راه اندازی «کریدور شمال-جنوب جدید» با قطار روسیه-عربستان| تغییر بزرگ ژئواکونومیک با محوریت ایران

بازار؛ گروه بین الملل: نخستین قطار اعزامی روسیه به مقصد بندر جده عربستان سعودی روز یکشنبه هفته جاری از طریق مرز ریلی اینچه برون در استان گلستان وارد کشور شد تا پس از سیر مسیر شمال به جنوب شبکه ریلی کشور به سوی بندرعباس رهسپار شود.

هماهنگی های مربوط به اعزام این قطار کانتینری با ۳۶ واگن باری توسط یکی از شرکت های خصوصی فعال در زمینه حمل و نقل بین المللی ریلی ایران انجام شد که از این منظر بسیار حائز اهمیت بوده و نشان دهنده فعال شدن دیپلماسی عمومی در فضای داخلی کشور است. اگرچه این نخستین قطار اعزامی از سوی روسیه به سمت کشورهای عربی آن هم از مسیر ایران محسوب می شود؛ در صورت حمایت های بخش دولتی می توان به ادامه مسیر گشوده شده به روی ترانزیت ریلی کشور خوشبین بود.

فارغ از تمامی برآوردهای تخمینی مربوط به درآمد ارزی این مسیر برای ایران، ذکر چند نکته در خصوص اهمیت راه اندازی قطار مذکور بسیار الزامی است که در ادامه به مهمترین آنها اشاره خواهیم کرد.

فعال شدن ترانزیت ریلی ایران در مسیر کریدور شمال - جنوب

نخستین مزیت مهم راه اندازی قطار مذکور، راه اندازی مسیر شرقی کریدور شمال - جنوب بوده که از اهمیت بالایی برخوردار است. بالاخره پس از سالها انتظار این کریدور با تلاش بخش خصوصی راه اندازی و در غیاب شاخه شرقی عبوری از خاک جمهوری آذربایجان فعال شده است. در صورت ادامه سیر قطارهای مشابه از مبداء روسیه به مقصد کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس، می توان حساب ویژه ای روی درآمد حاصل از ترانزیت این مسیر حساب ویژه ای باز کرد.

ایجاد و تقویت همبستگی تجاری در نهایت منجر به شکل گیری مفهوم امنیت مشترک و مکانیزم هایی برای توسعه آن خواهد شد

هرچند، در حال حاضر نمی توان گفت که با راه اندازی این قطار، کریدور شمال - جنوب راه اندازی شده است. چراکه مبداء بار در کریدور مذکور هند و مقصد نیز بندر هلسینکی در فنلاند بوده است.

در خصوص هند باید گفت که هنوز بخش ریلی آن راه اندازی نشده و در خصوص فنلاند که قرار بود به عنوان توزیع کننده بار صادراتی هند در اروپا عمل نماید نیز باید گفت که متاسفانه به دلیل جنگ اوکراین و تحریم های روسیه، عملا فنلاند به عنوان مقصد نهایی این کریدور دیگر در دسترس نبوده و باید نام کریدور شمال - جنوب جدید را برای آن انتخاب کرد.

برقراری ارتباط تجاری CIS و خلیج فارس از طریق ایران

نکته مهم دیگر راه اندازی این قطار، مربوط به رونق مبادلات تجاری میان کشورهای محصور در خشکی منطقه CIS (معادل تقریبی آسیای مرکزی) با خلیج فارس است که به ویژه در بخش ترانزیت کالاهای کشاورزی و مواد معدنی خام صادراتی این منطقه به خلیج فارس و همچنین صادرات کالاهای مهم و ضروری مختلف از کشورهای عربی خلیج فارس به CIS بسیار پر اهمیت جلوه می کند. اما مهمتر اینکه این ارتباط منجر به تقویت همگرایی و پیوستگی تجاری- سیاسی میان تهران و کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس خواهد شد؛ روابطی که طی سال های اخیر به تنش و حتی جنگ های نیابتی در منطقه منجر شده و اکنون رو به بهبود است.

نباید فراموش کرد که عربستان سعودی به عنوان مقصد نهایی قطار کانتینری مذکور، از لابی های بسیار قدرتمند در ایالات متحده و اتحادیه اروپا برخوردار بوده و می توان در صورت بهبود بیشتر روابط، از لابی ها و گروه های فشار وابسته به ریاض در غرب نیز برای کاهش تنش میان تهران و غرب بهره برد

علاوه بر ارزآوری حاصل از توسعه چنین روابطی، باید گفت که ایجاد و تقویت همبستگی تجاری در نهایت منجر به شکل گیری مفهوم امنیت مشترک و مکانیزم هایی برای توسعه آن خواهد شد. اساسا دلیل ریشه ای تشکیل اتحادیه اروپا همین پیوستگی تجاری بوده که در نهایت با تشکیل این بلوک سیاسی - تجاری منجر به همبستگی سیاسی و اتخاذ مواضع مشترک در امور خارجی میان اعضای اتحادیه اروپا نیز شده است.

بدیهی است در چنین وضعیتی، نه تنها کشورهای عربی نسبت به تسهیل افزایش فشارهای ناشی از تحریم های غرب بر ایران کمک نخواهند کرد؛ بلکه به دلیل افزایش دامنه منافع مشترک میان تهران و این کشورها، می توان شاهد جلوگیری اعراب از افزایش تنش میان تهران و غرب نیز بود. نباید فراموش کرد که عربستان سعودی به عنوان مقصد نهایی قطار کانتینری مذکور، از لابی های بسیار قدرتمند در ایالات متحده و اتحادیه اروپا برخوردار بوده و می توان در صورت بهبود بیشتر روابط، از لابی ها و گروه های فشار وابسته به ریاض در غرب نیز برای کاهش تنش میان تهران و غرب بهره برد.

فعال شدن مسیر ایران به جای دریای سیاه

دریای سیاه از جمله مهمترین گذرگاه های اروپا بوده که به ویژه اهمیت آن در اتصال شرق و غرب بسیار خودنمایی می کند. همچنین بخش مهمی از درآمد کشورهای حوزه این دریا همچون اوکراین، گرجستان و رومانی، بلغارستان و به ویژه ترکیه، از طریق ترانزیت این دریا حاصل می شود.

برای مثال می توان به کریدور باکو - تفلیس قارص (BTK) رجوع کرد که از جمهوری آذربایجان شروع شده و با عبور از گرجستان و رسیدن به بندر باتومی این کشور، در نهایت به بندر استانبول متصل خواهد شد.

این همان کریدوری است که در مبداء خود یعنی باکو به کریدور میانی عبوری از دریای خزر یعنی «ترانس کاسپین» متصل می شود. در حقیقت، کارکرد اصلی این دو کریدور، دور زدن ایران از مسیر ترانزیتی منطقه به واسطه وجود تحریم های غرب بوده است.

اما در شرایط فعلی و قرار داشتن دریای سیاه در کانون آتش جنگ اوکراین، استفاده از مسیر کشترانی تجاری این دریا نیز ریسک بالایی در بر داشته و استفاده از آن به هیچ عنوان منطقی به نظر نمی رسد.

همچنین مخالفت ضمنی روسیه با صادرات کالاهای کشورهای CIS به اروپا از طریق دریای سیاه نیز منجر به افت شدید صادرات این کشورها به اروپا شده است. اما در صورتیکه قطار کانتینری CIS به خلیج فارس راه اندازی شود، علاوه بر سود چشمگیر ایران از چنین مسیری، مسیر ترانزیتی ایران می تواند جایگزین امن، ارزان قیمت و مناسبی برای مسیر دریای سیاه تلقی شده و کشورهای منطقه آسیای میانه نیز می توانند صادرات خود را علاوه بر خلیج فارس به سمت جنوب اروپا از همین طریق انجام دهند.