تهمینه غمخوار؛ بازار: طرح اتصال دریای خزر به خلیج فارس از دهه ۴۰ خورشیدی مطرح بوده‌است. اولین طرح توسط مهندس هومان فرزاد در سال ۱۳۴۵ نوشته شد که وی این طرح را به سازمان پژوهش‌های علمی کشور ارائه داد. بر اساس این طرح، باید بین دریای خزر و خلیج فارس دریاچه‌هایی ایجاد شود تا این دو دریا به هم متصل شوند. برخی از کارشناسان معتقدند که با اجرایی شدن این پروژه، اقلیم ایران عوض شود، هرچند که به گفته آنها، در صورت عدم تغییر اقلیم ایران، سودی که استان های کویری از این پروژه می برند، کم نیست.
در همین راستا، خبرنگار بازار گفتگویی با «لیلا باباخانی» دکترای جغرافیای سیاسی و متخصص مسائل انرژی خزر و کارشناس ارشد آسیای مرکزی و شبه قاره در خصوص تاثیر طرح ایران رود بر اقلیم ایران انجام داده که در ادامه می خوانیم.
* طرح ایران رود چه تاثیری براقلیم ایران خواهد داشت؟
بنابر طرح عظیم ایرانرود، دریاهای دوطرف ایران (دریای عمان_خلیج فارس و دریای خزر) با ایجاد دریاچه هایی به یکدیگر متصل می شوند. محل ایجاد دریاچه ها، سه نقطه ی پست؛ جازموریان، دشت لوت و دشت کویر خواهد بود و مابقی مسافت، از طریق ایجاد کانال ترانزیت به یکدیگر مرتبط می شوند. طبق مطالعات کارشناسان به لحاظ فنی، اجرای این پروژه امکان پذیر بوده و آبادانی گسترده ایران را در پی خواهد داشت.
انتقال آب به مناطق کویری و خشک کشور اقدامی راهبردی برای حل بحران خشکسالی کشور است ضمن اینکه بازگرداندن آب در حجم و ابعاد کلان به فلات مرکزی ایران موجب می شود که هم اقلیم این مناطق تغییر کرده و در ادامه، گسترش کویر و شن های روان شده با مانع روبرو شده و از بن بست استراتژیک خارج شوند
از طرفی، انتقال آب به مناطق کویری و خشک کشور اقدامی راهبردی برای حل بحران خشکسالی کشور است. طبق مطالعات محققان و کارشناسان، بازگرداندن آب در حجم و ابعاد کلان به فلات مرکزی ایران موجب می شود که هم اقلیم این مناطق تغییر کرده و در ادامه، گسترش کویر و شن های روان شده با مانع روبرو شده و از بن بست استراتژیک خارج شوند.
پیش تر آقای فرید سیف اذعان داشته بود که:« ما معتقدیم اگر کویر لوت از آب پر شود آن کنش و واکنش حرارتی که باعث خشکی فلات ایران شده، متوقف می شود. اینکه چقدر باعث افزایش بارندگی و رطوبت شود مورد اختلاف نظر است. اگر این اتفاق بیفتد، میزان بارندگی به حدی افزایش پیدا خواهد کرد که سدهایی که در حال حاضر ساخته شده کافی نخواهد بود. ۷ هزار سال پیش در اطراف دریاچه های مرکزی ایران، جنگل بود و ایران اقلیمی نیمه استوایی داشت. فرض بر این است اگر آب به چاله های مرکزی ایران راه پیدا کند، اقلیم ایران به نیمه استوایی برگردد». البته همه این ها فرضیاتی است که مورد مطالعه هستند.
اگر چه تغییر اقلیم کار ساده ای نیست؛ اما امیدواریم که پس از اجرایی شدن پروژه ایرانرود، اقلیم فلات مرکزی بهبود یافته و رطوبت آن افزایش یابد
بستر این کویرها به دلیل دریاچه بودن در دوران قدیم، از خاک رس تشکیل شده و قابلیت نگهداری آب را دارد، در حالی که البته میزان تبخیر بالا است. اگر چه تغییر اقلیم کار ساده ای نیست؛ اما امیدواریم که پس از اجرایی شدن پروژه ایرانرود، اقلیم فلات مرکزی بهبود یافته و رطوبت آن افزایش یابد. برای این مهم، ما احتیاج به مدل سازی داریم که درصورت پرآب شدن کویر ایران، باید تاثیرات اقلیمی آن را مورد بررسی قرار دهیم. یکی از مدل سازی ها، استفاده از نرم افزارهای خاص کامپیوتری است که تا حدودی قابل آزمایش است.
* مهمترین عواملی که در پیدایش بیابان ها و خشکی سرزمینی ایران نقش دارند، کدامند؟
ایران در مجموع یک کشور خشک است (به جز سواحل شمالی و مناطقی محدود). در خشکی سرزمین ایران و پیدایش بیابان ها عوامل زیادی دخالت دارند که مهمترین آنها به شرح زیر است:
- جریان پر فشار جنب حاره: ایران در منطقه ای از جهان قرار گرفته که به سبب نزدیکی به مدار راس السرطان تحت تاثیر فشار زیاد جنب حاره قرار دارد. در اطراف مدار رأس السرطان و رأس الجدی، به دلیل سنگینی و فرونشینی هوا، کمربند پرفشار جنب حاره ای تشکیل می شود و دارای آب و هوای گرم و خشک است. این عامل مهم ترین علت خشکی آب و هوای ایران استف به طوری که از صعود هوای مرطوب جلوگیری کرده و موجب کاهش باران و در نتیجه ایجاد بیابان می شود؛ مانند بیابان لوت که خشک ترین و گرم ترین نواحی کره زمین بوده و میانگین بارش سالانه آن از ۳۰میلیمتر کمتر است. این دشت یک دهم مساحت کشور را به خود اختصاص داده و گرم‌ترین دمای هوا در زمین به میزان ۷۰ درجه در کویر لوت ثبت شده است.
_ جهت رشته کوههای البرز و زاگرس: دو رشته کوه البرز و زاگرس مانند دیواری مانع ورود توده هوای مرطوب به نواحی داخلی کشور شده و موجب تشدید شرایط بیابانی می شوند. بنابراین، در نواحی داخلی کشور بارش کم و مناطق خشکی مانند دشت کویر را به وجود آورده است.
_ دور بودن از دریاها و منابع رطوبتی: بخش وسیعی از مناطق داخلی و شرقی ایران از منابع رطوبتی دریاها و اقیانوس ها دور بوده و بادهای مرطوب غربی به آن نمیرسد. به همین دلیل، به مناطق خشک تبدیل شده است؛ ضمن اینکه اختلاف دما در آن مانند بیابان طبس زیاد است.
* آیا آب انتقالی دریاها و اقیانوس،موجب شوری بسترهای زیرزمینی می شود؟
در درجه نخست، در بیشتر طرحها مفصل توضیح داده شده که آبها قبل از انتقال، در کناردریا شیرین خواهد شد. دوم اینکه در ساحل اقیانوسها و دریاها که آب شور دارند، با فاصله گرفتن چند صد متری از ساحل به آب شیرین دست می یابیم و بسترهای زیرزمینی شور نمیشوند. املاح آب در لایه های خاک به ویژه خاک رس تصفیه شده و آب شیرین به بسترهای زیرزمینی رسیده و آنها را پر میکند.
* برخی معتقدند در کویر ایران به دلیل تبخیر سریع آب، اقلیم تغییر نخواهد کرد. دیدگاه شما در این باره چیست؟
مهمترین عاملی که زندگی و فعالیت های انسان را کنترل میکند، آب و هوا است که بر نوع کشاورزی، گردشگری، معماری، حمل و نقل، سلامتی، نوع لباس و مسکن تاثیرگذار است. ایران نیز درگیر آب و هوای خشک و خشکسالی بوده که خطراتی همه جانبه از جمله سلامتی، اقتصاد، کشاورزی و... را تهدید می کند.
در همین راستا، به نظر میرسد که با توجه به کوههای اطراف کویرهای داخلی ایران، آبگیری فلات مرکزی میتواند ابرهای منطقه را بارور کرده است. از طرفی دمای بالای هوا با برخورد به آب دریاچه موجب رطوبت هوا و ایجاد بارندگی خواهد شد.
خشکسالی فلات ایران تا سال ۲۰۵۰ حدود ۱۱ برابر حال حاضر خواهد شد؛ در حالی که درصورت تحقق این فرضیه و عدم اقدامات عاجل و نجات این منطقه، فلات ایران دیگر قابل سکنه نخواهد بود
باتوجه به این موضوع که مقدار رطوبت در جو ارتباط مستقیمی با سامانه های جوی دارد و با تغییر این سامانه ها در طول زمان و مکان، مقدار رطوبت جو نیز تغییر می کند. طبق فرضیه ای، خشکسالی فلات ایران تا سال ۲۰۵۰ حدود ۱۱ برابر حال حاضر خواهد شد؛ در حالی که درصورت تحقق این فرضیه و عدم اقدامات عاجل و نجات این منطقه، فلات ایران دیگر قابل سکنه نخواهد بود، همانطوری که در حال حاضر جنوب و جنوب شرق ایران دست به گریبان این مشکل است و خطری استراتژیک ایران را تهدید میکند.
در ۱۰۰ سال اخیر حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد از ذخیره کل آب ایران کاهش یافته، یعنی بارش کم و تبخیر زیاد شده است. از طرفی، جمعیت ایران در این ۱۰۰ سال تقریبا ۱۰ برابر شده و درحال حاضر ۷۷ درصد تالاب های ایران یا خشک شده و یا در معرض خشک شدن هستند.
افزون بر این، اگر دوباره آب را به چاله های فلات مرکزی ایران برگردانیم امکان دارد درجه رطوبت کشور افزایش یافته و باعث افزایش بارندگی شود. البته آزمون این فرضیه نیاز به مطالعه دارد. منبعی که ما در اختیار داریم، منبع بی پایان اقیانوس است.
بر همین اساس، فرض میکنیم در بدترین شرایط، اقلیم منطقه تغییر نخواهد کرد. به عبارت دیگر، حداق اتفاق ممکن این است که مناطق خشک شده احیا شده و با احیای کشاورزی، صنعت، گردشگری و به طور کلی زندگی رونق یابد؛ ضمن اینکه انواع درآمدزایی اتفاق خواهد افتاد و خالی از سکنه نخواهد شد.
نظر شما