بازار، گروه بین‌الملل: در پی بهبود روابط سیاسی ایران و عربستان به نظر می‌رسد کویت و تهران نیز برای ارتقای روابط در حوزه‌های سیاسی و اقتصادی به صورت جدی‌تری وارد عمل شده‌اند؛ ناگفته پیداست که با تعمیق مناسبات تجاری میان ایران و کشورهای حاشیه خلیج فارس چون کویت می‌توان به توسعه بازارهای صادراتی ایران در این منطقه خصوصا در حوزه مورد نیاز کشاورزی و امنیت غذایی امید بیش‌تری بست.
صنایع کشور کویت عمدتا در حوزه‌های نفت، محصولات پتروشیمی، سیمان و کشتی‌سازی متمرکز شده است و این کشور وضعیت رو به رشدی را تجربه می کند. کویت از لحاظ جغرافیایی کشوری کوچک اما ثروتمند است و این استقلال مالی خود را مدیون منابع فراوان نفت خام می‌باشد. کویت حدود ۱۰۲ بیلیون بشکه و بیش از ۶ درصد ذخایر جهان را در اختیار دارد. نفت بیش از ۵۰ درصد GDP، ۹۲ درصد درآمد صادراتی و ۹۰ درصد از درآمد دولت این کشور را تشکیل می‌دهد.
کویت هم‌پای رشد صنعت نفت اقداماتی را نیز برای استخراج و بهره برداری از منابع گاز طبیعی (بوتان، پروپان، نپتان) آغاز کرد و گاز خود را به کشورهای غربی و همچنین ژاپن ارسال می‌کند.
گذری بر فراز و فرود روابط تهران و کویت
روابط ایران و کویت از زمستان ۱۳۴۰ با گشایش سفارت کویت در تهران شکل گرفت. تا پیش از سقوط شاه در ایران، روابط دو کشور متاثر از مناسبات ایران و عربستان در قالب استراتژی دوستونی ریچارد نیکسون در منطقه و نقش هژمونیک ایالات متحده در خلیج فارس بود. با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران تا مقطع کنونی مناسبات میان این دو همسایه آبی فراز و فرودهایی را به خود دیده که نشات گرفته از رقابت تهران و ریاض و خصومت ایران و آمریکا در منطقه بوده است. سردی روابط دو طرف در پی حمله سال ۱۳۹۴ به سفارت و کنسولگری عربستان در تهران و مشهد، کاهش و قطع روابط دو کشور در سال ۱۳۶۰ در پی جنگ تحمیلی و جانبداری کویت از رژیم بعث عراق نمونه‌هایی از تنش‌های میان ایران و کویت در طی دهه‌های گذشته بوده است.
با پایان جنگ تحمیلی کویت سفارت خود را در تهران بازگشایی کرد و ایران هم متعاقبا در سال ۱۳۶۹ نخستین کشوری بود که حمله صدام حسین و اشغال کویت را محکوم کرد و خواستار عقب‌نشینی ارتش عراق از این کشور شد.
از آن تاریخ تا اواسط دهه ۹۰ شمسی، روابط ایران و کویت هم‌چون تعاملات ایران با دیگر دول شورای همکاری خلیج فارس دچار نوسان خاصی نشد و به شیوه کج‌دار و مریز ادامه یافت. اگرچه کویت هم‌چون عمان و در سال‌های اخیر قطر روابط به نسبت بهتر و مواضع منعطف‌تری در مقایسه با مثلث عربستان، امارات و بحرین در قبال ایران اتخاذ کرد. با این حال دو اتفاق در چند سال گذشته روابط ایران و کویت را وارد فاز تنش کرد. بعد از اعدام شیخ نمر و حمله به سفارت عربستان در تهران، دولت کویت در اقدامی هماهنگ با تعداد دیگری از کشورهای شورای همکاری خلیج فارس تعداد دیپلمات‌های خود را در ایران کاهش داد و سفیر خود را برای مشورت به کویت فراخواند و طی ۷ سال ( از سال ۱۳۹۴) سفارت این کشور در تهران در سطح کاردار مشغول به فعالیت بود، اما در مرداد سال گذشته بدر عبدالله المنیخ به عنوان سفیر جدید کویت در ایران آغاز به کار کرد.
اما با توافق ایران و عربستان، کویت هم چراغ سبز خود را برای ارتقای روابط با ایران نشان داد و در اسفند گذشته علی باقری، معاون سیاسی وزارت امور خارجه در دیدار با منصور عباد العتیبی، قائم مقام وزارت خارجه کویت در تهران وضعیت روابط حقوقی و مرزی در زمینه تحدید حدود دریایی و بهره‌برداری مناطق مشترک مورد بررسی و تبادل نظر قراردادند.
البته طی این مدت روابط اقتصادی دو کشور به طور کامل قطع نشد و به عنوان مثال در آبان گذشته کمیسیون مشترک کنسولی ایران و کویت با حضور مقامات وزارت امور خارجه دو کشور در کویت برگزار شد و موضوعاتی هم‌چون صدور روادید اتباع ایرانی، مشکلات مربوط به ایرانیان مقیم کویت و مسائل مربوط به لنج‌ها و شناورهای تجاری از جمله محورهای این کمیسیون بود.
اخیرا نیز محمد توتونچی سفیر ایران در کویت در دیدار با "عماد بوخمسین" سردبیر روزنامه پرشمار النهار و "سامی النصف" وزیر پیشین فرهنگ و اطلاع رسانی این کشور ضمن تقدیر از نقش سیاست خارجی کویت در میانجیگری و حل و فصل مسائل و تنش‌های منطقه‌ای بر اهمیت تشکیل اتاق بازرگانی مشترک میان تجار ایرانی و کویتی تاکید کرده است.
وی همچنین از بازرگانان و سرمایه گذاران کویتی دعوت کرد تا ضمن بازدید از پروژه های عمرانی و اقتصادی ایران با ظرفیت های بی شمار و فرصت های طلایی سرمایه گذاری در زمینه های صنایع، کشاورزی و گردشگری آشنا شوند.
ماجرای مناقشه تهران و کویت بر سر میدان نفتی و گازش آرش
میدان نفتی و گازی آرش یکی از میادین توسعه نیافته استراتژیک ایران است که مشترک با ناحیه بی طرف بین کویت و عربستان است. امتداد میدان آرش در آب‌های ایران و ناحیه بی طرف بین کویت و عربستان، به میدان الدرة کویت می‌رسد و اکثر مساحت آن در آب‌های کویت و عربستان قرار دارد که از سال ١٩٧۵ در حال بهره‌برداری است.
طبق این مرز حدود چهل درصد ساختمان نفتی و گازی موجود میدان آرش، در آب‌های ایران قرار دارد. اختلاف در میدان گازی آرش فقط میان ایران و عربستان نیست بلکه طرف سوم این اختلاف کویت است چرا که این میدان مشترک میان ایران با عربستان و کویت است و کویت مدعی است میدان نفتی آرش، کویتی-سعودی است و ایران حق بهره‌برداری از آن را ندارد.
میدان گازی آرش در شمال خلیج فارس واقع است و این میدان را شرکت نفتی ژاپنی «ای ـ او ـ سی» در سال ۱۳۴۶ کشف کرد. ذخیره گاز این میدان ۲۰ میلیارد متر مکعب و ذخیره نفت درجای آن هم نزدیک به ۳۱۰ میلیون بشکه برآورد می‌شود
میدان گازی آرش در شمال خلیج فارس واقع است و این میدان را شرکت نفتی ژاپنی «ای ـ او ـ سی» در سال ۱۳۴۶ کشف کرد. ذخیره گاز این میدان ۲۰ میلیارد متر مکعب و ذخیره نفت درجای آن هم نزدیک به ۳۱۰ میلیون بشکه برآورد می‌شود.
ایران و کویت در آن زمان هر کدام امتیاز بهره‌برداری از این میان را به شرکتی واگذار کردند، ایران به شرکت نفت ایران و انگلیس (بی پی فعلی) و کویت به شرکت رویال داچ شل، اما این اختلاف از آن زمان لاینحل مانده است. نزاع بر سر این میدان گازی میان ایران و کویت به دهه ۱۹۶۰ مربوط می‌شود که هر کدام از این کشورها حقوق حفاری برای کشف گاز را به دو شرکت مختلف واگذار کرد.
عربستان و کویت در گذشته، توافقی برای توسعه این میدان امضا کردند اما ایران اعتراض و تاکید کرد که او نیز در این میدان اشتراک دارد و برخی از بخش‌های آن در آب‌های منطقه ای ایران قرار دارد.
در سال ۲۰۱۱، ایران حفاری در این میدان را از سر گرفت و این باعث شد که کویت و عربستان درباره ترسیم مرزهای دریایی خود و ترسیم میدان‌های نفتی مشترک به توافق برسند و همزمان مذاکره با کویت در خصوص کمربند دریایی در مرز ساحلی را آغاز کرد که پس از چند سال بی نتیجه مانده است.
در دسامبر ۲۰۱۹ کویت و عربستان یادداشت تفاهم «همکاری مشترک برای توسعه میدان الدره/ آرش امضا کردند که در مارس ۲۰۲۲ عملی شد. در ۲۱ مارس ۲۰۲۲ عربستان و کویت، توافقی را برای توسعه این میدان گازی امضا کردند که به موجب آن شرکت نفط کویت و شرکت آرامکو اقدامات لازم برای توسعه این میدان گازی و استخراج آن را انجام می‌دهند.
این با اقدام با واکنش مقام‌های ایرانی مواجه شد و محسن خجسته مهر، مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران اعلام کرد که آمادگی کامل برای آغاز حفاری در میدان مشترک نفتی آرش وجود دارد و منابع قابل‌توجهی را برای اجرای طرح توسعه این میدان در هیات مدیره شرکت ملی نفت ایران تصوب شده است.
پتانسیل وسیع ایران برای رشد تعاملات اقتصادی با کویت از امنیت غذایی تا تامین نیروی کار
اما وجه تمایز اقتصاد ایران و کویت علاوه بر وجه اشتراک آنها که همان نفت‌محوری است، حوزه کشاورزی و زراعت است. کویت با قرارگرفتن در عرض جغرافیایی ۳۰ درجه شمالی و در حاشیه بیابانهای خشک و سوزان شبه جزیره عربستان فاقد هرگونه آب جاری است. فقدان آب‌های سطحی مناسب برای کشت و شرایط اقلیمی نامناسب سبب شده تا این کشور عربی از لحاظ کشاورزی سرزمین فقیری به شمار آید.
تقریباً ۴۲ کیلومتر مربع از زمینهای این کشور بصورت نخلستان یا کشتزار در دست بهره برداری است و باقی آن به سبب عدم آب کافی، غیرقابل کشت است. گندم، جو، حبوبات و برخی از انواع سبزی و صیفی‌جات عمده فعالیت‌های زراعی کویت را تشکیل می‌دهد. این کشور برای تامین بخشی از نیازهای محصولات کشاورزی و باغی خود دست به کشت گلخانه‌ای نیز زده است.
آب و هوای گرم و خشک و وابستگی شدید کویت به واردات محصولات کشاورزی موجب شده تا کویت تقریباً بجز نفت و فراورده‌های نفتی، تمامی نیازمندی‌های خود را از خارج تامین کند و شهروندان آن با داشتن قدرت خرید، سطح معیشتی بالا و روحیه مصرف‌گرا، بازاری پرکشش برای کالاهای وارداتی فراهم کرده‌اند
بنابراین، آب و هوای گرم و خشک و وابستگی شدید این کشور به واردات محصولات کشاورزی موجب شده تا کویت تقریباً بجز نفت و فراورده‌های نفتی، تمامی نیازمندی‌های خود را از خارج تامین کند و شهروندان آن با داشتن قدرت خرید، سطح معیشتی بالا و روحیه مصرف‌گرا، بازاری پرکشش برای کالاهای وارداتی فراهم کرده‌اند.
از نگاه آسیب شناسانه، تجار ایرانی آنگونه که باید امکان ورود و شناسایی ظرفیت‌های تجاری کویت را ندارند و تقریبا تمامی فعالان اقتصادی فعلی، از گذشته مراوده تجاری داشته‌اند. بر اساس آخرین گزارش‌ها میزان واردات کویت از کشورهای جهان بالغ بر ۲۲ میلیارد دلار است و ایران علی‌رغم امتیاز هم‌جواری و همسایگی سهم بسیار کمی از آن را به خود اختصاص داده است.
به علاوه، مشکل کمبود نیروی انسانی بویژه در بخش ساختمانی مقامات کویتی را بر آن داشته تا برای اجرای پروژه‌ها و طرح‌های خود (خصوصا در حوزه ساخت و ساز) مجدانه به دنبال تامین نیروی انسانی باشد. کویت نزدیک به ۵ میلیون نفر جمعیت دارد که از این میزان حدود ۱.۵ میلیون نفر کویتی و بیش از سه میلیون نفر آن مهاجر هستند که بیشتر آنها کارگران کشورهای منطقه خاورمیانه یا آسیا هستند.
حدود ۴۰ هزار ایرانی در مشاغل مختلف دولتی و خصوصی درکویت مشغول به کار هستند. بسیاری از آنها در بخش‌های هتلداری، فروش و رستوران، فنی، پیمانکاری، پزشکی و پیراپزشکی و بازار ارز فعالیت دارند.
ایران کشوری با نیروی کار تحصیلکرده و آموزش دیده فراوان است و کویت، کشوری کم جمعیت با نزدیک به ۸۰ درصد نیروی کار خارجی و جزء کشورهای مهاجرپذیر منطقه خلیج فارس به شمار می‌آید. حضور محوری و تاثیرگذار سرمایه گذاران ایرانی در بازار ارز کویت و ارزآوری نیروهای کار ایرانی مهاجر در کویت به داخل کشور از مصادیق همکاری برد- برد اقتصادی برای دو طرف است
در عین حال ایران، کشوری پرجمعیت با نیروی کار تحصیلکرده و آموزش دیده فراوان است و کویت، کشوری کم جمعیت با نزدیک به ۸۰ درصد نیروی کار خارجی و جزء کشورهای مهاجرپذیر منطقه خلیج فارس به شمار می‌آید. حضور محوری و تاثیرگذار سرمایه گذاران ایرانی در بازار ارز کویت و ارزآوری نیروهای کار ایرانی مهاجر در کویت به داخل کشور از مصادیق همکاری برد- برد اقتصادی برای کشور مهاجر پذیری، چون کویت و کشور مهاجر فرستی، چون ایران است.
تجارت دریاپایه ایران و کویت
به لحاظ موقعیت جغرافیایی، حمل و نقل دریایی در کویت اهمیت شایان توجه دارد. در واقع شالوده و هویت این کشور با وجود یک بندرگاه مناسب بازرگانی در خلیج کویت در هم آمیخته و اساس پیدایش این امیرنشین کوچک حاشیه خلیج فارس بشمار می‌رود. کویت ناوگان کشتیرانی بازرگانی اختصاصی در اختیار ندارد بلکه یکی از شرکای (شرکت کشتیرانی متحده عرب) است که بیشتر حمل و نقل بازرگانی کویت را انجام می‌دهد.
کویت فاقد شبکه راه آهن است و حمل و نقل زمینی جاده‌ای از لحاظ جابجایی مسافر پس از حمل و نقل هوایی و از لحاظ جابجایی کالا پس از کشتیرانی قرار می‌گیرد. بارهای صادراتی و وارداتی در ایران از طریق بندرعباس، بنادر بوشهر و بندر خرمشهر به وسیله انواع کانتینرها از طریق حمل دریایی به کویت ارسال می شود و می توان گفت باتوجه به هزینه بالای حمل و نقل هوایی و عدم وجود خط آهن در این کشور، تجارت دریاپایه و از طریق خطوط کشتیرانی عمده فعالیت های ترانزیتی دو همسایه را تشکیل می‌دهد. اما شوربختانه فقدان امکانات لجستیکی و کانتینرهای یخچال‌دار، ضعف در بسته بندی و بازاریابی سبب افت کیفیت و قیمت محصولات کشاورزی ایران در بازار کویت شده است.همچنین مسایل مربوط به جابه‌جایی پول موجب تحمیل هزینه گزافی به صادرکننده می‌شود که کاهش رقابت‌پذیری محصولات ایرانی در عرصه بین‌المللی و کشورهای همسایه از جمله کویت را در پی دارد.
حجم صادرات ایران به کویت در سال گذشته ۱۹۸ میلیون دلار و واردات ایران از این کشور ۱۲.۵ میلیون دلار بوده است و بیشترین میزان صادرات به مواد غذایی، مصالح ساختمانی و مواد معدنی و بیشترین واردات ایران هم به ماشین‌آلات اختصاص دارد. حجم تجارت دو کشور در سال پیش از آن نیز بیش از ۱۵۰ میلیون دلار بوده است.در واقع طی یک دهه گذشته میزان صادرات ایران به کویت کمتر از ۲۰۰ میلیون دلار بوده است و تنها در سال های ۱۳۹۳ و ۱۳۹۴ از ۲۰۰ میلیون دلار فراتر رفته است. بیشترین حجم تجارت دو کشور طی سال‌های اخیر مربوط به سال ۱۳۹۷ با صادرات ۳۵۰ میلیون دلار بوده است.
بنابراین، با توجه به فاصله دریایی اندک بنادر جنوبی ایران و کویت توافقنامه‌های دو یا چند جانبه میان دو کشور و کشورهای ثالث درمنطقه در حوزه حمل و نقل، مسائل گمرگی و انرژی، دستاوردهای تحول آفرینی در موقعیت اقتصادی حوزه خلیج فارس ایجاد خواهد کرد.
حصول توافق‌نامه سه‌جانبه‌ای بین ایران، عراق و کویت برای عبور کالاهای ترانزیت شده از آسیای میانه به مقصد کویت از طریق مرز شلمچه و سرمایه گذاری مشترک ایران وکویت در جزیره بوبیان و اتصال مناطق آزاد اروند و خورزبیر از بسترهای بالقوه‌ای هستند که توانایی شکل گیری یک قطب اقتصادی جدید در خلیج فارس را فراهم خواهند کرد
بعنوان مثال حصول توافق‌نامه سه‌جانبه‌ای بین ایران، عراق و کویت برای عبور کالاهای ترانزیت شده از آسیای میانه به مقصد کویت از طریق مرز شلمچه و سرمایه گذاری مشترک ایران وکویت در جزیره بوبیان و اتصال مناطق آزاد اروند و خورزبیر از بسترهای بالقوه‌ای هستند که توانایی شکل گیری یک قطب اقتصادی جدید در خلیج فارس را فراهم خواهند کرد.
بوبیان بزرگترین جزیره کویت و دومین جزیره بزرگ در خلیج فارس بعد از قشم است. به تازگی چندین طرح برای ساخت بندر و فرودگاه در این جزیره غیر مسکونی طراحی شده که قرار است ایران و کویت و چند کشور دیگر از طریق راه آهن به یکدیگر متصل شوند.
نتیجه
اشتراکات امنیتی و همگرایی سیاسی ایران و کویت در قبال برخی مداخلات کشورهای بیگانه درمنطقه خلیج فارس، کمک زیادی به پیشبرد ارتقای روابط دوکشور خواهدکرد. هر چند که طی سال‌های گذشته موافقت‌نامه‌هایی درباره حمل‌ونقل، همکاری‌های گمرکی، ورزشی، و گردشگری میان ایران و کویت به امضا رسیده است.
همچنین کویت از لحاظ سرمایه‌گذاری در بانک‌ها و صنایع کشورهای دیگر از جایگاه بالایی برخوردار است که با توجه به زمینه‌های فراوان سرمایه گذاری در ایران، تلاش برای افزایش همکاری‌ها و سرمایه گذاری‌های مشترک اقتصادی از اولویت‌های ضروری در این باره است.
طرح مشترک کارخانه فولاد ایران و کویت نیز نمونه‌ای دیگر از سرمایه گذاری و همکاری‌های مشترک دو کشور است هر چند قوانین سخت گیرانه کویت دراعطای ویزا به بازرگانان ایرانی، بی توجهی صادرکنندگان ایرانی به مقوله کیفیت و ذائقه کویتی‌ها برای ارسال کالا و خدمات از موانع اساسی در توسعه مراودات تجاری ایران و کویت است.
نظر شما