بازار؛ گروه بین‌الملل: پروژه کریدوری که منطقه اقیانوس هند، خاورمیانه و اروپا را به هم پیوند می‌دهد، نشانگر جدیدی از تشدید رقابت ژئوپلیتیکی بین هند و چین و مبارزه فزاینده برای نفوذ بین چین و ایالات متحده در زمینه فناوری، تجارت و نفوذ منطقه‌ای و جهانی است.
این پروژه نشان دهنده اوج ایده‌ها و تلاش‌های آمریکایی برای به چالش کشیدن چین و توقف گسترش آن در حیات خلوت ایالات متحده است. هفته گذشته، در حاشیه اجلاس سران گروه ۲۰ که در دهلی نو برگزار شد، ایالات متحده، عربستان سعودی، امارات، هند، فرانسه، آلمان، ایتالیا و اتحادیه اروپا یادداشت تفاهمی برای ایجاد یک کریدور اقتصادی که هند را با کشورهای اروپایی مرتبط می‌کند، امضا کردند.
اهداف واشنگتن از کریدور جدید
این کریدور شامل ساخت خطوط راه آهن، لوله‌های انتقال انرژی و کابل‌های برق است. جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا آن را «تاریخی» توصیف کرد که به باور کارشناسان واکنشی به پروژه «کمربند و جاده» چین و به عنوان پروژه ژئوپلیتیک با پوشش اقتصادی-توسعه‌ای تلقی می‌شود. هدف آن گسترش نفوذ چین در سراسر آسیا، آفریقا و اروپا است. پروژه آمریکایی همچنین با هدف ایجاد منطقه خاورمیانه به عنوان منطقه نفوذ آمریکا در مقابل تلاش چین برای افزایش نفوذ در آن، همچنین ادغام اسرائیل در منطقه عربی و تقویت موقعیت هند در مقابل چین است.
ایده این پروژه که توسط ایالات متحده و اتحادیه اروپا حمایت می‌شود، حول محور اتصال هند به اروپا از طریق خاورمیانه است، بنابراین هزینه‌های لجستیکی حمل و نقل را تا حدود ۴۰ درصد کاهش و فرصت‌های توسعه منطقه را افزایش می‌دهد. این پروژه از دو کریدور تشکیل شده است: کریدور شرقی که هند را به کشورهای عربی خلیج فارس متصل خواهد کرد و کریدور شمالی که کشورهای خلیج فارس را از طریق اردن و اسرائیل به اروپا وصل می‌کند.
از سال ۲۰۲۱، دولت بایدن به دنبال ارائه پیشنهاداتی برای پروژه‌های زیرساختی بزرگ بوده که در راستای مقابله با نفوذ فزاینده چین در سراسر جهان، و به ویژه در منطقه خلیج فارس و خاورمیانه است
بایدن از پتانسیل این پروژه برای افزایش نفوذ در جنوب جهانی با ایجاد خطوط راه آهن جدید از هند تا مدیترانه، کریدورهای حمل و نقل و خطوط لوله برای انتقال برق و هیدروژن جهت رشد اقتصادی استقبال کرده است. این پروژه همچنین شامل یک کابل زیردریایی جدید برای انتقال داده و اتصال بنادر منطقه خواهد بود. اگرچه بایدن تاکید کرد که هدف این پروژه رقابت با چین نیست و اهداف آن در درجه نخست توسعه اقتصادی است، اما جنبه‌های سیاسی مرتبط با آن را نمی‌توان نادیده گرفت، به ویژه با نزدیک شدن به سومین مجمع ابتکار کمربند و جاده و تلاش‌های مستمر انجام شده در این راستا.
از سال ۲۰۲۱، دولت بایدن به دنبال ارائه پیشنهاداتی برای پروژه‌های زیرساختی بزرگ بوده که در راستای مقابله با نفوذ فزاینده چین در سراسر جهان، و به ویژه در منطقه خلیج فارس و خاورمیانه است.طی اجلاس سران هفت کشور بزرگ صنعتی در کورنوال - بریتانیا در ژوئن ۲۰۲۱، بایدن ابتکار راهبردی به نام «بازسازی جهانی بهتر» با ارزش ۴۰ تریلیون دلار را با هدف کمک به کشورهای در حال توسعه در جهان، به ویژه در توسعه زیرساخت‌ها و پروژه‌های توسعه‌ای خود تا سال ۲۰۵۳، پیشنهاد کرد.
راهبرد سیاسی در پوشش کریدور
از ژانویه ۲۰۲۳، ایالات متحده مذاکرات خود را با هند، عربستان سعودی، امارات و اسرائیل آغاز و دولت بایدن چشم اندازی را برای توسعه کریدورهای اقتصادی با راهبرد سرمایه گذاری در بخش‌های مختلف کشورهای فوق الذکر به نفع خود تعیین کرد. اعلام این پروژه ظاهرا نتیجه همین مذاکراتی بوده که پشت درهای بسته انجام شده است. این گفتگوها امتداد توافقات چهارجانبه‌ای است که در سال ۲۰۲۲ در چارچوب گروه (I۲U۲) حاصل شد که ایالات متحده، هند، اسرائیل و امارات متحده عربی را شامل می‌شد.
ورود عربستان سعودی به ابتکار هند-خاورمیانه-اروپا به موازات تلاش‌های دیپلماتیک دولت بایدن برای عادی سازی روابط بین عربستان سعودی و اسرائیل صورت گرفت
«توافق ابراهیم» که توسط دولت دونالد ترامپ، رئیس جمهور سابق آمریکا حمایت مالی شد، برای ادغام اسرائیل در سیستم منطقه‌ای عربی، نشان دهنده اساس تاسیس گروه (I۲U۲) است. به نظر می‌رسد عربستان سعودی نیز به ایده این پروژه ملحق شده است، چون پیشرفت قابل توجهی در روابط این کشور با هند پس از روی کار آمدن حزب ملی‌گرای هند بهاراتیا جاناتا تحت رهبری نخست وزیر، نارندرا مودی، در سال ۲۰۱۴ مشاهده می‌شود. میزان علاقه عربستان سعودی به روابط با هند در اظهارات محمد بن سلمان ولیعهد سعودی در جریان اجلاس گروه ۲۰ مشهود بود، بطوریکه وی از سطح روابط دو کشور با اعلام رضایت کرد. بنابراین، ورود عربستان سعودی به ابتکار هند-خاورمیانه-اروپا به موازات تلاش‌های دیپلماتیک دولت بایدن برای عادی سازی روابط بین عربستان سعودی و اسرائیل صورت گرفت که در ماه‌های اخیر تلاش برای انعقاد "پیمان صلح" و پیش از فصل مبارزات انتخاباتی در بهار ۲۰۲۴ تشدید شده است.
علاقه اتحادیه اروپا به ایفای نقش کلیدی در ایجاد کریدور اقتصادی در سفر اورسولا فون در لاین، رئیس کمیسیون اروپا، به ابوظبی در ۷ سپتامبر ۲۰۲۳ آشکار شد که این توافق بخشی ضروری از اتحادیه اروپا در نظر گرفته شد. تلاش برای تقویت روابط تجاری و سرمایه گذاری با کشورهای خلیج فارس، به ویژه با توجه به جنگ روسیه علیه اوکراین و نیاز اروپا به یافتن جایگزین‌هایی برای انرژی روسیه، اهمیت این کریدور را برای بروکسل افزایش می‌دهد. این پروژه به دنبال اتصال هند به اروپا از طریق خط راه آهن، و بنادر موجود در امارات، عربستان سعودی، اردن و اسرائیل، اتصال مراکز تجاری در قاره آسیا و اروپا، تسهیل توسعه و صادرات انرژی پاک، حمایت از همکاری در زمینه‌های تجاری و تولیدی موجود و افزایش امنیت غذایی و زنجیره تامین است.
همچنین هدف آن اتصال شبکه‌های انرژی و خطوط ارتباطی از طریق کابل‌های زیردریایی برای اطمینان از دسترسی مداوم به برق، ترویج نوآوری در فناوری پیشرفته انرژی پاک و اتصال جوامع به اینترنت امن و پایدار، آزادسازی سرمایه‌گذاری‌های جدید در میان شرکا از جمله بخش خصوصی و تحریک است. بر این اساس، نقشه جغرافیایی طرح پیشنهادی اولیه نشان می‌دهد که کریدور پیشنهادی از طریق دریای عرب از هند تا امارات امتداد می‌یابد، سپس از عربستان، اردن و اسرائیل عبور می‌کند و از طریق مسیر دریای مدیترانه به اروپا می‌رسد.
اما ارائه این پروژه به زبان اقتصادی برای درک اصول و اهداف آن کافی نیست، زیرا اهداف استراتژیک اساسی دیگری از جمله ایجاد نفوذ آمریکا در منطقه و مسدود کردن تلاش‌های چین برای جذب کشورهای عربی خلیج فارس با ارائه یک جایگزین اقتصادی رقابتی وجود دارد. این پروژه همچنین با هدف تعهد واشنگتن به مشارکت راهبردی با متحدانش و تلاش برای پر کردن شکاف اعتمادی که در منطقه نسبت به آن افزایش یافته است، انجام می‌شود. دولت بایدن با حمایت مالی از پروژه کریدور اقتصادی، به دنبال این مهم است که ایالات متحده «عقب‌نشینی نکرده و خلأ ایجاد شده توسط چین، روسیه یا ایران پر نخواهد شد» و به دلیل اهمیت بالای منطقه از نظر آبراه‌های لازم برای تجارت جهانی، زنجیره تامین و منابع انرژی خاورمیانه را ترک نخواهد کرد.
همچنین هدف از این پروژه منزوی کردن ایران از طریق تقویت مشارکت هند، کشورهای خلیج فارس و اسرائیل است و با ایجاد اتحاد اقتصادی بین این کشورها، ایالات متحده قصد دارد از هرگونه تلاش ایران برای نزدیک شدن به هند جلوگیری کند
ایالات متحده همچنین به دنبال ادغام اسرائیل در منطقه است، چیزی که دولت بایدن با اشتیاق فراوان به دنبال دستیابی به آن است، زیرا کریدور اقتصادی گامی بزرگ در این مسیر بوده و مورد استقبال بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل قرار گرفت. بطوریکه وی این کریدور اقتصادی را بزرگترین پروژه همکاری در تاریخ اسرائیل دانست که چهره خاورمیانه، اسرائیل و اروپا را تغییر داده و کل جهان را تحت تأثیر قرار خواهد داد».
همچنین هدف از این پروژه منزوی کردن ایران از طریق تقویت مشارکت هند، کشورهای خلیج فارس و اسرائیل است و با ایجاد اتحاد اقتصادی بین این طرف‌ها، ایالات متحده قصد دارد از هرگونه تلاش ایران برای نزدیک شدن به هند جلوگیری کند. چابهار ایران محور اصلی پروژه بلندپروازنه ایران برای ایجاد کریدور جنوب به شمال بین هند و اروپا است. براساس برخی ادعاها در واقع کریدور هند-خاورمیانه-اروپا به معنای کاهش موقعیت ایران از تبدیل شدن به یک مرکز ترانزیتی بزرگ در خط تجارت جهانی آسیا و اروپا است.
با وجود شور و نشاطی که با راه اندازی این پروژه همراه بود، هنوز تردیدهایی پیرامون آن وجود دارد، زیرا تاکنون جزئیات زیادی در مورد بودجه یا چارچوب زمانی آن وجود ندارد. البته تأییدشده که مقامات کشورهای مربوطه ظرف ۶۰ روز برنامه کاری و جدول زمانی برای اجرای پروژه‌ها از جمله اتصال شبکه‌های انرژی، کابل کشی دریایی و زمینی و ارائه ارتباطات دیجیتال بیشتر تهیه خواهند کرد. البته تجربیات قبلی در مورد پروژه‌های زیرساختی فرامرزی و بلندپروازانه در منطقه عربی موفقیت چندانی نداشته و پروژه شبکه راه‌آهن برنامه‌ریزی‌شده ۲۱۱۷ کیلومتری برای اتصال شش کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس به هم، به موفقیت دست نیافته است.
نظر شما