از اروپا دور شده و به شرق نگاه می کند، یک پایگاه نظامی جدید در قطر افتتاح کرد، در حالی که نقش فعالی در سوریه و لیبی ایفا کرده است که با اقدامات آمریکا و عربستان و امارات مقابله کرده که منجر به اتهاماتی مبنی بر تمایل به بازپس گیری رهبری سیاسی و مذهبی امپراتوری عثمانی سابق خود، به ویژه در جهان عرب می شود.
این پویایی ها پس از تلاش آنکارا برای به دست آوردن سرمایه سیاسی از قتل جمال خاشقجی روزنامه نگار سعودی در استانبول در سال ۲۰۱۸، تشدید شد. اگرچه ترکیه احتمالاً نفوذ ایران را تا حدودی محدود می‌کند، که می‌تواند عامل تشویق گفتگوها و آشتی با عربستان سعودی و امارات از سال ۲۰۲۱ باشد، نقش این کشور احتمالاً روابط بین‌المللی در خلیج فارس را پیچیده می‌کند.
جبهه «روسیه_چین_ ایران» به همراه پاکستان
اتفاقاً، ایده‌های پیشنهادی چین برای مدیریت مناقشه با تایید روسیه در سال ۲۰۱۹ در خصوص پیشنهاد ایران برای «پیمان عدم تجاوز» با کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس مطرح است که می‌تواند به طور قابل‌توجهی خطر خارج شدن اختلافات از کنترل را کاهش دهد و در نتیجه از سهام اقتصادی چین محافظت کند. در تحول گسترده دیگری، چین به روسیه و ایران در اولین رزمایش دریایی سه جانبه آنها در اواخر سال ۲۰۱۹ پیوست.
چند ماه قبل از آن، چین از پیشنهاد روسیه برای کشف یک سیستم امنیتی جایگزین برای خلیج فارس حمایت کرد، در حالی که پیشنهاد روسیه ایجاد یک ائتلاف ضد تروریسم (از همه سهامداران) از جمله کشورهای خلیج فارس، روسیه، چین، ایالات متحده، اتحادیه اروپا و هند و سایرین را تجویز می کرد. این سازمان خواستار یک سیستم امنیتی «جهان‌شمول و جامع» است که «منافع همه طرف‌های منطقه‌ای و سایر طرف‌های درگیر را در همه حوزه‌های امنیتی، از جمله ابعاد نظامی، اقتصادی و انرژی آن، تثبیت می کند».
برخی گزارش‌ها حاکی از آن است که ایران حتی در حال بررسی حقوق مرتبط با پایگاه برای روسیه در بنادر بوشهر و چابهار است که مستلزم اصلاح قانون اساسی است. استدلال اساسی روسیه این است که روابط خوبی با همه طرف های مربوطه دنبال می کند. در حالی که روسیه ممکن است این موضوع را جایگزینی برای مکانیسم امنیتی آمریکا محور بداند، به نظر می‌رسد چین با متعهد کردن تنها نیروهای غیر جنگی نسبت به این رویکرد، به عنوان رویکردی چندجانبه نگاه می‌کند.
برخی از محققان این مسئله را به عنوان یک ترجیح برای ادامه رهبری ایالات متحده در حفظ امنیت خلیج فارس می دانند. بر همین اساس، به نظر می رسد که این موضوع به این کشور اجازه می دهد در تنش بین اردوگاه های خلیج فارس بی طرف بماند. روابط رو به رشد پاکستان با چین نیز می‌تواند نقش استراتژیک اسلام آباد را در منطقه احیا کند، در حالی که نقش بالقوه با وجود مجموعه بازیگران در قلمرو امنیتی منطقه افزایش خواهد یافت.
ژاپن و کره جنوبی
در بحبوحه تنش بین ایالات متحده و ایران در دسامبر ۲۰۱۹، ژاپن طرح بحث برانگیزی را برای اعزام نیروهای دریایی خود به خاورمیانه برای تضمین ایمنی نفتکش های خود تصویب کرد. کشتی‌های ژاپن علیرغم اینکه متحد آمریکا هستند، بخشی از ائتلاف تحت رهبری آمریکا در آب‌های منطقه نبودند، بنابراین بی‌طرفی بین ایران و همسایگان عرب آن تضمین می‌شد. ژاپن که در بحبوحه بازنگری اساسی دستورالعمل‌های دفاعی خود، از جمله خرید تسلیحات جدید و ارتقاء زرادخانه‌های موجود است، در حال افزایش دامنه دیپلماتیک خود نیز بوده است.
اگرچه این مسئله هیچ نتیجه ای در بر نداشته، اما ژاپن به دنبال میانجی گری در مناقشه منطقه ای با مشارکت ایالات متحده بود، به طوری که نخست وزیر شینزو آبه در ژوئن ۲۰۱۹ و رقبای عرب آن در ژانویه ۲۰۲۰ از ایران بازدید کردند. سئول نیز اکنون ماموریت های حفظ صلح، بازسازی، مبارزه با دزدی دریایی و آموزش را ارائه می دهد؛ در حالی که به عنوان مثال، امارات از برخی از این امکانات استفاده می کند. از سال ۲۰۱۱ نیز، یک گردان متشکل از حدود ۱۳۰ سرباز یگان کره جنوبی هر سال به نوبت به همتایان اماراتی خود آموزش می دهند. علاوه بر این، صادرات محصولات صنایع دفاعی کره جنوبی به امارات طی دوره ۲۰۱۶-۲۰۱۱ به ۳۱ میلیارد دلار افزایش یافت.
اهمیت نقش کشورهای خلیج فارس
در سناریوی امنیتی متنوع منطقه، نقش کشورهای خلیج فارس به همان اندازه مهم است. اقیانوس هند غربی که میزبان کانال سوئز، دریای سرخ، باب المندب، خلیج عدن، دریای عرب، خلیج عمان و خلیج فارس است، صحنه رقابتی جدید منطقه ای در نظر گرفته می شود. چندین کشور حوزه خلیج فارس از جمله عربستان سعودی، امارات، قطر، عمان و ایران و ترکیه نیز به دنبال گسترش نفوذ ژئوپلیتیک خود در منطقه ای هستند که در تقاطع بین شرق آفریقا، خلیج فارس و جنوب آسیا قرار دارد.
در بحبوحه اصطکاک بین عربستان سعودی و ایران، این امر همچنین رقابت درون خلیج فارس را در سه حوزه ژئواستراتژیک_ بنادر تجاری، توافقنامه‌ها و پایگاه‌های نظامی_ و رقابت درون شورای همکاری خلیج فارس با قطر که از حمایت سومالی در محاصره خلیج‌فارس در ژوئن ۲۰۱۷ برخوردار شد، تشویق کرده؛ در حالی که مالدیو در مقابل آن قرار گرفت.
با توجه به توسعه بنادر، ایجاد مناطق ویژه اقتصادی جدید مانند دقم در عمان و شهر اقتصادی ملک عبدالله و نئوم در عربستان سعودی به معنای رقابت با امکانات موجود در منطقه است. رقابت بر سر پایگاه های نظامی حتی شدیدتر است. علاقه عربستان به جیبوتی؛ پایگاه موقت امارات در عساب، اریتره، ایجاد پایگاه در بربرا، سومالی لند، و همکاری نظامی با سیشل صحنه امنیتی را با حرکت‌های راهبردی که به‌دنبال پر کردن فضای بیرون‌آمده از جدایی ایالات متحده است، شلوغ نگه داشته‌اند.
امارات و عربستان سعودی تلاش خود را برای تنوع بخشیدن به گزینه های امنیتی خود از طریق مشارکت استراتژیک با کشورهایی غیر از ایالات متحده نشان داده اند
استراتژی عمان مبنی بر اجازه دادن به تمام سهامداران اصلی اقیانوس هند_چین، هند، ایالات متحده و انگلیس_ برای گشودن بنادر، روند جدیدی است. این موضوع نشان می دهد که کشورهای حوزه خلیج فارس به دنبال استراتژی جدیدی برای اجتناب از رقابت بین قدرت های بزرگ هستند. ایران نیز حضور خود را در آب های منطقه فعالانه به نمایش گذاشته است؛ به طوری که با همکاری هند در سال ۲۰۱۷ فاز اول بندر استراتژیک چابهار را راه اندازی کرد.
هدف این راه اندازی یک کریدور تجاری چندوجهی است که هند را به آسیای مرکزی متصل می کند. در همین راستا، امارات و عربستان سعودی تلاش خود را برای تنوع بخشیدن به گزینه های امنیتی خود از طریق مشارکت استراتژیک با کشورهایی غیر از ایالات متحده نشان داده اند. آنها همچنین به طور فعال دستیابی به تجهیزات نظامی مدرن و تقویت صنایع دفاعی داخلی را با مشارکت با شرکت های دفاعی جهانی ترویج می کنند. انتقال آهسته اما مطمئن امارات از یک قدرت «نرم» به «هوشمند» با وجود هزینه‌های دفاعی مداوم و سنگین، و همچنین دخالت نظامی در ناآرامی‌های منطقه‌ای باعث شد که این کشور به عنوان «اسپارت خلیج فارس» انتخاب شود.
به عنوان مثال، در سال ۲۰۱۹، امارات، صندوق توسعه دفاع و امنیت را برای تقویت بخش تولید تسلیحات خود، هم برای مصارف داخلی و هم برای صادرات ایجاد کرد. این صندوق با نشان دادن پیشرفت، سهام خود را در شرکت فناوری سیستم های دریایی از ۳۰ درصد به ۵۰ درصد در سال ۲۰۲۱ افزایش داد.
با تشدید قوانین کنگره آمریکا در مورد فروش تسلیحات خاص (به ویژه پهپادهای مسلح) به عربستان سعودی و امارات، چین و روسیه وارد عمل شده اند. امارات و عربستان سعودی از پهپادهای چینی در یمن استفاده کردند. اوتوکار ترکیه و توازون امارات برای تولید مشترک خودروی زرهی ربدان که در امارات مورد استفاده قرار می گیرد، شریک شده اند. یکی دیگر از شرکت‌های اماراتی کالیدوس، در ارتباط با یک شرکت سعودی، در حال کار برای تولید یک هواپیمای تهاجمی سبک است. امارات به وضوح «امنیت سایبری، تسلیحات خودمختار، فناوری پیشرفته مانند هوش مصنوعی در کاربردهای دفاعی» را در اولویت قرار داده است.
علاوه بر این، پس از یک دوره تنش، نشانه‌هایی از یک رویکرد تجدید نظر شده و تنظیم مجدد در اواخر سال ۲۰۱۹ هنگامی که امارات از یمن خارج و با مقامات دریایی ایران گفت‌وگو کرد، ظاهر شد که اولین گفت‌وگو از سال ۲۰۱۳ بود. همچنین به طور گسترده گزارش شد که عراق و پاکستان در تلاش برای میانجیگری و کاهش تنش عربستان و ایران هستند. ایالات متحده به وضوح از برخی از این تحولات، به ویژه پیشرفت های چین، آشفته است. واشنگتن کشورهای شورای همکاری خلیج فارس را تحت فشار قرار داده است تا تعامل خود را با پکن، به ویژه در بخش فناوری، محدود کنند.
دیوید شنکر، دستیار وزیر امور خارجه آمریکا در امور خاور نزدیک، در ماه می ۲۰۲۰، با برجسته کردن نقش هوآوی در پروژه‌های زیرساختی ۵G امارات، گفت که برقراری ارتباط برای نیروهای ایالات متحده و شورای همکاری خلیج فارس «دشوار» خواهد بود. این کشورها باید ارزش مشارکت خود با ایالات متحده را بسنجند. در مثالی دیگر، واشنگتن تمایل خود را برای اعمال تحریم‌ها علیه کشورهای متحد در صورت خرید سامانه‌های تسلیحاتی روسی تکرار کرد. در همین راستا، آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا در سال ۲۰۲۱ گفت: «بسیار مهم است که ترکیه و در این زمینه همه متحدان و شرکای آمریکا از خرید تسلیحات روسیه در آینده از جمله اس-۴۰۰های اضافی خودداری کنند.
نظر شما