بازار؛ گروه بین الملل: اخیرا معاون سازمان توسعه تجارت ایران گفته است که تا پیش از پایان سال میلادی توافق تجارت آزاد بین ایران و اوراسیا نهایی و بیش از ۸۷ درصد تعرفه‌های تجاری صفر خواهند شد. تلاش شده عمده کالاهایی که در لیست تجارت آزاد قرار می گیرند کالاهایی باشند که در آنها مزیت رقابتی داریم یا کالاهایی که نیاز اساسی در کشور به واردات آن وجود دارد.
همچنین مشاور بین‌الملل سازمان توسعه تجارت اعلام کرد که بعد از حدود ۶ سال مذاکره اولین توافقنامه تجارت آزاد ایران با ۵ کشور اوراسیا در آستانه وقوع است. مذاکرات به اتمام رسیده و ۵ کشور بلاروس، قزاقستان، روسیه، قرقیزستان و ارمنستان برای ایجاد تجارت آزاد با ایران توافق دارند. انتظار داریم پیش از پایان سال میلادی این موافقتنامه به امضا برسد و بعد از تصویب مجالس ۵ کشور اوراسیا و ایران اجرایی خواهد شد.پیش از این تجارت ایران و اوراسیا ۲.۵ میلیارد دلار بود و امروز به ۵ میلیارد دلار رسیده است. مطالعات ظرفیت تجارت ایران و اوراسیا را حدود ۲۰ میلیارد دلار برآورد کرده است.
این اتحادیه که در سال ۲۰۱۰ ایجاد و توسعه یافته است، جاه‌طلبی این را دارد تا گسترش اقتصادی غرب را در فضایی که هنوز شوروی سابق نامیده می‌شود محدود کند و توانایی روسیه برای طرح ریزی و تقویت نفوذ خود بر همسایگان خود را افزایش دهد
اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU) دوره اخیر را تا حدودی آشفته را تجربه کرده است. تغییرات ژئوپلیتیکی در اوراسیا که منجر به تغییر مسیرهای تجاری و زنجیره تامین شده است، بر عملکرد اتحادیه تحت رهبری مسکو شامل پنج کشور ارمنستان، بلاروس، قزاقستان، روسیه و قرقیزستان، تأثیر گذاشته است. این اتحادیه که در سال ۲۰۱۰ ایجاد و توسعه یافته است، جاه‌طلبی این را دارد تا گسترش اقتصادی غرب را در فضایی که هنوز شوروی سابق نامیده می‌شود محدود کند و توانایی روسیه برای طرح ریزی و تقویت نفوذ خود بر همسایگان خود را افزایش دهد.
یکی دیگر از جاه طلبی‌های پشت تصمیم مسکو برای توسعه EAEU ایجاد تعادلی برای اتحادیه اروپا (EU) و ایجاد شریک برابر با چین بود که ابتکار کمربند و جاده (BRI) خود را در سال ۲۰۱۳ معرفی کرد. از آن زمان تاکنون، چشم اندازهای EAEU متفاوت بوده است. با چندین تحولات مناسب، EAEU همچنین با انبوهی از چالش‌های ژئوپلیتیکی و ساختاری مواجه است.
آخرین داده‌ها از تجارت درون اتحادیه
در سال ۲۰۲۱، حجم تجارت داخلی اوراسیا به ۷۳.۱ میلیارد دلار رسید. تجارت روسیه و بلاروس بالغ بر ۳۹.۷ میلیارد دلار و بین روسیه و قزاقستان ۲۵.۴ میلیارد دلار بود. از سال ۲۰۱۵، حجم تجارت متقابل بین هر پنج کشور عضو ۶۰ درصد افزایش یافت و در سال ۲۰۲۱ به حداکثر تاریخی خود ۷۳.۱ میلیارد دلار رسید. در سال ۲۰۲۲، این تجارت متقابل رشد بیشتری را ثبت و به ۸۰.۶ میلیارد دلار رسید.
بین ۲۰۱۲-۲۰۲۱، EAEU تولید صنعتی خود را ۲۰ درصد افزایش داد. اما، این امر منجر به تجارت بیشتر نشد، زیرا در مدت مشابه رشد اندکی از ۱۳.۵ درصد به تنها ۱۴.۶ درصد داشت. البته همه گیری کووید یک مانع جدی در این روند بود. در سال ۲۰۲۰، صادرات روسیه به ۲۰.۶ درصد و قزاقستان به ۱۹.۱ درصد کاهش یافت. یکی دیگر از مشکلات ساختاری این بوده که بیشتر تجارت داخلی EAEU عملاً تجارت بلاروس و روسیه است. به عنوان مثال، در سال ۲۰۲۰ تجارت بلاروس و روسیه ۵۲ درصد از تجارت EAEU را تشکیل می‌داد.
با این حال، نتایج امیدوارکننده‌ای توسط دومین بازیگر بزرگ اتحادیه اروپا یعنی قزاقستان به دست آمد. در طول سال ۲۰۲۲، قزاقستان نرخ رشد تولید ناخالص داخلی ۳.۲ درصد (۲۲۵.۲ میلیارد دلار) داشته است. تجارت بین قزاقستان و کشورهای عضو اوراسیا نسبت به سال قبل ۷.۱ درصد افزایش یافته است. در سال ۲۰۲۲ صادرات قزاقستان به اوراسیا ۲۲.۳ درصد افزایش راا تجربه کرد. به طور کلی، تجارت قزاقستان با اعضای اتحادیه اقتصادی اوراسیا ۶۰ درصد رشد کرد. تجارت قزاقستان با اوراسیا ۲۵.۷ درصد از کل تجارت خارجی کشور را در سال ۲۰۲۱ شامل شد. اگر با روسیه مقایسه شود، سهم این کشور از تجارت درون اتحادیه کمترین میزان در بین کشورهای عضو اوراسیا است و تنها ۸ تا ۹ درصد از تجارت کلی کشور را تشکیل می‌دهد.
بلاروس با افزایش سهم تجارت با کشورهای عضو از ۴۹.۵ درصد در سال ۲۰۱۵ به ۵۰.۵ درصد در سال ۲۰۲۱، جهت‌دارترین کشور برای تجارت درون اتحادیه بود. در سال ۲۰۲۱ تجارت بین بلاروس و کشورهای عضو EAEU به ۴۱.۳ میلیارد دلار رسید. عمده محصولات صادراتی پنیر، گوشت، کره، مبلمان و تجهیزات کشاورزی بوده که روسیه مقصد اصلی آن است.
ارمنستان پس از جنگ در اوکراین و تحریم‌های متعاقب آن بر مسکو به شریک حیاتی روسیه تبدیل شده است. در سال ۲۰۲۲ صادرات ارمنستان به روسیه تقریباً سه برابر شد و از ۸۴۱ میلیون دلار به ۲.۴ میلیارد دلار رسید. در همین دوره تجارت بین روسیه و ارمنستان با شتاب شدید رشد سالانه از ۲۰.۹ درصد به ۹۱.۷ درصد به ۵.۰۳ میلیارد دلار رسید.
روابط خارجی اتحادیه اوراسیا
البته، روابط خارجی EAEU نیز گسترش یافته است. برای نمونه اوراسیا و ایران در حال مذاکره برای ایجاد منطقه آزاد تجاری مشترک (FTA) هستند که می‌تواند تا پایان سال جاری امضا شود. توافق تجاری موقت موجود بین اوراسیا و ایران نتایج مثبتی را به همراه داشته است. تا پایان سال ۲۰۲۱، تجارت دوجانبه ۷۳.۵ درصد افزایش یافت و به ۵ میلیارد دلار رسید، در حالی که صادرات اوراسیا به ایران ۲.۱ برابر شد و به ۳.۴ میلیارد دلار رسید.
EAEU همچنین قصد دارد توافقنامه‌های تجارت آزاد خود را با سایر بازیگران از جنوب جهانی گسترش دهد. یکی از این موارد اندونزی است که در اوایل سال ۲۰۲۳ مذاکراتی را برای ایجاد یک توافقنامه تجارت آزاد با اعضای EAEU آغاز کرد. اندونزی بازیکن مهمی است. در سال ۲۰۲۲ گردش مالی تجاری بین EAEU و اندونزی در مقایسه با سال ۲۰۲۱ نزدیک به ۵۰ درصد افزایش یافت، در حالی که صادرات بیش از ۲.۵ برابر و واردات حدود ۱۶ درصد افزایش یافت.
توافق تجاری موقت موجود بین اوراسیا و ایران نتایج مثبتی را به همراه داشته است. تا پایان سال ۲۰۲۱، تجارت دوجانبه ۷۳.۵ درصد افزایش یافت و به ۵ میلیارد دلار رسید، در حالی که صادرات اوراسیا به ایران ۲.۱ برابر شد و به ۳.۴ میلیارد دلار رسید
در سال ۲۰۲۱، گردش تجاری کشورهای EAEU با اندونزی بالغ بر ۳.۸ میلیارد دلار آمریکا بود که ۴۲ درصد افزایش داشت. با این حال، از منظر دهه‌های اخیر، حجم تجارت خارجی EAEU از ۹۳۸.۸ میلیارد دلار به ۸۴۶.۴ میلیارد دلار کاهش یافته است. همه گیری کووید، مانند درگیری اوکراین و تحریم‌های غرب علیه روسیه در این روند تاثرگذار بوده است.
از نظر سرمایه گذاری، EAEU رشد متوسط و نابرابری داشته است. بین سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۲، حجم کل سرمایه‌گذاری‌های متقابل انباشته کشورهای عضو ۵.۸ درصد افزایش یافته و از ۱۶.۸ دلار به ۱۷ میلیارد دلار آمریکا رسیده است. در عین حال، در مقایسه با سال ۲۰۲۱، افزایشی در حجم کل سرمایه‌گذاری‌های متقابل انباشته (به استثنای قرقیزستان) در همه کشورهای عضو EAEU مشاهده شد. قزاقستان رشد ۱۵.۴ درصدی را تجربه کرد، در ارمنستان و روسیه، این رقم به ترتیب ۹.۸ و ۹.۱ درصد بود، در حالی که این رقم در بلاروس - ۵.۵ درصد افزایش سرمایه گذاری داشت.
منافع تجارت ایران با اوراسیا
ایران با فعال‌سازی حضور خود در چارچوب‌ها و سازمان‌های بین‌المللی و منطقه‌ای در تلاش است تا تحرکات بین‌المللی خود را احیا کند. این امر در تمایل رهبران ایران برای حضور در اجلاس‌ها و نشست‌های مختلف بین‌المللی و منطقه‌ای و همچنین در تلاش برای عضویت دائمی در بسیاری از سازمان‌ها ظاهر می‌شود، برای نمونه ایران به مدت ۱۵ سال به دنبال عضویت در سازمان همکاری شانگهای بود. در حال حاضر نیز به دنبال عضویت دائم در اتحادیه اقتصادی اوراسیا است، پس از اینکه این روند موفق شد در ۲۸ آگوست ۲۰۲۲ توافقنامه مهمی را با اتحادیه منعقد کند که بر اساس آن تشکیل منطقه تجارت آزاد لازم‌الاجرا شود که انتظار می‌رود تغییر جدیدی در سیستم تجاری ایران باشد.
انتظار می‌رود تجارت آزاد با اتحادیه اقتصادی اوراسیا به ایران این امکان را بدهد که انزوای تحمیل شده توسط تحریم‌های اقتصادی آمریکا را از طریق روابط اقتصادی رو به رشد با اعضای اتحادیه تحت توافقنامه‌های اقتصادی و فناوری که همکاری را تحمیل می‌کند، بشکند
با توجه به رهبری روسیه در اتحادیه اوراسیا و موقعیت مهم این کشور در آن، در چارچوب همکاری‌های اقتصادی، سیاسی و نظامی که ویژگی‌های آن بین دو کشور آشکارتر شده است، به ایران کمک می‌کند تا این مزیت مهم اقتصادی را در این برهه حساس به دست آورد. حمایت روسیه از امضای توافقنامه تجارت آزاد ایران با اتحادیه نیز در راستای تمایل روسیه و ایران برای تقویت روابط تجاری و تلاش آنها برای رسیدن به سقف ۴۰ میلیارد دلار است.
انتظار می‌رود تجارت آزاد با اتحادیه اقتصادی اوراسیا به ایران این امکان را بدهد که انزوای تحمیل شده توسط تحریم‌های اقتصادی آمریکا را از طریق روابط اقتصادی رو به رشد با اعضای اتحادیه تحت توافقنامه‌های اقتصادی و فناوری که همکاری را تحمیل می‌کند، بشکند.
در چارچوب سیاست‌های پولی و مالی کشورهای اتحادیه و همچنین در خصوص تسهیلات منطقه آزاد و معافیت گمرکی در بین اعضای آن که بر تلاش ایران برای انعقاد قراردادهای بلندمدت با متحدان اقتصادی خود به ویژه چین می‌افزاید. همچنین، در صورتی که مذاکرات برای احیای توافق هسته‌ای ادامه یابد و تصمیمی برای پایان دادن به این مذاکرات و اعلام شکست توافق گرفته نشود، احتمالاً موقعیت مذاکره آن با غرب را تقویت خواهد کرد.
نظر شما