تهمینه غمخوار؛ گروه بین الملل: ایده و طرح ساخت کانال آبی که دریای عمان و خلیج فارس را به دریای خزر در شمال ایران متصل کرده و مسیری برای کشتیرانی و موجبات تغییر اساسی اقلیم نواحی مرکزی ایران و همچنین منبع تامین آب برای صنایع سنگین است، حدود ۲۰ سال پیش مطرح شد. در حالی که این طرح که با نام ایرانرود شناخته می‌شود، طرحی بلند پروازانه و از بسیاری جهات درخور توجه است، اما هنوز عملیاتی نشده و در حد پیشنهاد باقی مانده است.
در حالی که طرح ساخت این کانال آبی در حال بررسی از سوی گروههای مختلف و دفاتر مطالعاتی است، برخی از کارشناسان معتقدند که در حالی که مزایایی بی شمار اقتصادی این طرح بسیار است، ایران رود آنقدر جذاب خواهد بود که با وجود سختی اجرا نمی‌توان از آن گذشت و از طرفی به شکلی باید انجام شود که با حداقل مشکلات زیست محیطی، دغدغه مخالفان را پاسخ دهد؛ چرا که عده ای به ویژه فعالان محیط زیست، با برشمردن معایب، اجرای آنرا فاجعه می‌دانند.
در همین راستا، «ابوطالب احمدی ارکمی» دکترای مطالعات جنوب غرب آسیا در خصوص ضرورت ها و چالش های طرح ایران رود گفت: ابرپروژه ایران رود یا طرح کانال کشتیرانی آبی دو هزار کیلومتری که قرار است بین دو پهنه آبی شمال و جنوب کشور را به هم متصل کند، طرحی جالب و بسیار عظیم است که هر صاحب نظری را به فکر فرو برده و به خود جذب می کند. با توجه به شرایط اقلیمی مناطق مرکزی و جنوبی ایران و اهمیت آب به عنوان یک منبع حیاتی برای کشور، عبور این کانال آبی از شمال به جنوب بسیار جالب و جذاب است.
وی افزود: اما همانطور که می دانیم به دلیل عظمت پروژه باید به بررسی و مطالعه ابعاد زیست محیطی، اقتصادی، امنیتی و فرهنگی پرداخت. طبیعی است که طرح بزرگی مانند ایران رود دارای مخالفان و موافقانی بوده و به طور قطع مزایا و معایبی را با خود به همراه خواهد داشته است. شاید یکی از دلایلی هم که باعث شده تصمیم گیری در مورد اجرا یا عدم اجرای آن تا به امروز به تعویق افتاده و اجرای این پروژه سرنوشت مبهمی داشته باشد، وسعت جغرافیایی دامنه طرح در سطح ملی و بین المللی، بحث هزینه های هنگفت، چالش های زیست محیطی احتمالی، زمانبر بودن اجرای پروژه، دخیل بودن سازمان های مختلف در طول اجرا، تعدد دیدگاههای کارشناسی و حساسیت های اجتماعی در این رابطه است.
احمدی اضافه کرد: ماهیت پروژه کشتیرانی شمال_جنوب ایران به شکلی است که به دنبال خود فرصت ها و چالش هایی را در دو سطح ملی و بین المللی به همراه خواهد داشت که قبل از اجرا باید به دقت مورد بررسی قرار گرفته و اقدامات کارشناسی بر روی آن به دقت انجام گیرد.
این کارشناس ادامه داد: در سطح بین المللی، در صورت اجرای درست و کارشناسی شده پروژه ایران رود، منافع ملی و بین المللی زیادی عاید کشور شده و وزن ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی ایران در بعد منطقه ای و فرامنطقه ای ارتقاء خواهد یافت. احداث معبر آبی در مرکز بیضی انرژی خزر و خلیج فارس می تواند منافع ترانزیتی بالایی نصیب ایران کرده و منبع عظیم انرژی خزر و بازارهای منطقه محصور شده آسیای مرکزی را ارزانتر و سریع تر از راههای موازی دیگر به بازارهای بین المللی متصل سازد.
«ایران رود» می تواند کشورهای مختلفی در حوزه آسیای مرکزی، قفقاز و حتی اروپای شرقی را وارد مدار ترانزیتی شمال_جنوب ایران کرده و ضمن بی اثر نمودن تحریم های بین المللی و طرح های منزوی سازی ایران، هزینه های امنیتی کشور را کاهش داده و قدرت چانه زنی را در معادلات منطقه ای و بین المللی افزایش دهد
کارشناس مطالعات جنوب غرب آسیا گفت: این طرح می تواند کشورهای مختلفی در حوزه آسیای مرکزی، قفقاز و حتی اروپای شرقی را وارد مدار ترانزیتی شمال_جنوب ایران کرده و ضمن بی اثر نمودن تحریم های بین المللی و طرح های منزوی سازی ایران، هزینه های امنیتی کشور را کاهش داده و قدرت چانه زنی را در معادلات منطقه ای و بین المللی افزایش دهد.
دکتر احمدی بیان کرد: ظرفیت های ترانزیتی کانال ایران رود از منظر مسافت، هزینه و پتانسیل های ژئواکونومیک غنی حوزه خزر و مناطق آسیای مرکزی و قفقاز می تواند همکاریهای اقتصادی و تجاری را در سطح منطقه افزایش داده و به صلح و ثبات در این منطقه کمک کرده و حرکت های واگرایانه در منطقه را که از سوی دولت های آمریکا و رژیم صهیونیستی در قالب سرمایه گذاری های اقتصادی و انتقال انرژی صورت می گیرد، کاهش دهد.
هر چند برخی، احداث این پروژه را توافق پنهانی یا نقشه روسیه برای تحقق رویاهای خود مبنی بر رسیدن به آب های گرم، رهایی از تحریم های انرژی اتحادیه اروپا، رقابت با آمریکا و کاهش وابستگی به کانال های بسفر و داردانل می دانند، اما ما نباید با عینک بدبینی و قرن نوزدهمی حوادث امروز را تحلیل کنیم
این کارشناس اضافه کرد: هر چند برخی، احداث این پروژه را توافق پنهانی یا نقشه روسیه برای تحقق رویاهای خود مبنی بر رسیدن به آب های گرم، رهایی از تحریم های انرژی اتحادیه اروپا، رقابت با آمریکا و کاهش وابستگی به کانال های بسفر و داردانل می دانند، اما ما نباید با عینک بدبینی و قرن نوزدهمی حوادث امروز را تحلیل کنیم. این طرح با توجه به دامنه گسترده و ماهیت بین المللی خود، منافع کشورهای متعدد حوزه خزر و از جمله روسیه را در شمال ایران تامین کرده، هزینه ترانزیت کالا را پایین آورده و دسترسی به آب های آزاد را برای آنها فراهم می آورد.
وی گفت: این موضوع از لحاظ اقتصادی، سیاسی و امنیتی می تواند برای ایران به عنوان یک برگ برنده باشد، زیرا شکل گیری پیمان ها و معادلات اقتصادی و تجاری با محوریت ایران در منطقه، قدرت چانه زنی کشور را در سطح بین المللی بالا برده و عواید اقتصادی ناشی از موقعیت ژئوپلیتیکی و ژئوپلیتیک دسترسی را متوجه ایران خواهد ساخت. باید توجه داشت که دامنه گستردگی و تاثیرگذاری پروژه ایران رود از مرزهای ملی فراتر خواهد رفت. لذا چالش هایی در سطح بین المللی نیز متوجه این طرح بزرگ خواهد بود.
وی اظهار کرد: در نگاه اول اجرای موفق این پروژه، جایگاه ایران در سطح منطقه ای و بین المللی را ارتقا خواهد داد و این موضوع با اهداف رقبای منطقه ای و ایالات متحده آمریکا مغایرت دارد. لذا تحریم سرمایه گذاران و شرکت های مرتبط با طرح ایران رود، اولین چالش در این رابطه خواهد بود. از سویی با توجه به منافع اقتصادی حاصل از اجرای این پروژه برای کشور و وجود اختلاف بر سر رژیم حقوقی دریای خزر، احتمال سهم خواهی، مشارکت یا مخالفت با پروژه مذکور از سوی کشورهای همسایه خزر دور از انتظار نیست.
کارشناس مطالعات جنوب غرب آسیا افزود: فرصت ها و مزایایی که با احداث پروژه ای با این حجم و عظمت در سطح ملی متوجه کشور می شود را می توان بسیار متنوع و در دامنه ای وسیع بر شمرد. احداث بنادر در طول مسیر و توسعه سیستم حمل و نقل آبی ارزانتر، تعریف پروژه های مختلف گردشگری در طول مسیر، احداث چشم اندازهای زیبا و دریاچه های متعدد در مناطق کویر داخلی کشور، اشتغالزایی در طول مسیر اجرای پروژه، معرفی ظرفیت های داخلی و قدرت فنی مهندسی جوانان در سطح ملی و بین المللی، تسریع در روند حمل و نقل کالا از شمال به جنوب و کاهش هزینه حمل و نقل، را می توان از مزایای احداث این پروژه بزرگ در سطح ملی در نظر گرفت.
وی ادامه داد: بررسی چالش های احداث ایران رود با رویکرد ملی را نیز نباید نادیده گرفت، زیرا در صورت نادیده گرفتن چالش ها در فرایند اجرای پروژه و عدم توجه به نظریه های کارشناسی، ممکن است حساسیت های اجتماعی را بر انگیخته و آسیب های زیست محیطی حاصل از آن، خسارت غیر قابل جبرانی را متوجه کشور سازد. هزینه بسیار بالای اجرای پروژه ایران رود، در شرایطی که کشور تحت تاثیر تحریم های بین المللی است و با شرایط اقتصادی دشواری دست و پنجه نرم می کند، می تواند به عنوان یکی از چالش های بزرگ و با اولویت مطرح باشد.
احمدی گفت: به طور قطع با توجه به شرایط اقتصادی فعلی جامعه، اختصاص مبلغی هنگفت برای ایجاد کانال کشتیرانی، مشکلاتی را برای سرمایه گذاری در بخش زیرساخت های عمرانی، آموزشی، بهداشت و سایر امور ایجاد خواهد کرد. چالش های زیست محیطی طرح نیز از عواملی است که نباید به راحتی از کنار آن گذشت. بحث تفاوت های اقلیمی خطه شمال با مناطق مرکزی و جنوب کشور، اختلاف ارتفاع، پوشش گیاهی مسیر حفر کانال، ریزگردها و بسیاری از موارد دیگر از چالش های عمده داخلی اجرای این پروژه هستند که در صورت نادیده گرفتن یا انجام کار بدون تحقیقات و مطالعات کافی، می توانند پروژه را با شکست روبرو سازند.
اولویت اول کشور در حوزه آب، مدیریت بهینه مصرف آب، ساماندهی و ذخیره سازی آب های سطحی و انتقال آب به مناطق مرکزی و جنوب شرق بوده و سرمایه گذاری در این بخش نسبت به حفر کانال شمال-جنوب می تواند از اولویت بیشتری برخوردار باشد
کارشناس مسائل جنوب غرب آسیا بیان کرد: طبق پیش بینی ها و با توجه به گرم شدن زمین، ایران با محدودیت منابع آب روبرو بوده و هم اکنون نیز در مناطق جنوب و جنوب شرق، تامین آب شیرین یکی از معضلات بزرگ تلقی می شود. در این راستا، اولویت اول کشور در حوزه آب، مدیریت بهینه مصرف آب، ساماندهی و ذخیره سازی آب های سطحی و انتقال آب به مناطق مرکزی و جنوب شرق بوده و سرمایه گذاری در این بخش نسبت به حفر کانال شمال_جنوب می تواند از اولویت بیشتری برخوردار باشد. شرایط اقلیمی و جغرافیایی کشور به شکلی هست که ما نباید بر روی صنایع و تولیدات صنعتی یا کشاورزی که مصارف آب بالایی دارند، سرمایه گذاری کنیم. بنابراین، تشکیل دریاچه ها در مناطق مرکزی و توسعه صنعت فولاد از طریق پروژه ایران رود، با توجه به کاهش شدید منابع آبی کشور چندان با منطق سازگار نیست.
وی ادامه داد: با توجه به اینکه ابرپروژه ایران رود، با اتصال دو پهنه آبی بزرگ در شمال و جنوب ایران و با هدف ارتقای موقعیت ژئوپلیتیکی وژئواکونومیکی کشور تعریف شده و در صورت اجرای صحیح و علمی، منافع ملی و پرستیژ بین المللی خوبی را برای ایران به ارمغان خواهد آورد.
انجام طرح ایران رود در حال حاضر به نظر شتابزده بوده و باید مطالعات بیشتری بر روی آن انجام شده و در صورت رفع موانع تحریم، بهبود شرایط اقتصادی و بر طرف شدن چالش های زیست محیطی، می تواند در برنامه ریزی های آینده مورد توجه قرار بگیرد
دکتر احمدی در پایان گفت: اما، در شرایط فعلی و با توجه به قرار داشتن کشور در شرایط تحریم های بین المللی و وجود پروژه های مختلف اولویت دار در بخش های مختلف اقتصادی، زیست محیطی، بهداشت، اصلاح شبکه های آبیاری سنتی، انرژی های نو، تولیدات دانش بنیان و غیره، انجام این طرح در حال حاضر به نظر شتابزده بوده و باید مطالعات بیشتری بر روی آن انجام شده و در صورت رفع موانع تحریم، بهبود شرایط اقتصادی و بر طرف شدن چالش های زیست محیطی، می تواند در برنامه ریزی های آینده مورد توجه قرار بگیرد.
نظر شما