پشت پرده سفر پوتین به خاورمیانه چه بود؟| همراهی پوتین با طرح عربی برای منطقه

بازار؛ گروه بین الملل: سایت تحلیلی نیو عرب در مقاله ای با قلم «جورجیو کافایرو» نوشت: از زمان آغاز جنگ غزه در ماه اکتبر، مسکو از انزوای ایالات متحده در سازمان ملل در بحث آتش بس و حمایت آهنین دولت بایدن از اقدامات اسرائیل در منطقه محاصره شده استفاده کرده است.

پیام دولت پوتین به جهان عرب-اسلام گسترده‌تر این است که وقتی صحبت از فلسطین به میان می‌آید، روسیه با آمریکا بسیار متفاوت است زیرا مسکو در حمایت از آتش‌بس به جامعه بین‌المللی می‌پیوندد و معتقد است که مسئله فلسطین باید به شیوه‌ای سازگار و طبق قوانین بین المللی حل شود.

ترجمه متن مقاله در ادامه می آید.

در بیستمین دوره مجمع دوحه که در مارس ۲۰۲۲ برگزار شد، رئیس جمهور اوکراین «ولودیمیر زلنسکی» سخنرانی کرد. رهبر درگیر در جنگ از مبارزه کشورش در بحبوحه جنگ با روسیه و وضعیت اسفناک آن صحبت کرد. زلنسکی سعی کرد با تمرکز بر اقلیت مسلمان اوکراین، مخاطبان عمدتاً عرب-اسلامی را جذب کند. اما قابل توجه بود که چگونه «سرگئی لاوروف»، وزیر امور خارجه روسیه و نه زلنسکی، اوایل این ماه در بیست و یکمین دوره مجمع دوحه صحبت کرد. به جای تمرکز بر اوکراین، مجمع دسامبر ۲۰۲۳ دوحه عمدتاً توسط جنگ اسراییل تحت حمایت ایالات متحده در غزه که از اکتبر تاکنون نزدیک به ۲۰۰۰۰ فلسطینی را کشته است، مورد استفاده قرار گرفت.

قابل توجه است که از ۷ اکتبر توجه جهانی از اوکراین به بحران غزه معطوف شده است. برای دولت پوتین، تغییر تمرکز بین المللی به غزه بسیار خوب است. در حالی که جنگ اوکراین با توجه کمتر جهانی جنگ ۲۲ ماه در اروپای شرقی ادامه دارد، مسکو در تلاش است تا نفوذ خود را حفظ کرده و منافع خود را در خاورمیانه پیش ببرد و در عین حال از احساسات ضد آمریکایی در منطقه استفاده کند. بحران کابوس وار غزه لحظه به لحظه بدتر می شود.

در این چارچوب پوتین در ۶ دسامبر به امارات متحده عربی و عربستان سعودی سفری یک روزه داشت که اولین سفر خود به جهان عرب از زمان تهاجم تمام عیار کشورش به اوکراین در فوریه ۲۰۲۲ بود.

روسیه به دنبال نفوذ بیشتر در خاورمیانه

با توجه به نزدیک شدن پوتین به رئیس امارات، «محمد بن زاید» و ولیعهد و نخست وزیر عربستان، «محمد بن سلمان» منطقی بود که ابوظبی و ریاض پایتخت های عربی مورد بازدید رهبر روسیه پس از فوریه ۲۰۲۲ باشند. پوتین در حالی که در ابوظبی بود، با محمد بن زاید دیدار کرد و وضعیت روابط روسیه و امارات متحده عربی را ستود و به کشور عربی خلیج فارس به دلیل میزبانی COP۲۸ که شش روز قبل از سفر پوتین آغاز شد، تبریک گفت.

«شیخ عبدالله بن زاید آل نهیان»، وزیر امور خارجه امارات پس از فرود هواپیمای ایلیوشین-۹۶ که از روسیه توسط چهار جنگنده سوخو-۳۵ در ابوظبی به زمین نشست، از پوتین در فرودگاه استقبال کرد. به محض ورود به کاخ قصر الوطن در ابوظبی، یک سلام ۲۱ تفنگی به رهبر روسیه و همچنین جت‌های نظامی اماراتی که دود انتهایی آن‌ها رنگ‌های قرمز، سفید و آبی پرچم روسیه بود، کرد.

سهم روسیه در جنگ اسرائیل و حماس در غزه چیست؟

پس از بحث و گفتگو در مورد موضوعات زیادی - از غزه گرفته تا تولید نفت و اوکراین تا سودان – محمد بن زاید بیانیه‌ای درمورد چگونگی پرداختن رهبران دو کشور به «اهمیت تقویت گفت‌وگو و همکاری برای تضمین ثبات و پیشرفت» منتشر کرد. در همان روز پوتین از عربستان سعودی دیدن کرد و با محمد بن سلمان در ریاض دیدار کرد. رئیس جمهور روسیه با بیان اینکه روابط کشورش با عربستان سعودی به سطحی رسیده است که قبلاً هرگز نرسیده بود، تأکید کرد که تبادل اطلاعات و ارزیابی از آنچه در منطقه می گذرد بسیار مهم است.

محمد بن سلمان نیز با بیان اینکه همکاری ریاض با مسکو باعث تقویت امنیت در سراسر خاورمیانه شده است، گفت: تعامل و همکاری سیاسی آینده ما بدون شک تاثیر مثبتی بر وضعیت جهانی خواهد داشت. علاوه بر این محمد بن سلمان و پوتین در مورد جنگ اسرائیل در غزه و سایر موضوعات حساس در دستور کار بین المللی گفتگو کردند.

روابط روسیه با اسرائیل در طول سال‌ها قوی بوده و پوتین و نخست‌وزیر بنیامین نتانیاهو برای نزدیک‌تر کردن دو کشور تلاش کرده‌اند. در خصوص درگیری اسرائیل و فلسطین، مسکو برای مدت طولانی موضع متعادلی را حفظ کرده است که در تضاد با حمایت همه جانبه واشنگتن از طرف اسرائیلی است. مسکو ضمن برخورداری از روابط مثبت با اسرائیل، بر موضع خود به نفع تشکیل کشور فلسطین تاکید کرده و حماس را به عنوان یک بازیگر سیاسی قانونی فلسطینی و نه یک سازمان تروریستی قلمداد کرده است.

از زمان آغاز جنگ اسرائیل علیه غزه در ماه اکتبر، مسکو از انزوای ایالات متحده در سازمان ملل در بحث آتش بس و حمایت آهنین دولت بایدن از اقدامات اسرائیل در منطقه محاصره شده استفاده کرده است. پیام دولت پوتین به جهان عرب-اسلام گسترده‌تر این است که وقتی صحبت از فلسطین به میان می‌آید، روسیه با آمریکا بسیار متفاوت است زیرا مسکو در حمایت از آتش‌بس به جامعه بین‌المللی می‌پیوندد و معتقد است که مسئله فلسطین باید به شیوه‌ای سازگار و طبق قوانین بین المللی حل شود.

«پاتریک تروس»، سفیر سابق ایالات متحده آمریکا در قطر گفت: روسیه به دنبال نفوذ بیشتر در خاورمیانه است. پیش بینی موفقیت آن سخت است. اگر کارزار غزه بدتر شود و آمریکا کاری نکند، روسیه قطعا سود می برد.

اگرچه نه امارات متحده عربی و نه عربستان سعودی در آینده قابل پیش‌بینی نمی‌توانند روسیه را به عنوان ضامن امنیتی خود جایگزین ایالات متحده کنند، اما رهبران این دو کشور به روابط خود با دولت پوتین به عنوان ابزاری برای ادعای خودمختاری بیشتر از واشنگتن نگاه خواهند کرد. این مهم موضوع جدیدی نیست و کاملاً با نحوه تعادل ابوظبی و ریاض در شراکت خود با قدرت های جهانی در نظم بین المللی که روز به روز چندقطبی تر می شود، مطابقت دارد.

ایران، مهمترین مساله مسکو و کشورهای خلیج فارس

امارات متحده عربی و عربستان سعودی در همه مسائل با کرملین توافق ندارند. دیدگاه‌های مختلف در مورد ایران نمونه‌ای از اختلاف بین آنها است. اگرچه ابوظبی و ریاض در دوره تنش زدایی با تهران هستند، اما رهبران امارات و عربستان همچنان به ایران به طور مشکوک نگاه می کنند. ساده لوحانه خواهد بود که بگوییم عادی سازی مجدد روابط دیپلماتیک بین این کشورهای عربی خلیج فارس و جمهوری اسلامی تصورات تهدید امارات و عربستان سعودی از تهران را کاملاً از بین برده است.

با این حال روسیه از فوریه ۲۰۲۲ به ایران نزدیک‌تر شده است. با توجه به اینکه دولت ایران یکی از معدود دولت‌هایی در جهان است که روایت‌های روسیه درباره وضعیت اوکراین و تهدید ناتو برای مسکو را تأیید می‌کند، نمی‌توان منکر شد که جنگ در اوکراین به نزدیکی روسیه و ایران کمک کرده است. تحویل پهپادهای ایرانی به مسکو و نقش مستشاران نظامی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در کریمه تحت اشغال روسیه، گویای این است که تهران تا چه حد خود را از دیدگاه مسکو ارزشمندتر کرده است.

به گفته برخی کارشناسان، تعمیق روابط دفاعی و امنیتی روسیه و ایران در پی جنگ اوکراین احتمالاً با تصمیم پوتین برای دیدار از ابوظبی و ریاض در اوایل ماه جاری مرتبط بوده است.

دکتر مارک کاتز استاد علوم سیاسی دانشگاه جورج میسون آمریکا در این ارتباط می گوید: من احساس می‌کنم که سفرهای کوتاه پوتین به امارات و عربستان سعودی نه تنها با هدف دستیابی به نفوذ، بلکه عدم از دست دادن نفوذ در نتیجه نزدیک شدن روسیه به ایران و فروش سلاح‌هایی مانند Su-۳۵ که بدون شک اعراب خلیج فارس به آن به عنوان تهدید نگاه می کنند، بوده است.

مسائل مرتبط با ایران همچنان بر برخی اختلافات بین روسیه و برخی از شرکای آن در خلیج فارس تاکید خواهد کرد. اما می توان شرط بندی کرد که امارات و عربستان سعودی در آینده نزدیک در ارتباط با مسکو باقی خواهند ماند و ایالات متحده واقعا در موقعیتی نیست که بتواند امارات و عربستان سعودی را از روسیه دور کند.

عبور از نظم تحت سلطه ایالات متحده آمریکا

نماد ورود پوتین به ابوظبی و ریاض در ۶ دسامبر و استقبال از او به عنوان دوست و رهبر جهانی شایسته احترام بسیار قدرتمند بود. پیام امارات و عربستان سعودی به واشنگتن و سایر پایتخت های غربی این است که منطقه عربی روسیه را به عنوان یک کشور سرکش یا منحوس نمی بیند.

برای پوتین، حضور در دو کشور عربی خلیج فارس زیر چتر امنیتی ایالات متحده آمریکا و استقبال از آن بسیار مهم بود. این دیدار به روسیه این فرصت را داد تا به آمریکایی ها یادآوری کند که ابوظبی و ریاض مانند دوره های قبلی تاریخ مدرن از واشنگتن دستور نمی گیرند. به زبان ساده با وجود وابستگی ابوظبی و ریاض به ایالات متحده برای امنیت، آنها مشکلی ندارند که راه خود را ادامه دهند و برنامه های سیاست خارجی مغایر با واشنگتن را دنبال کنند. رهبران این دو کشور بر اساس نحوه درک آنها از منافع ملی بلندمدت خود به روسیه نزدیک می شوند.

دولت بایدن نگرانی های عمده ای در مورد میزان نزدیک شدن امارات و عربستان سعودی به روسیه در سال های اخیر دارد. دور کردن سعودی ها از روسیه و چین و بازگرداندن پادشاهی به همسویی نزدیکتر با غرب یکی از انگیزه های جو بایدن رئیس جمهور جو بایدن برای سفر به جده در اواسط سال ۲۰۲۲ بود.

ایالات متحده آمریکا، بریتانیا و اتحادیه اروپا همچنین به دنبال اعمال فشار بر امارات متحده عربی هستند تا تسهیل کننده فرار روسیه از تحریم ها پس از تهاجم تمام عیار این کشور به اوکراین نباشد. درست در اوایل ماه جاری، وزارت خزانه داری ایالات متحده تحریم هایی را علیه برخی شرکت های مستقر در امارات به اتهام کمک به خرید روسیه اعمال کرد. با این وجود، توانایی ایالات متحده آمریکا و متحدان غربی آن برای ایجاد فاصله بین اعضای شورای همکاری خلیج فارس و مسکو مورد تردید است. تاکنون نتایج تلاش های دولت بایدن برای انجام این کار موفقیت خاصی نداشته است.

دکتر کاتز در این ارتباط نیز گفت: ایالات متحده آمریکا واقعاً در موقعیتی نیست که بتواند امارات و عربستان سعودی را از روسیه دور کند. اگر آنها از مسکو دور شوند به این دلیل است که ریاض و ابوظبی متوجه شده اند نمی توانند روسیه را از ایران دور کنند.

اگرچه کشورهای شورای همکاری خلیج فارس بسیار ثروتمندتر از بقیه کشورهای جنوب جهانی هستند، اما آنها متعلق به جنوب جهانی هستند. آنها سیاست های خارجی را دنبال می کنند که به طور فزاینده ای چند جانبه است و در عین حال از حضور دائمی در یک اردوگاه ژئوپلیتیکی خودداری می کنند. روابط امارات متحده عربی و عربستان سعودی با روسیه و پاسخ آنها به حمله مسکو به اوکراین در سال ۲۰۲۲، اساساً با بقیه منطقه عربی و به طور کلی جنوب جهانی سازگار است.

گاهی ابوظبی و ریاض با قدرت‌های غربی همسو می‌شوند، اما گاهی در کنار روسیه و چین قرار می‌گیرند. شراکت چندین دهه آنها با ایالات متحده به هیچ وجه آنها را از همکاری با دشمنان و رقبای واشنگتن باز نمی دارد که با آمادگی آنها برای پیوستن به بلوک بریکس تأکید می شود.