بازار؛ گروه بین الملل: گروه بریکس یک بلوک جهانی بوده که شامل پنج کشور با سریع‌ترین نرخ رشد اقتصادی است. تلاش های این گروه برای گسترش تعداد کشورهای عضو خود با ایجاد یک بانک توسعه جدید، ارائه منافع اقتصادی به کشورهای عضو، معرفی واحد پولی جدید و امضای موافقت نامه‌های تجاری و امنیتی افزایش یافت که در نتیجه به تمایل روزافزون کشورهای دیگر برای پیوستن و دستیابی به نوعی «توازن ژئوپلیتیکی» جهانی منجر شد. در همین راستا، در اجلاس اخیر این گروه در ژوهانسبورگ آفریقای جنوبی، بریکس تصمیم به افزودن شش کشور ایران، عربستان، امارات، آرژانتین، اتیوپی و مصر از سال ۲۰۲۴ در این ائتلاف گرفت.
دلیل تمایل کشورها به بریکس
گروه کشورهای بریکس نمونه بارز رویکرد چندجانبه است که بر اساس واقعیت های قرن بیست و یکم شکل گرفت و در چارچوب برابری و احترام متقابل عمل می‌کند. این گروه از زمان تأسیس در سال ۲۰۰۹ به دنبال تبدیل شدن به قدرت اقتصادی جهانی مشابه کشورهای صنعتی G۷ بوده که البته موانع زیادی بر سر راه رسیدن به این آرزو وجود دارد، اما کشورهای بریکس گام‌های بلندی برای تحمیل خود به عنوان یک قدرت جهانی برداشته‌اند.
این بلوک ابتدا با نام «BRIC» به عنوان حروف اول کشورهای مؤسس (برزیل، روسیه، هند و چین) تأسیس شد، سپس آفریقای جنوبی در سال ۲۰۱۰ به آنها پیوست تا نام آن «بریکس» شود. اهمیت این بلوک در این واقعیت نهفته است که اعضای آن بیش از ۴۲ درصد از جمعیت جهان، تقریباً ۲۳ درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی و ۱۸ درصد تجارت جهانی را به خود اختصاص می‌دهند که با افزودن شش کشور جدید، می توان متصور شد که وزن اقتصادی و سیاسی این گروه در جهان افزایش یابد.
برای نمونه در شرایط جدید، کنترل نیمی از نفت عرضه‌شده به بازار جهانی در اختیار گروه بریکس خواهد بود. همچنین در سال ۲۰۲۰، کشورهای بریکس (۳.۳ تریلیون دلار) کالا صادر کردند که (۲.۶) تریلیون دلار آن فقط توسط چین صادر شد. این گروه معادل ۱۶ درصد از کل صادرات جهان و ۱۷ درصد از کل واردات جهان را بخ خود اختصاص می‌دهد.
البته به جز این شش کشور جدید، کشورهای بسیاری، تقریبا ۴۰ کشور، نسبت به پیوستن به بریکس ابراز تمایل کرده بودند. دلایل پیگیری و تمایل کشورهای در حال توسعه برای پیوستن به گروه بریکس، بیشتر به رویکرد آن کشورها برمی‌گردد که نشان دهنده حرکت آنها به سیاست چندجانبه گرایی است. برای نمونه، با توجه به کاهش توانایی کشورهای اروپایی در اتخاذ تصمیمات مستقل از واشنگتن، الحاق کشورهای در حال توسعه به گروه بریکس در راستای تمایل آنها به مشارکت در مسائل سیاسی و اقتصاد جهانی است.
با ابراز تمایل بیش از ۴۰ کشور در حال توسعه برای پیوستن به بلوک بریکس، انتظار می‌رود که این گروه به یک بازیگر جهانی تبدیل شود، به ویژه با توجه به تنوع توانایی‌های کشورهای متقاضی، پتانسیل اقتصادی یا جمعیتی فوق العاده‌ای به آن می‌بخشد
و اکثر کشورهای خاورمیانه در روابط خود با قدرت‌های بزرگ به ویژه مصر، عربستان سعودی، ایران، بحرین، کویت، قطر و ترکیه طرفدار این رویکرد شده‌اند، در همین راستا آنها به عضو یا شرکای گفتگوی فعلی یا بالقوه با «سازمان همکاری شانگهای» تبدیل شده‌اند. علاوه بر این، بسیاری از این کشورها به دنبال پیوستن به بلوک بریکس هستند.
در مجموع، با ابراز تمایل بیش از ۴۰ کشور در حال توسعه برای پیوستن به بلوک بریکس، انتظار می‌رود که این گروه به یک بازیگر جهانی تبدیل شود، به ویژه با توجه به تنوع توانایی‌های کشورهای متقاضی، پتانسیل اقتصادی یا جمعیتی فوق العاده‌ای به آن می‌بخشد. دوره اخیر نشان داد که کشورهای کوچک و متوسط اکنون از وابستگی به یک اردوگاه خاص دوری می‌کنند، از همین روی مشارکت در نهادهای چندجانبه را ترجیح می‌دهند.
بانک توسعه جدید
رهبران کشورهای بریکس (برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی) هدف خود را برای ایجاد یک بانک توسعه جدید در راستای بسیج منابع برای پروژه‌های زیربنایی و توسعه پایدار در کشورهای بریکس و سایر اقتصادهای نوظهور و در حال توسعه اعلام کردند. بانک توسعه جدید BRICS یک موسسه مالی است که از طریق توافقات بین دولتی در ششمین اجلاس سران بریکس در فورتالزای برزیل در ۱۵ ژوئیه ۲۰۱۴، تأسیس شده است.
به گفت مقامات، بانک توسعه جدید به عنوان یکی از ابزارهای توسعه همکاری‌های اقتصادی میان کشورهای مشارکت کننده، باید در حوزه‌هایی مانند تسهیل انتقال فناوری، ترویج نوآوری، حل مشکلات امنیت غذایی و انرژی، توسعه زیرساخت‌های پایدار توجه ویژه داشته باشد. مصر، بنگلادش، امارات متحده عربی و اروگوئه قبلا به این بانک پیوسته بودند.
یکی از اهداف ایجاد بانک توسعه جدید، اعتراض به نابرابری در نهادهای پولی کنونی مانند صندوق بین المللی پول و بانک جهانی است. برای نمونه سهمیه رای صندوق بین‌المللی پول معمولاً ناعادلانه تلقی می‌شود، زیرا غرب بیش از حد و بریکس کمتر از آن در اقتصاد جهانی نقش دارند. اگرچه این عدم تناسب تصادفی نیست، اما باید اصلاح شود تا جهان مدرن را با عدالت بیشتری مدیریت کند. سیستم فعلی سهمیه‌بندی به دوران پس از جنگ جهانی بازمی‌گردد که صندوق بین‌المللی پول ایجاد شد. در شرایط آن دوره، کنترل صندوق بین المللی پول برای غرب طبیعی بود (همچنان ۵۱ درصد آرا را در اختیار دارد).
ایجاد ارز مشترک و دلارزدایی
کشورهای بریکس در حال برنامه‌ریزی برای معرفی ارز قابل مبادله جدید با پشتوانه طلا هستند. در همین راستا، بانک توسعه جدید مأمور بررسی امکان ارز است تا تسلط دلار آمریکا را کاهش دهد. اهمیت ایجاد یک روش پرداخت جدید توسط الکساندر باباکوف، معاون رئیس دومای دولتی، در مجمع بین‌المللی اقتصادی سن پترزبورگ در مارس ۲۰۲۳ مورد تاکید قرار گرفت. به گفته وی، پرداخت دیجیتال می‌تواند کاربردی‌ترین و امیدوارکننده‌ترین گزینه باشد.
روند رهایی از دلار، در سال ۲۰۲۲ و پس از تحریم‌های غرب علیه روسیه سرعت گرفته است. بانک‌های مرکزی در سال ۲۰۲۲ رکورد خرید طلا را به رهبری کشورهای نوظهور مانند ترکیه و چین را ثبت کردند، بطوریکه براساس اعلام شورای جهانی طلا (WGC) میزان تقاضای سالانه طلا در سال ۲۰۲۱ با افزایش ۱۸درصدی ۴۷۴۱ تن رسیده که بالاترین سطح در ۵۵ سال گذشته است. این امر عمدتاً به دلیل تنوع بخشیدن به ذخایر از سوی بانک‌های مرکزی بود.
البته هنوز در مورد تاثیر بالقوه ارز جدید بریکس در به چالش کشیدن سلطه دلار اختلاف نظر وجود دارد. بیشتر آنها باور دارند که بعید است ارز «بریکس» جایگزین دلار شود، اما می‌تواند در کنار نظام پولی جهانی مبتنی بر دلار، کاربرد داشته باشد.
اهداف روسیه از گسترش بریکس به آفریقا
پکن و مسکو اکنون فرصت تغییر شکل سیستم جهانی را به ویژه پس از رقابت شدید چین با ایالات متحده در بخش‌های فناوری، نیمه هادی‌ها، هوش مصنوعی و حوزه فضایی پیدا کرده‌اند. به همین ترتیب، روسیه نیز به دنبال تغییر نظام بین‌الملل است. بنابراین منافع بین طرف‌های روسی و چینی برای رویارویی با طرف آمریکایی همسویی وجود دارد. برای نمونه هر دو کشور از ظرفیت آفریقا برای تحکیم روابط با شرق و حمایت از گنجاندن کشورهای جدید آفریقایی در گروه بریکس استفاده می‌کنند. سرمایه‌گذاری‌های چینی در آفریقا از طریق پروژه‌های زیرساختی و ظرفیت‌سازی، ابتکار توسعه جهانی، ابتکار کمربند و جاده، ابتکار امنیت جهانی و مشارکت امنیتی منطقه‌ای در حال گسترش است.
روسیه همکاری اقتصادی با آفریقا را در بخش‌های انرژی، معدن، فناوری دیجیتال، توسعه زیرساخت‌ها علاوه بر کشاورزی و آموزش را گسترش داده و مبادلات تجاری بین آنها در سال ۲۰۱۸ به ۲۰ میلیارد دلار رسید
آفریقای جنوبی دروازه گسترش نفوذ روسیه و چین در قاره آفریقا است، به خصوص که این کشور عضو گروه بریکس بوده و روابط قوی با این دو کشور دارد. روسیه به آفریقا به عنوان سرزمین فرصت‌ها برای تقویت پول خود و مذاکره با کشورهای این قاره در زمینه تجارت با ارزهای ملی با هدف بین المللی کردن روبل روسیه، دادن جایگاه بین المللی به آن در معاملات و کاهش تدریجی وابستگی آن به دلار می‌نگرد. روسیه همکاری اقتصادی با آفریقا را در بخش‌های انرژی، معدن، فناوری دیجیتال، توسعه زیرساخت‌ها علاوه بر کشاورزی و آموزش را گسترش داده و مبادلات تجاری بین آنها در سال ۲۰۱۸ به ۲۰ میلیارد دلار رسید.
همچنین، مسکو همکاری با الجزایر در زمینه انرژی و تسلیح ارتش این کشور را تقویت و یک قرارداد مشارکت استراتژیک با مراکش امضا کرد. در موزامبیک دو شرکت متعلق به «روس نفت» اقدام به تولید گاز می‌کنند که حدود ۲.۲ تریلیون متر مکعب برآورد می‌شود. در سال گذشته نیز مبادلات تجاری بین روسیه و کشورهای جنوب صحرای آفریقا به ۳ میلیارد دلار رسید.
در زامبیا، مسکو قصد دارد مرکزی برای انرژی اتمی، فناوری و علم ایجاد کند و در گابن بر توسعه زیرساخت‌های گاز، نفت و تولید آلومینیوم در گینه با سرمایه گذاری بالغ بر ۳۰۰ میلیون دلار تمرکز خواهد کرد. همچنین، روسیه در زمینه مواد معدنی بیش از یک میلیارد دلار در گابن، موزامبیک و آفریقای جنوبی سرمایه‌گذاری می‌کند و سرمایه‌گذاری شرکت روسی گازپروم در آفریقا (۵۰۰) میلیون دلار و شرکت «لوک اویل» در غرب آفریقا بالغ بر یک میلیارد دلار است.
روسیه توجه خود را بر افزایش مبادلات تجاری با مصر به عنوان عضو جدید بریکس متمرکز کرده که یک سوم مبادلات تجاری بین روسیه و آفریقا است. در این راستا، در پروژه منطقه اقتصادی صنعتی در کانال سوئز با هزینه ۷ میلیارد دلار و پروژه هسته‌ای الضبعه مشارکت دارد.
نتیجه
نفوذ روسیه در قاره آفریقا نگرانی‌هایی را در غرب به ویژه پس از کاهش نفوذ اخیر فرانسه در آفریقا به دلیل انتقاد برخی از دولت های آفریقایی از حضور فرانسه و کاهش سرمایه‌گذار ایجاد کرد که باعث شد ایالات متحده رویکردی مشابه در مقابل روسیه و چین برای ایجاد فعالیت‌های مشترک و تخصیص بودجه برای توسعه آفریقا اتخاذ کند. اجلاس سران آمریکا و آفریقا در ۱۳ دسامبر ۲۰۲۲ و اختصاص حدود ۵۵ میلیارد دلار برای پروژه‌های توسعه‌ای مانند مراقبت‌های بهداشتی و حوزه فضا در همین راستاست.
در مجموع، نفوذ روسیه در آفریقا نشان‌دهنده نیاز فوری مسکو به تشکیل ائتلاف‌های اقتصادی برای مقابله با تحریم‌های غرب و تسلط دلار در سطح جهانی است. با ادامه درگیری روسیه و غرب و تنش چین و آمریکا، وضعیت رقابت برای حضور در آفریقا از طریق همگرایی، ایجاد فعالیت‌های مشترک و پروژه‌های تجاری از سوی روسیه، چین و ایالات متحده ادامه دارد، به خصوص که برخی از کشورهای آفریقایی از درگیری‌ها و چالش‌های اقتصادی و اجتماعی رنج می‌برند.
بنابراین پیوستن کشورهای آفریقایی مصر و اتیوپی می‌تواند بستر نفوذ روسیه در این منطقه باشد. انتظار می‌رود قاره آفریقا نقش مهم و تعیین کننده‌ای در بلوک بریکس و تقویت اتحاد روسیه و چین ایفا کند. با توجه به اینکه این قاره سرشار از منابع طبیعی از منابع انرژی و محصولات کشاورزی است، بنابراین به نقطه جذابی برای سرمایه گذاری تبدیل خواهد شد.
نظر شما