خسارت آلودگی تهران معادل بودجه پایتخت/ هزینه تعطیلی آلودگی هوا، روزانه ۱۰۰میلیارد تومان!

حمیدرضا خالدی؛ بازار: مطالعات بانک جهانی نشان می‌دهد سالانه مرگ‌ومیر ناشی از آلودگی هوای شهری در ایران به‌طور میانگین حدود ۵۱۰۰ میلیارد ریال، شیوع امراض حدود ۴۱۰۰ میلیارد ریال و هزینه‌های بیماری، ۲۱۰۰ میلیارد ریال خسارت در پی داشته است.

علاوه بر خسارت مالی که عوارض جسمی ناشی از آلودگی هوا بر هزینه‌های شخصی، خانوادگی و اجتماعی ایجاد می‌کند، کاهش یا توقف فعالیت‌های آموزشی، اداری و تولیدی نیز از دیگر پیامدهای مخرب این آلودگی است که بر مبنای یکی از تخمین‌ها، این خسارت نیز دستکم ۱۰۰ میلیارد تومان به ازای هرروز تعطیلی بر میزان خسارت‌های فوق‌الذکر می‌افزاید. همچنین مطالعات بین‌المللی مستقلی نیز به محاسبه میزان مرگ‌ومیر ناشی از آلودگی هوا در سراسر جهان پرداخته‌اند که در نتیجه مطالعات آنها، تعداد موارد منتسب به ذرات کمتر از ۲.۵ میکرون در ایران بین ۲۶ تا ۷۵ هزار نفر در سال تخمین زده شده است. این درحالی است که سازمان بهداشت جهانی اعلام کرده، سالانه ۷ میلیون مرگ منتسب به آلودگی هوا است که ۴.۲ میلیون آن مربوط به آلودگی در هوای آزاد و بقیه مربوط به آلودگی در داخل منازل است. در واقع این ۷ میلیون مرگ حدود ۱۰ درصد مرگ و میر دنیا را به خود اختصاص می دهد. گرچه اگر بخواهیم خسارت های ناشی از فوت شهروندان را نیز به این ارقام اضافه کنیم با رقم هایی نجومی مواجه می شویم که در نوع خود قابل تامل و رکوردی بی سابقه محسوب می شود.

در همین خصوص، براساس آمار غیررسمی، سالانه حدود ۳۶ هزار مرگ زودرس منتسب به آلودگی هوا در کشور گزارش می‌شود که هزینه معادل هر مرگ حدود ۱۵۰ میلیون تومان تخمین زده می‌شود. فوتی هایی که حدود یک سوم آن به تهران تعلق دارد. جالب اینجاست که آلودگی هوا در دنیا، هشتمین عامل خطری است که بیشترین مرگ را به خود اختصاص داده است در حالی که در کشور ما این فاکتور؛ هفتمین عامل محسوب می شود.

ولی شاید رسمی ترین آمار در این زمینه همان باشد که اواخر سال گذشته توسط رییس مرکز تحقیقات آلودگی هوا در پژوهشکده محیط‌زیست دانشگاه علوم پزشکی تهران اعلام شد. محمدصادق حسنوند در سمیناری در خصوص خسارت های ناشی از فوت شهروندان به دلیل آلودگی هوا گفت: بر اساس آخرین گزارش در سال ۱۳۹۷ مرگ سه هزار و ۴۴۷ نفر ۳۰ سال و بالاتر از آن در تهران به علت مواجهه با ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون ثبت شده که هزینه اقتصادی آن حدود ۱.۳ میلیارد دلار برآورد شده است.

با این وجود هنوز مطالعات چندان دقیقی در خود ایران در مورد خسارت های ناشی از آلودگی هوا صورت نگرفته و هر از چند گاهی یکی از کارشناسان یا مدیران مربوط گزارشی می دهند از وضعیت وخیم خسارت های ناشی از آلودگی هوا در ایران و بخصوص در پایتخت. گرچه استناد آنها نیز به گزارش های جهانی در این زمینه است. براساس یکی از این گزارشها،  تخمین زده شده است که خسارت ناشی از آلودگی هوای شهر تهران در سال ۱۳۹۵، حدود ۵۰۰ میلیارد تومان به واسطه درآمد از دست رفته نیروی انسانی و بین ۵/۱ تا ۶/۲ میلیارد دلار به واسطه افزایش هزینه‌های بهداشتی- درمانی و مرگ‌ومیر است.

علاوه بر این هزینه‌های بهداشتی و درمانی، باید هزینه‌های اقتصادی غیربهداشتی در این کلانشهر را نیز در نظر گرفت. یکی از هزینه‌های وارد شده به کشور در نتیجه قیمت‌های پایین حامل‌های انرژی، مصرف بی‌رویه سوخت در بخش‌های مختلف و انتشار آلاینده‌های زیست‌محیطی است. انتشار آلاینده ها، در کلانشهرها از میزان ظرفیت اکولوژیکی محیط برای هضم آلاینده‌ها فراتر رفته و منجر به بروز شرایط ناسالم محیطی می‌شود. این شرایط ناسالم محیطی منجر به تحمیل هزینه‌های بالای اجتماعی و زیست‌محیطی به جامعه و دولت می‌شود. مهمترین بخش این هزینه‌ها، رشد هزینه‌های بهداشتی و درمانی به واسطه آلودگی هوا است. علاوه بر این، هزینه‌های اقتصادی دیگر از جمله افت کارایی و تولید در کشور و هزینه‌های مربوط به تعطیلی در کلانشهرها نیز قابل توجه هستند.

لزوم تشکیل یک کمیسیون
آرش حسینی میلانی رییس کمیته محیط زیست شورای شهر تهران در گفتگو با بازار در خصوص خسارت های ناشی از آلودگی هوا در تهران گفت: مطابق مطالعات بانک جهانی، هزینه‌های اقتصادی سالانه آلودگی هوا در شهر تهران حدود ۶/۲ میلیارد دلار در سال ۹۵ برآورد شده است. البته این هزینه صرفا هزینه‌های مربوط به تاثیرات آلودگی بر سلامت انسان است و خسارات وارد شده در حوزه کشاورزی، کاهش دید، آسیب به زیرساخت‌ها و اماکن فرهنگی، کاهش کیفیت زندگی و خسارات به واسطه تعطیلی مدارس را در نظر نمی‌گیرد.

به گفته وی شاید بهترین راهکار در این زمینه تشکیل فراکسیون محیط زیست در مجلس باشد تا بتواند پس از بررسی خسارت های ناشی از آلودگی سهم مشخصی از بودجه را برای کاهش آلودگی هوا اختصاص دهد. ین عضو شورای شهر درباره راهکارهای خروج از این وضعیت گفت: در درجه نخست، نظام تصمیم‌گیری سیاسی کشور که بخشی از آن در مجلس است، باید موضوعات محیط زیستی را مطالبه کند چراکه این موضوع از اهمیت زیادی برخوردار است؛ باید بدانیم در وضعیت آلودگی هوای شهرها چه میزان خسارت بهداشتی وارد شده است؟ آیا این موضوع نباید در تصمیم‌گیری‌های بودجه تأثیر بگذارد؟

حسینی میلانی معتقد است  اصلی ترین دلیل اینکه پرداختن به موضوعی مانند کاهش آلودگی هوا و تخصیص اعتبارات لازم برای راهکارهای آن مانند حمل و نقل عمومی در اولویت قرار ندارد این است که ساختار مجلس حزبی نیست اگر اینطور بود احزاب در قبال برنامه‌های مشخص متعهد می‌شدند. به عبارتی ساختار منطقه‌ای و شهرستانی حاکم در مجلس باعث می‌شود نمایندگان برای شهر خودشان تلاش بیشتری کنند و از این‌رو اولویت‌های مبتنی بر منافع ملی را کمتر پوشش می‌دهند چرا که نتیجه این اقدامات در کوتاه‌مدت ملموس نیست.

خسارتی به اندازه بودجه یک شهر
مجید فراهانی رئیس کمیته بودجه و نظارت شورای شهر تهران نیز در پاسخ خبرنگار بازار، در همین زمینه و در تشریح هزینه کرد پایتخت در زمان آلودگی هوا گفت: این خسارت ها از جهات مختلف قابل بررسی است. به عنوان مثال هزینه تعطیلی های روزانه پایتخت که بر اثر آلودگی هوا صورت می گیرد ۱۰۰میلیارد تومان است که به طور میانگین حدود ۴۱۰میلیارد تومان هزینه های شیوع امراض، بیماری ۲۱۰میلیارد تومان و تاثیر آلودگی هوا بر مرگ ومیر ۵۱۰میلیارد تومان است که اینها بخشی از هزینه های برآورد شده است.

هزینه تعطیلی های روزانه پایتخت که بر اثر آلودگی هوا صورت می گیرد ۱۰۰میلیارد تومان است که به طور میانگین حدود ۴۱۰میلیارد تومان هزینه های شیوع امراض، بیماری ۲۱۰میلیارد تومان و تاثیر آلودگی هوا برمرگ ومیر ۵۱۰میلیارد تومان است که اینها بخشی از هزینه های برآورد شده است.

وی با ذکر اینکه در مجموع هزینه اقتصادی آلودگی هوای تهران براساس آمار منتشر شده بین ۱۲ تا ۱۵ هزار میلیارد تومان محاسبه شده است گفت: این یعنی پایتخت معادل بودجه شهرداری تهران هزینه اقتصادی آلودگی هوا را می پردازد.

به گفته فراهانی شاید بهترین گزینه برای مقابله با آلودگی هوا این باشد که تمامی نهادهای نظارتی و مسئول اولویت خود را بهبود آلودگی هوا قرار دهند، چرا که ساماندهی این وضعیت فوق بحرانی به یک عزم ملی نیاز دارد.

به نظر می رسد در این میان بودجه نقشی تعیین کننده در اجرای برنامه هایی برای کاهش آلودگی هوا داشته باشد. گرچه هیچ ردیف بودجه مشخصی در این زمینه وجود ندارد. نه در بودجه شهرداری و نه در بودجه دولت.

تنها محلی که برای تامین بودجه در این زمینه اختصاص پیدا کرده، بند (ب) تبصره ۸ لایحه قانون هوای پاک مصوب است.

براساس بند ذکر شده، در اجرای ماده (۶) قانون هوای پاک مصوب ۲۵ /۴/ ۱۳۹۶ مبنی بر الزام اعمال قانون خودروهای فاقد معاینه فنی از طریق متوقف نمودن و صدور قبض جریمه مطابق با قانون رسیدگی به تخلفات رانندگی، شهرداری تهران و شهرهای دارای آلودگی هوا مکلف به اجرای طرح ناحیه کاهش آلودگی هوا (LEZ) هستند.

به موجب این مصوبه نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران مکلف است مطابق قانون نسبت به جریمه متخلفین اقدام نماید. مبالغ وصولی جریمه‌های صادر شده به ردیف درآمد عمومی ۱۶۰۱۸۳ نزد خزانه‌داری کل واریز می‌گردد تا از محل اعتبار ردیف ۴۹-۵۳۰۰۰۰ جدول شماره (۹) این قانون در جهت کاهش آلودگی هوا و توسعه و بهره‌برداری حمل و نقل عمومی به شهرداری تهران و سایر شهرهای دارای آلودگی هوا اختصاص یابد.

اما در این میان گاها مقایسه های جالبی نیز در مورد سهم خسارت های ناشی از آلودگی هوا صورت می گیرد یکی از این مقایسه ها، مقایسه ای است که توسط مسعود تجریشی، معاون سازمان محیط صورت گرفته که گفته است: «اگر مصرف روزانه بنزین و گازوئیل در شهر تهران را هر کدام ۱۲ میلیون لیتر در روز فرض کنیم و اگر بخش حمل‌ونقل عامل اصلی بروز آلودگی هوا در این کلانشهر باشد، خسارت سالانه ۶/۲ میلیارد دلاری آلودگی هوای این کلانشهر معادل هزینه خارجی ۶/۲۹ سنتی هر لیتر بنزین و گازوئیل در شهر تهران است.

بدین ترتیب به نظر می رسد ما در موضوع آلودگی هوا، در کنار تاثیرات زیست محیطی و خطرات جانی آن، با یک بحران اقتصادی مواجه هستیم. بحرانی که اگر هر چه زودتر فکری برای آن نشود، می تواند جایگاه هفتمی این عامل در مرگ و میر شهروندان را به سرعت ارتقاء دهد.